21
(4) və (7) düsturlarını müqayisə etdikdə alınır ki:
?????? = ??????(?????? − ?????? ) = ???????????? − ???????????? ,
?????? = ????????????.
Buradan:
?????? =
??????
??????
. (8)
Deməli, elektrik sahəsinin verilmiş nöqtəsindəki sınaq yükünün potensial enerjisinin
bu yükün miqdarına nisbətinə bərabər olan kəmiyyət həmin nöqtədə sahənin
potensialına bərabərdir.
Ekvipotensial səthlər. Ekvipotensial səth – bütün nöqtələrində elektrik sahəsinin
potensialı eyni olan səthdir. Nöqtəvi yük üçün ekvipotensial səthlər mərkəzi bu yükdə
olan konsentrik sferalardır
(c)
. Bircins elektrik sahəsi üçün bu səthlər qüvvə
xətlərinə perpendikulyar olan müstəvilərdir
(d)
.
Yükün potensial enerjisi necə dəyişər?
• Məsələ 2.
Şəkildə bircins elektrik sahəsi təsvir edilmişdir.
Başlanğıc anda mənfi sınaq yükü
1 nöqtəsində
yerləşir. Yükü həmin nöqtədən
hərəkət etdirərkən
qeyd olunan hansı nöqtələrdə onun potensial
enerjisi:
a) artar; b) azalar; c) dəyişməz qalar?
Nəticənin müzakirəsi:
Sınaq yükünü elek-
trik sahəsinin iki
nöqtəsi arasında hə-
rəkət etdirdikdə onun
potensial enerjisinin
dəyişib-dəyişmədiyi-
ni
necə müəyyən
etmək olar?
ARAŞDIRMA
2
TƏTBİQETMƏ
1
2
?????? = ??????????????????????????????
?????? = ??????????????????????????????
?????? = ??????????????????????????????
?????? = ??????????????????????????????
1
2
+??????
??????⃗
(c)
(d)
??????
??????⃗
??????
??????
??????
??????
??????
??????
??????
??????
LAYİHƏ
23
1.4. KONDENSATOR. ELEKTRİK TUTUMU
Kondensator – elektrik yüklərini toplamaq üçün istifadə edilən
qurğudur. Kondensator latın sözü “kondensare” olub sıxlaşma
mənasını verir.
Ən sadə kondensator müstəvi kondensatordur. O, aralarında nazik dielektrik qatı (mə-
sələn: hava) olan bir-birinə yaxın yerləşmiş iki paralel metal lövhədən ibarətdir
(a)
.
Elektrik dövrələrinin sxemində kondensatorun şərti işarəsi
┤├
kimidir.
Kondensator lövhələri mütləq qiymətcə bərabər, işarəcə əks yüklərlə elektriklənir.
Kondensatorun elektrik yükünü toplamaq qabiliyyəti elektrik tutumu adlanan fiziki kə-
miyyətlə xarakterizə olunur.
Böyük miqdarda müxtəlif işarəli elektrik yüklərini ayırmaq, toplamaq və ötürmək üçün
istifadə olunan qurğu elektrofor maşınıdır
(b)
.
Elektrofor maşınının diskləri sürətlə fırla-
dıldıqda onlar aralarındakı havaya sürtün-
məklə əksişarəli yüklərlə elektriklənir. Bu
yüklər disklərə toxunan metal fırçalar vasi-
təsilə iki Leyden bankasına (1) toplanır və
oradan kürəvi metal konduktorlara (2) ötü-
rülür. Nəticədə konduktorlardan birində
müsbət, digərində mənfi elektrik yükləri
toplanır.
Məşhur serb alimi Nikola Tesla (1856 -1943) belə bir
ideya irəli sürdü ki, Yer-atmosfer sistemi nəhəng kon-
densatordur. O, çox böyük miqdar ucuz elektrik ener-
jisinin mənbəyidir. Teslanın ideyasına görə, Yerin iono-
sferinə göndərilən zəif tezlikli elektromaqnit şüalanması
ionosferin yüklü zərrəciklərinin məxsusi tezliyi ilə üst-
üstə düşərək orada rezonans yaradacaq.
Nəticədə Yer kürəsini əhatə edən çox
güclü elektromaqnit şüalanması yarana-
caq. Bu zaman Yer səthinin ixtiyari nöq-
təsinə uzun metal çubuq batırmaq kifa-
yət edər ki, səmadan fasiləsiz olaraq pul-
suz elektrik enerjisi qəbul olunsun. Əsas
problem ionosferi həyəcanlandıran im-
puls qülləsini – rezonatoru tikmək idi.
ABŞ milyarderi Morqan Lonq-Aylend
şəhərində (ABŞ) belə bir qüllənin ti-
kintisi üçün Teslanı maliyyələşdirmək
qərarına gəlir. Lakin o, qüllənin tamam-
lanmasına az qalmış Yer kürəsində baş
verə biləcək ekoloji fəlakətin qarşısını
almaq məqsədi ilə bu layihəni dayan-
dırdı və layihəni ləğv etdi.
Əgər layihə baş tutsa
idi, Yerdə hansı ekoloji
fəlakətlər baş verə
bilərdi?
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN •
Fizika – 8
(b)
2
1
(a)
LAYİHƏ