0f11aztitul(1-7)
Yüklə 3,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
196 sahəsində yerləşdirilərsə, zərrəciyin (əgər o yüklüdürsə) treki əyilir (e) . Trekin əyrilik radiusuna görə zərrəciyin xüsusi yükü təyin edilir. NƏ ÖYRƏNDİNİZ? İş vərəqində “Elementar zərrəciklərin qeydəalınma üsulları” mövzusunda referat planını hazırlayın. Zərrəciyin xüsusi yükü nəyə bərabərdir? Məsələ 2. Vilson kamerasına 3 ∙ 10 / sürəti ilə daxil olan zərrəcik induk- siyası 1 olan bircins maqnit sahə- sində radiusu 10 olan iz buraxdı. Bu zərrəciyin xüsusi yükünü təyin edin. Nəticənin müzakirəsi: Verilənlərə əsasən bircins maqnit sahəsində hərəkət edən yüklü zərrəciyin xüsusi yükü hansı düsturla təyin edilə bilər? Zərrəciyin xüsusi yükü nəyə bərabərdir? Həyatla əlaqələndirin: Elementar zərrəciklərin qeydəalınma qurğularından biri “Qabarcıqlı kamera”dır (f) . Qabarcıqlı kameranın işi nəyə əsaslanır? ARAŞDIRMA 2 TƏTBİQETMƏ Fotoaparat Porşen Maqnit sahəsi Zərrcik (f) Elektro- maqnit (sxem) Maye İPUCU Lazımi məlumatı aşağıdakı ünvanlardan ala bilərsiniz: 1. http://elibrary.bsu.az/110/N_106.pdf 2. http://www.kimnezamanicatetti.com/kabarcik-odasi /?i =1 3. http://www.turkcebilgi.com/kabarc%C4%B1k_ odas%C4% B1 Özünüzü qiymətləndirin: № Suallar Bilirəm zəif orta yaxşı 1 Hansı zərrəciklər elementar zərrəciklər adlanır? 2 Elementar zərrəciklərin əsas xarakteristikaları nədir? 3 Fundamental qarşılıqlı təsirlər hansı xarakteristikalarına görə fərqləndirilir? 4 Fundamental qarşılıqlı təsirlərə görə elementar zərrəciklər necə təsnif edilir? 5 Elementar zərrəciklərin qeydə alınmasının hansı üsulları var? Onlar arasında fərq nədir? LAYİHƏ 197 4.14. FİZİKA VƏ MÜASİR HƏYAT (Təqdimat dərs) Təqdimat üzərində işləyərkən aşağıda verilən slayd nümunələrindən, yaxud töv- siyə olunan plandan istifadə edə bilərsiniz. I. Slayd nümunələri: uyğun istiqamətdə slaydlar hazırlayın və onların iş prin- sipinin fiziki əsasını şərh edin. Slayd 1. Slayd 2. LAYİHƏ 198 Slayd 3. Slayd 4. LAYİHƏ 199 Slayd 5. Slayd 6. LAYİHƏ 200 II. Təqdimat aşağıdakı plan əsasında da hazırlana bilər. Plan: 1. Fizika nəyi öyrənir? 2. Müasir fizika və texnika. 3. Fizika və kənd təsərrüfatı: izotopların kənd təsərrüfatına tətbiqi. 4. Kosmik fəzanın Yerdən və Yerin kosmosdan tədqiq edilməsində fizikanın rolu. 5. Fizika və alternativ enerji mənbələrindən istifadə texnologiyaları. 6. Fizika və ekologiya III. Tövsiyə olunan elektron ünvanlar. 1. http://www.myshared.ru/slide/301352 2. https://ppt4web.ru/fizika/pochemu-fiziku-schitajut-osnovojj-tekhniki.html 3. http://pandia.ru/text/79/459/28830.php 4. https://prezi.com/-9kfw7lq4prl/modern-fizigin-teknolojideki-uygulamalari/ 5. https://esmaa08.wordpress.com/teknoloji-nasil-hayatimiza-girdi/ 6. http://nurayyorulmaz.blogspot.ru/2016/01/11snf-fizik-modern-fizik-konu-anlatm. 7. http://900igr.net/prezentacija/astronomija/issledovanie-kosmicheskikh-tel-24554 7/ fizicheskie-osnovy-kosmicheskikh-poljotov-3.html 8. https://nsportal.ru/ap/library/nauchno-tekhnicheskoe-tvorchestvo/2013/09/19/ is sledovaniya-zemli-iz-kosmosa 9. http://allrefs.net/c30/11pft/p7/ 10. http://stroychik.ru/raznoe/alternativnaya-energiya 11. http://www.novate.ru/blogs/280415/31040/ 12. http://works.doklad.ru/view/oMxvntdkipc.html 13. http://nuclphys.sinp.msu.ru/radioactivity/ract16.htm 14. http://www.derszamani.net/izotop-nedir-izotoplarin-ozellikleri.html 15. http://fhn.gov.az/ajax/boxNews.ajax.php?aze/4277 LAYİHƏ 201 4.1. Dalğa uzunluğu 1 mkm olan infraqırmızı şüalanma fotonunun enerjisini və impulsunu təyin edin ( ℎ = 6,63 ∙ 10 ∙ ). 4.2. Vakuum fotoelementində aparılan təcrübədə (bax: mövzu 4.2, şəkil b) alınan cərəyan şiddəti asılıdırmı: a) katodun materialından; b) düşən işığın intensivliyindən? 4.3. Vakuum fotoelementində aparılan təcrübədə (bax: mövzu 4.2, şəkil b) yaranan foto- elektronların sürəti asılıdırmı: a) düşən işığın intensivliyindən; b) düşən işığın tezliyindən? 4.4. Gümüş lövhəni görünən işıqla şüalandırdıqda fotoeffekt müşahidə olunarmı? Gümüş üçün elektronun çıxış işi 4,3 eV-dir. 4.5. Atom 6 ∙ 10 tezlikli foton qəbul etdikdə elektron bir stasionar səviyyədən digə- rinə keçdi. Atomun enerjisi necə dəyişdi? 4.6. Şəkildə atomun enerji səviyyələri və onun səviyyələrarası keçidi təsvir edilmişdir. Atomun maksimum enerjili foton şüalandırdığı və maksimum dalğa uzunluqlu foton udduğu keçidi təyin edin. 4.7. Hidrogen atomunun 2-ci stasionar haldan 1-ci stasionar hala keçidi prosesində şüalandırdığı fotonun tezliyini təyin edin. 4.8. 360 q oksigen izotopunda neçə elektron, proton və neytron var ( = 6 ∙ 10 )? 4.9. 112 q dəmir izotopunda neçə elektron, proton və neytron var ( = 6 ∙ 10 )? 4.10. Verilən reaksiyanın getməsi üçün − kvantı minimum hansı enerjiyə malik olmalıdır: + → + ? 4.11. Karbon nüvəsinin bir nuklonuna düşən rabitə enerjisini təyin edin. 4.12. Verilən nüvə reaksiyasında enerji ayrılacaq, yoxsa udulacaq, niyə? + → + IV fə slə ai d MƏ SƏ LƏ LƏ R LAYİHƏ 202 4.13. Xüsusi rabitə enerjisinin nuklonların sayından asılılıq qrafikinə əsasən müəyyən edin: A. Hansı elementin xüsusi rabitə enerjisi böyükdür: 1) kütlə ədədi 200, yoxsa 100 olan elementin; 2) kütlə ədədi 20, yoxsa 80 olan elementin; 3) kütlə ədədi 50, yoxsa 150 olan elementin? B. Hansı elementin rabitə enerjisi böyükdür: 1) kütlə ədədi 200, yoxsa 100 olan elementin; 2) kütlə ədədi 20, yoxsa 80 olan elementin; 3) kütlə ədədi 50, yoxsa 150 olan elementin? 4.14. Stibium izotopunun dörd -çevrilməsində hansı izotop alınar? 4.15. Aktinium izotopunun beş -çevrilməsi və iki -çevrilməsində hansı izotop alınar? 4.16. Şəkildə izotopun çevrilməyən nüvələrinin sayının zamandan asılılıq qrafiki verilmişdir. Bu izotopun yarımçevrilmə periodunu təyin edin. 4.17. Bor nüvəsi protonlarla bombardman edildikdə berillium nüvəsi alınır. Reaksiyanı yazın və təyin edin: a) reaksiyada daha hansı nüvə alınar; b) reaksiyadan nə qədər enerji ayrılar? (a) I V fə slə ai d MƏ SƏ LƏ LƏ R LAYİHƏ 203 4.18. Verilən reaksiyalarda çatışmayan zərrəcikləri təyin edin: ) + → ? + ) + → ? +4 ) +? → + 4.19. Verilən sintez nüvə reaksiyasında ayrılan enerjinin miqdarını təyin edin: + → + . Litium-7, hidrogen-2 (deyterium) və berillium-8 izotoplarının atom kütlə ədədləri uyğun olaraq 7,01601 a.k.v., 2,0141 a.k.v. və 8,00531 a.k.v.-dir. 4.20. Uran nüvəsi neytron zəbt etdikdən sonra iki qəlpəyə – barium və kripton nüvələrinə, habelə üç sərbəst neytrona ayrıldı. Bu nüvələrin xüsusi rabitə enerjiləri, uyğun olaraq: = 7,59 , = 8,38 , = 8,55 -dir. Reaksiyanı yazın və ondan ayrılan enerjini hesablayın. 4.21. Verilən istilik nüvə reaksiyalarında ayrılan enerjiləri təyin edin: ) + → + ) + → + 4.22. Bir elementar yük daşıyan ion induksiyası 0,015 olan bircins maqnit sahəsində 10 sm radiuslu çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkət edir. İonun impulsunu təyin edin. 4.23. Neytron və proton hansı kvarklardan təşkil olunmuşdur? I V fə slə ai d MƏ SƏ LƏ LƏ R LAYİHƏ 204 FƏSİLLƏRƏ AİD MƏSƏLƏLƏRİN CAVABLARI 1.1. – 3 . 1.2. ) 6 ∙ 10 ; ) 10; ) 6 ∙ 10 ; ) − 10 . 1.3. 4,2 ∙ 10 . . . 49 1.5. 9 ∙ 10 . 1.6. 2 . 1.7. 10 . 1.8. ) 50 ; )4 ∙ 10 . 1.9. 2200 . 1.10. a) 1 hissəsində – sahə mənfi iş görür, yükün potensial enerjisi artır; b) 2 hissəsində – sahə müsbət iş görür, yükün potensial enerjisi azalır; c) 3 hissəsində – sahə iş görmür, yükün poten- sial enerjisi dəyişmir. 1.11. 4 dəfə artar. 1.12. a) 3 dəfə artar; b) 3 dəfə artar. 1.13. a)W = 3W ; b)q = 3q ; c) U = U . 1.14. a)W = 3W ; b)q = q ; c) U = 3U . 1.15. Yüklü zərrəcik sahənin induksiya xətləri boyun- ca, bu xətlərə paralel tra- yektoriya üzrə hərəkət edərsə, ona Lorens qüv- vəsi təsir etmir və o hə- min sahədə düzxətli bə- rabərsürətli hərəkət edir. 1.16. Şəkil müstəvisinə perpendikulyar. 1.17. a) 1,6 ∙ 10 N; b) 1,4 mm. 1.18. a) 1 naqilinin A nöqtəsində yaratdığı maqnit sahəsinin induksiya vektoru şəkil müstəvi- sinə perpendikulyar; b) 2 naqilinin B nöqtəsində yaratdığı maqnit sahəsinin induksiya vektoru şəkil müstə- visindən şaquli yuxarı perpendikulyar. 1.19. a) 0N; b) 4,5N 1.20. a) yuxarı; b) bizdən şəkil müstəvisi istiqamətində; c) çubuğun hərəkət sürətinin əksi istiqamətində. • ELEKTROMAQNİT SAHƏSİ I fəsil LAYİHƏ 205 2.1. 45 ∙ 10 2.2. 1,5625 ∙ 10 m/san 2.3. −187,5 2.4. Açarı qapamazdan əvvəl lampanın közərmə teli soyuq olduğundan müqaviməti kiçik olur. Bu səbəbdən açarı qapayan an cərəyan çiddətinin qiyməti nominaldan çox-çox yüksək olur və həmin an nazik közərmə teli yüksək cərəyan şiddətinə davam gətirməyib yanır. 2.5. Parlaqlıq artar, çünki elektrod-katod hissəsində müqavimət artdığından elektronların hə- rəkətini ləngidən elektrik sahəsi zəifləyəcək – gərginlik azalacaq. 2.6. 24 kV; 2.7. 400 m; 2.8. 1,5 Om; 2A. 2.9. a) 1 A; b) 0,2 A; c) 1,6 V; d) 0. 2.10. Valentliyə uyğun. 2.11. nisbəti böyük olan elementin. 2.12. 2 dəfə artar. 2.13. Hər ikisi azalar. 2.15. n-tip: sürmə və fosfor; p-tip: indium, skandium və qallium. 2.16. 35 mA; 1 mA. 2.17. 1- cərəyan keçər; 2- cərəyan keçməz; 2.18. aşqarlı. 2.19. Təbəqənin qalınlığı düz birləşmədə azalır, tərs birləşmədə artır. 2.20. U ≫ U ; P ≫ P . Nəzərə alınmışdır ki: P = ə P = → ≈ → = ə = . 3.1. 2 dəfə artar. 3.2. 2,4 ∙ 10 san; 417 Hs. 3.3. 2. 3.4. 5,76 dəfə artırmaq. • MÜXTƏLİF MÜHİTLƏRDƏ SABİT CƏRƏYAN QANUNLARI II fəsil • ELEKTROMAQNİT RƏQSLƏRİ VƏ DALĞALARI III fəsil LAYİHƏ 206 3.5. t = T = ∙ 2π√LC = 15 ∙ 10 san. 3.6. 14 A. 3.7. 4 A. 3.8. C = ∙ = 68,75 mkF; X = 1 ωC = 1 314 ∙ 68,75 = 46,33 Om; I = U X , I = I √2 = U √2X = 20 1,4 ∙ 46,33 = 0,31A; U = IX = 0,31 ∙ 46,33 = 14,36V. 3.9. 200 V. 3.10. R − 3; X − 1; X − 2. 3.11. 125 ö ə . 3.12. 7,46 ∙ 10 Hs 7,46 ∙ 10 Hs. 3.13. 83,3 ∙ 10 san. 3.14. l = = ∙ ∙ m = 88,235 km l = = ∙ ∙ , ∙ m = 1,2 ∙ 10 m = 120 m. 3.15. ağ, boz, qara. 3.16. göy. 3.17. 5. 3.18. 1, 3, 6. 3.19. k = 4. 3.20. k = k = = 466,7 nm. 4.1. E = 1,99 ∙ 10 C = 1,24 eV; p = 6,63 ∙ 10 ∙ . 4.2. a) Fotoelektronların metaldan çıxış işi kiçik olduqca cərəyan şiddəti böyük olur; b) düşən işığın intensivliyi artdıqca cərəyan şiddəti də artır. 4.3. a) asılı deyil; b) kvadratik asılıdır. 4.4. h = 3,3eV, h < A ç olduğundan fotoeffekt müşahidə olunmaz. 4.5. | E − E | = h = 3,978 ∙ 10 C artar 4.6. 4 → 1; 1 → 2. 4.7. 2,5 ∙ 10 Hs. 4.8. N = 9,6 ∙ 10 ; N = 9,6 ∙ 10 ; N = 12 ∙ 10 . • ATOM FİZİKASI IV fəsil LAYİHƏ 207 4.9. N = 3,12 ∙ 10 ; N = 3,12 ∙ 10 ; N = 3,6 ∙ 10 . 4.10. E = 3 MeV = 4,8 ∙ 10 C. 4.11. 7,2657 . 4.12. Enerji udulur, çünki ∆E = m + m − m − m ∙ 931,5 MeV = −0,6893 MeV < 0. 4.13. A. a) kütlə ədədi 100 olan elementin; b) kütlə ədədi 80 olan elementin; c) kütlə ədədi 50 olan elementin. B. a) kütlə ədədi 200 olan elementin; b) kütlə ədədi 80 olan elementin; c) kütlə ədədi 150 olan elementin. 4.14. Sezium izotopu alınar: Sb → Cs + 4 e. 4.15. Torium izotopu alınar: Ac → Th + 5 ∙ e + 2 ∙ He. 4.16. 40 san. 4.17. a) B + p → Be + He; b) 6,66 MeV. 4.18. a) Au; b) ; c) H 4.19. 15 MeV. 4.20. U + n → Ba + Kr + 3 ∙ n + E; E ≈ 200 MeV. 4.21. a) 4,6 MeV; b) 3,26 MeV. 4.22. p = qBR = 2,4 ∙ 10 ∙ . 4.23. p(uud); n(udd). LAYİHƏ 208 BURAXILIŞ MƏLUMATI FİZİKA – 11 Ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinfi üçün Fizika fənni üzrə dərslik Tərtibçi heyət: Müəlliflər: Rasim Rəşid oğlu Abdurazaqov Rövşən Mirzə oğlu Əliyev Qalib Mövsüm oğlu Şərifov Elmi redaktor Mirzəli Murquzov Dil redaktoru Kəmalə Cəfərli Nəşriyyat redaktoru Kəmalə Abbasova Bədii redaktor Taleh Məlikov Texniki redaktor Zaur İsayev Dizayner Taleh Məlikov Rəssamlar Məzahir Hüseynov, ElmirMəmmədov Korrektor Aqşin Məsimov Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin qrif nömrəsi: 2018-000 © Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2018 Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron informasiya vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir. Hesab-nəşriyyat həcmi: 9,3. Fiziki çap vərəqi: 13. Səhifə sayı: 208. Kağız formatı. 70 x100 1 / 16 . Ofset kağızı. Məktəb qarnituru. Ofset çapı. Tiraj 0. Pulsuz. Bakı – 2018 “Bakı” nəşriyyatı Bakı Az1001, H.Seyidbəyli küç. 30 LAYİHƏ Yüklə 3,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|