1 – Tajriba ishi Mavzu: Sanoat korxonalari va muassasalarda mikroiqlim sharoitlarini aniqlash Mashg`ulotning maqsadi

1 jadval
Ishning aniqlik darajasi va yoritish turiga qarab tabiiy yoritish
koeffitsiyenti me’yorlari

Toifa	Xonada bajariladigan ishlar		Tabiiy yoritish koe.ti me’yorlari.
	Aniqlik darajasi	Ko’rish ob’ektning eng kichiq o’lchami mm	Yuqori va aralash yoritishda o’rtacha	Yon tomondan yoritishda
1	Eng yuqori aniqlikdagi ishlar	0.1 va undan kam	10	3.5
2	yuqori aniqlikdagi ishlar	0.1-0.3 gacha	7	2
3	aniqlikdagi ishlar	0.3-1 gacha	5	1.5
4	Kichiq anaqlikdagi ishlar	1-10 gacha	3	1
5	Dag`al ishlar	10 dan katta	2	0.5
6	Ayrim detallarni ajratmas-dan bajariladigan ishlar		1	0.25
7	Ishlab chiqarish jarayonida kuzatib turiladigan ishlar		1	0.25
8	Omborxonada bajariladigan ishlar		0.5	0.1

Laboratoriya ishining bajarilish tartibi
Topshiriq 1: Laboratoriya xonasini tabiiy yoritilganligini tekshirish.
Laboratoriya xonasida sun’iy yorug`lik manbalari elektr chiroqlari o’chirilib, tabiiy yoritish ko’rsatkichi xonaning o’qi bo’ylab 5 ta nuqtasida aniqlansin.
Birinchi o’lchov ishlarini derazadan eng uzoq va devordan bir metr uzoqlikda joylashgan nuqtasida, ikkinchisi ikki metr masofada va hokazo yorug`lik tushayotgan deraza tomonga qarab yoritilganlik o’lchansin.Laboratoriya xonasidagi yoritilganlik ish stoli balandligidan (0,8 1,0 m) balanlikda o’lchansin. Xonadagi istalgan nuqtadagi tabiiy yoritilganlik ko’rsatkichini aniqlash uchun bir vaqtning o’zida bino tashqarisidagi va laboratoriya xonasida tekshiriladigan nuqtaning yoritilganligi o’lchanadi.Ish xonasidagi tekshiriladigan nuqtaning tabiiy yoritish koeffitsiyentining qiymat miqdori quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

Laboratoriya mashg`ulotida o’lchov ishlarini olib borish uchun bir vaqtning o’zida bir gurux o’quvchilar xona ichidagi, ikkinchi gurux o’quvchilar esa bino tashqarisidagi yoritilganlikni lyuksmetr yordamida o’lchaydilar. Har bir nuqtadagi yoritilganlikning bir vaqtda o’lchanishi sekundometr yordamida amapga oshiriladi. O’lchash paytida lyuksmetrning fotoelementi gorizontal holatda ushlab turilib, yorug`likni qabul qiluvchi tomoni yuqoriga qaratilgan bo’lishi talab qilinadi. Galvanometr ham gorizontal holatda bo’lishi kerak.
Fotoelementga haddan tashqari yorug`lik tushmasligi va uning milli chegaradan chiqib ketmasligi uchun fotoelement ustiga K va T moslama o’rnatish maqsadga muvofiq. Agar galvanometr ko’rsatkichi 20 lk ga bormasa, bunda hisob 0-30 lk ko’rsatkichi bo’yicha olib boriladi. Agar galvanometr ko’rsatkichi 100 lk dan ortiq bo’lganligini ko’rsatsa unda yoruglik yutish koeffitsiyenlari past bo’lgan K va R yoki K va M o’rnatmalarni o’rnatib har safar o’lchov natijalarini solishtirib, qayd etish lozim. Past yoritilganlik holatlarida (100) lk gacha o’lchov ishlari ochiq fotoelement yordamida ya’ni hech qanday o’rnatmasiz amalga oshiriladi. O’lchov ishlari binodan tashqarida bajarilayotganda lyuksmetrning fotoelementiga osmondan tushadigan yorug`lik nurlari bir tekisda ta’sir etishi uchun binodan 10 metr kam bo’lmagan uzoqlikda bajariladi. O’lchov natijalari asosida laboratoriya xonasining o’qi bo’yicha tabiiy yoritilganlikning koeffitsiyenti aniqlanib, yoritilganlikning o’zgarish grafigi chizilsin. Qurilish qoida va me’yorlari "Tabiiy va sun’iy yoritish yoritilganlik me’yorlari" ga ko’ra laboratoriya xonasida bor bo’lgan yorug`lik yordamida ruxsat etilgan ishning razryadi bo’yicha, bajariladigan ishda eng kichiq detalning o’lchami aniqlansin.Binolar ikkala yon tomondan tabiiy yoritiladigan xonalarda tabiiy yoritish koeffitsiyentining me’yorlangan eng kichiq qiymati binoning o’rta qismi uchun belgilanadi.
Binolar yuqoridan va murakkab yoritilganda tabiiy yoritish koeffitsiyentining o’rtacha qiymati olinadi. Birinchi va oxirgi o’lchash nuqtalari esa devor yoki poydevordan bir metr masofada aniqlanadi.
Shuni hisobga olish kerakki qurilish me’yorlari va qoidalari "Tabiy va sun’iy yoritish yoritilganlik me’yorlari"ga ko’rsatilgan tabiiy yoritish me’yorlari Rossiyaning III yorug`lik kengligi uchun keltirilgan. O’zbekiston Respublikasi yorug`lik kengligi bo’yicha IV kenglikka kiradi. Shu sababli O’zbekiston Respublikasi uchun tabiiy yoritish koeffitsiyenti quyidagi formula orqali aniqlanadi.

Bu yerda ye_n^III - tabiiy yoritish koeffitsiyentining jadvaldan olinadigan qiymati t - 0,8 yorug`lik iqlimiy koeffitsiyenti S- quyoshli kunlar iqlimiy koeffitsiyenti (0,6-0,8)
Topshiriq №2 Sun’iy va murakkab yorug`likni mahalliy yoritkichini o’rnatish balandligiga bog`liqligini tadqiqot qilish.
Laboratoriya xonasidagi derazalarning pardalari tushirilib. tabiiy yorug`likni ta’siri to’laligicha bartaraf etiladi. Laboratoriya xonasining umumiy yoritish manbalari yoqiladi. Mahalliy yoritgich o’rnatilgan ish stolining ishchi yuzasidagi yoritilganlik o’lchanadi, so’ngra mahalliy yoritgich yoqilib uni ish stolidan 0,25 m balandlikda o’rnatib, murakkab yoritilganlik ikkinchi marta o’lchanadi. Shundan so’ng mahalliy yoritgichni 0,5 ; 0,75 ; 1,0; 1,25metr balandliklarda joylashtirilib, har safar yoritilganlik qiymatlari o’lchab olinadi. Har qaysi balandlik uchun umumiy yorug`lik miqdori aniqlanib, me’yoriy

qiymat bilan solishtiriladi. Shunday qilib mahalliy yoritgichni eng qulay balandligi aniqlanadi. Umumiy yorug`likni miqdori, murakkab yorug`lik uchun mo’ljallangan me’yoriy qiymatni 10 % dan kam bo’lmasligi kerak, qolgan qismini esa mahalliy yoritish uchun mo’ljallangan yorug`lik manbai tashkil etadi.Bunda umumiy yoritilganlik gazarazryadli chiroqlar uchun 150- 500 lk, cho’g`lanma chiroqlari uchun 50-100 lkdan kam bo’lmasligi kerak.