1 aprel 2018-ci IL, bazar 10 “Marş Sığorta və Təkrarsığorta üzrə Broker” mmc-nin 2017-ci IL dekabrın 31-nə mühasibat balansı
Yüklə 198,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mənfəət və zərər haqqında hesabat (rüblük və illik) ilin əvvəlindən artan yekunla
- Qusar Suvarma Sistemləri İdarəsi 2018-ci il üçün AÇIQ TENDER ELAN EDİR
- Tender komissiyası
- Lüğətə sözlərin daxil edilməsində hansı prinsiplər gözlənilməlidir
- İndi isə bu bəndlərin təhlilini verək
- Ümumişlək olmayan sözlərin orfoqrafiya lüğətinə salınması
- Leksikoqrafiyada dialektizmlərin lüğətə salınmasında 3 prinsip gözlənilir
- Təqlidi sözlər orfoqrafiya lüğətində verilməlidirmi
- Şırıldayır novalçalar şırıl-şırıl, Quşlar uçur yuvasına pırıl-pırıl. (M.Müşfiq) [Tapdıq:] “Dovşanın başını xıx
- Saytlarda gedən “Orfoqrafiya lüğətində qondarma və mənası anlaşılmayan sözlər” ifadəsi nə qədər özünü doğruldur
- Xədicə HEYDƏROVA, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun tətbiqi dilçilik şöbəsinin elmi işçisi, filologiya
| 1 aprel 2018-ci il, bazar 10 “Marş Sığorta və Təkrarsığorta üzrə Broker” MMC-nin 2017-ci il dekabrın 31-nə mühasibat balansı manatla A K T İ V L Ə R İlin əvvəlinə Hesabat dövrü- nün sonuna I .UZUNMÜDDƏTLİ AKTİVLƏR
Torpaq, tikili və avadanlıqlar 38 000,00 34 000,00 Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması
Qeyri-maddi aktivlər
Təxirə salınmış vergi aktivləri
Uzunmüddətli debitor borcları
Uzunmüddətli maliyyə aktivləri: 0,00 0,00
dövlət qiymətli kağızları
qeyri-dövlət qiymətli kağızları
sair maliyyə aktivləri
depozit hesablar
İştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyalar
Təsisçi və ya səhmdarlarla hesablaşmalar
Sair aktivlər
Cəmi uzunmüddətli aktivlər 38 000,00 34 000,00 II. QISAMÜDDƏTLİ AKTİVLƏR
Ehtiyatlar
Debitor borcları: 4 199 000,00 4 695 000,00 birbaşa sığorta üzrə
təkrarsığorta əməliyyatları üzrə: 4 174 000,00 4 695 000,00 - təkrarsığortaçı üzrə 4 174 000,00 4 695 000,00 - təkrarsığortalı üzrə
asılı təşkilatlar üzrə
büdcə üzrə 25 000,00
iddia tələbləri üzrə
işçi heyəti üzrə
sair debitorlar
Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri: 2 466 000,00 2 927 000,00 kassa
hesablaşma hesabı 2 466 000,00 2 927 000,00 valyuta hesabı
öncədən alınmış sığorta haqları
sair pul vəsaitləri
Qısamüddətli maliyyə aktivləri: 0,00 0,00
dövlət qiymətli kağızları
qeyri-dövlət qiymətli kağızları
sair maliyyə aktivləri
Sair qısamüddətli aktivlər: 9 000,00
41 000,00 gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri
41 000,00 verilmiş avanslar 9 000,00
təhtəl hesablar
Cəmi qısamüddətli aktivlər 6 674 000,00 7 663 000,00 CƏMİ AKTİVLƏR 6 712 000,00 7 697 000,00 K A P İ TA L VƏ Ö H D Ə L İ K L Ə R İlin əvvəlinə Hesabat dövrü- nün sonuna I. KAPİTAL
Ödənilmiş nominal (nizamnamə) kapitalı 10 000,00 10 000,00 Emissiya gəliri
Geri alınmış kapital (səhmlər)
Kapital ehtiyatları: 0,00
0,00 yenidən qiymətləndirilmə üzrə ehtiyat
Bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər) 1 247 000,00 1 518 000,00 Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) 330 000,00 526 000,00 Mühasibat uçotu siyasətində dəyişikliklərlə bağlı mənfəət (zərər) üzrə düzəlişlər
Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər) 917 000,00 1 247 000,00 Elan edilmiş dividendlər
-255 000,00 Ödənilmiş dividendlər
Cəmi kapital 1 257 000,00 1 528 000,00 II. UZUNMÜDDƏTLİ ÖHDƏLİKLƏR
Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər
Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər
Təxirəsalınmış vergi öhdəlikləri
Kreditor borcları: 0,00 0,00
əməyin ödənilməsi üzrə
büdcə üzrə
sosial sığorta və təminat üzrə
digər məcburi ödənişlər üzrə
asılı təşkilatlar üzrə
sair kreditorlar
Sair uzunmüddətli öhdəliklər: 0,00
0,00 gələcək hesabat dövrünün gəlirləri
Sığorta və təkrarsığorta əməliyyatları üzrə öhdəliklər: 5 441 000,00 5 637 000,00 sığorta fəaliyyəti üzrə kreditor borclar
təkrarsığorta fəaliyyəti üzrə kreditor borclar 5 441 000,00 5 637 000,00 Təsisçi və ya səhmdarlarla hesablaşmalar
Cəmi uzunmüddətli öhdəliklər 5 441 000,00 5 637 000,00 III. QISAMÜDDƏTLİ ÖHDƏLİKLƏR
Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər
Qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər
Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər
Kreditor borcları: 14 000,00 532 000,00 əməyin ödənilməsi üzrə
büdcə üzrə 14 000,00 87 000,00 sosial sığorta və təminat üzrə
asılı təşkilatlar üzrə
sair kreditorlar 445 000,00 Sair qısamüddətli öhdəliklər: 0,00
0,00 gələcək hesabat dövrünün gəlirləri
Təsisçi və ya səhmdarlarla hesablaşmalar
Sair öhdəliklər
Cəmi qısamüddətli öhdəliklər 14 000,00 532 000,00 CƏMİ ÖHDƏLİKLƏR 5 455 000,00 6 169 000,00 CƏMİ KAPİTAL VƏ ÖHDƏLİKLƏR 6 712 000,00 7 697 000,00 Mənfəət və zərər haqqında hesabat (rüblük və illik) ilin əvvəlindən artan yekunla Gəlirlər
Məbləğ Əsas əməliyyat gəliri: 1 600 000,00 birbaşa sığorta üzrə komissiyon muzd 455 000,00 təkrarsığorta üzrə komissiyon muzd 1 043 000,00 təlim xidmətləri üzrə gəlirlər 102 000,00 xüsusi ədəbiyyat satışından gəlirlər
xüsusi proqram təminatının satışından gəlirlər hüquqi ekspertiza xidmətindən gəlirlər
İnvestisiya gəlirləri üzrə Məzənnə dəyişməsindən yaranan gəlir
Sair gəlirlər CƏMİ GƏLİRLƏR 1 600 000,00 Xərclər
İşlərin aparılması xərcləri 890 000,00 Məzənnə dəyişməsindən yaranan xərclər 51 000,00 Sair xərclər
CƏMİ XƏRCLƏR 941 000,00 Maliyyə mənfəəti (zərəri) 659 000,00 Mənfəətin nizamnamə kapitalına yönəldilən hissəsi
Vergiqoyulmadan əvvəl mənfəət (zərər) 659 000,00 Mənfəət vergisi 133 000,00 Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) 526 000,00
Tender 1 lot üzrə keçirilir: Lot-1. Cari təmir işləri üçün tikinti materiallarının və maşın-mexanizmlərə ehtiyat hissələrinin satınalınması. Tender iştirakçılarına təklif edilir ki, öz tender təkliflərini möhürlənmiş, imzalanmış, ikiqat bağlamada yazılı surətdə təqdim etsinlər. Təkliflərin qiymətləndirilməsində aşağıda- kı meyarlara üstünlük veriləcəkdir: - aşağı qiymət, yüksək keyfiyyət, müqavilənin vaxtında yerinə yetirilməsi, ana- loji işlərdə təcrübəsi, maliyyə vəziyyəti. Müqaviləni yerinə yetirmək üçün tender iştirakçıları lazımi texniki və maliyyə imkanla- rına malik olmalıdırlar. Tenderdə iştirak etmək istəyənlər lot üçün 60 manat məbləğdə iştirak haqqını göstərilən hesaba köçürdükdən sonra Azərbaycan dilində tərtib olunmuş əsas şərtlər toplusu- nu Qusar şəhəri, Çingiz Qurbanov küçəsi 21a nömrəli ünvanda yerləşən Suvarma Sistemləri İdarəsindən (əlaqələndirici şəxs: M.Əzizovdan, telefon: 0138-5-54-08) ala bilərlər. Təşkilat: Qusar SSİ H\h: 32051019444800201148 VÖEN: 4700132701 Bank: “Kapital Bank”ın Qusar filialı Kod: 200840 VÖEN: 9900003611 M\h: 4828010000 S.W.İ.F.T.BİK -AIIBAZ2x İştirak haqqı heç bir halda geri qaytarılmır. İddiaçılar tenderdə iştirak etmək üçün aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidirlər: - tenderdə iştirak etmək üçün yazılı müraciət; - tenderdə iştirak haqqının ödənilməsi barədə bank sənədi; - tender təklifi (zərflərin açıldığı tarixdən ən azı 30 bank günü qüvvədə olmalıdır); - tender təklifinin dəyərinin 1 %-i həcmində bank təminatı (zərflərin açıldığı tarixdən ən azı 60 bank günü qüvvədə olma- lıdır);
- Azərbaycan Respublikasında vergilərə və digər icbari ödənişlərə dair yerinə yetirilməsi vaxtı keçmiş öhdəliklərin olmaması haqqında müvafiq vergi orqanından arayış; - iddiaçının son bir ildəki fəaliyyəti haqqında vergi orqanları tərəfindən təsdiq olunmuş maliyyə hesabatının surəti; - iddiaçının son bir ildəki maliyyə vəziyyəti haqqında bank arayışı; - iddiaçının tam adı, hüquqi statusu, nizamnaməsi, qeydiyyatdan keçdiyi ölkə və rekvizitləri; - müvafiq mallar üzrə mənşə və uyğunluq sertifikatları. Sənədlər Azərbaycan dilində, 2 nüsxədə (əsli və surəti) tərtib olunmalıdır (xarici dildə olan tender təklifləri Azərbaycan dilinə tərcümə olunmalıdır). Tender proseduru “Dövlət satınalmaları haqqında” Qanuna uyğun keçiriləcəkdir. İddiaçılar tenderdə iştirak etmək üçün yuxarıda göstərilən sənədləri (tender təklifi və bank zəmanəti istisna olmaqla) 3 may 2018-ci il saat 18.00-a qədər, tender təklifi və bank zəmanətini isə möhürlənmiş ikiqat zərfdə 14 may 2018-ci il saat 18.00-a qədər, Qusar şəhəri, Çingiz Qurbanov küçəsi 21a nömrəli ünvanda yerləşən Suvarma Sistemləri İdarəsinə təqdim etməlidirlər. Göstərilən vaxtdan gec təqdim olunmuş zərflər açılmadan geri qaytarılacaqdır. İddiaçıların təklifləri 15 may 2018-ci il saat 11.00-da yuxarıda göstərilən ünvanda açılacaqdır. İddiaçıların səlahiyyətli nümayəndələri iştirak edə bilərlər. Tender komissiyası
dilinin orfoqrafiya” lüğəti ilə bağlı məqalələr səngimək bilmir. Bu, Tərcümə Mərkəzinin “araşdırmaları”ndan başlayaraq, son iki ayda yeni qaydaların müzakirəyə verilməsi ilə daha aktual xarakter almışdır. Həmin müzakirələr iki istiqamətdə aparılır: lüğətə daxil edilən sözlər və orfoqrafiya qaydalarında təklif olunan dəyişikliklər. Mən birinci məsələ ilə bağlı öz fikirlərimi bölüşmək istərdim. Nəzərdən keçirilən materiallarda irəli sürülən iddiaların 90 fai- zi, belə məlum olur ki, lüğətçilik nəzəriyyəsinin müddəalarına uyğun deyildir. Hər bir elmi sahədə müəyyən qayda-qanunlar gözlənildiyi kimi, lek- sikoqrafiyanın da öz qanunları vardır. Azərbaycan leksikoqrafiyasının nəzəri cəhətdən işlənməsi ilk dəfə professor Əliheydər Orucov tərəfindən 1965- ci ildə “Azərbaycan dilinin filoloji izahlı lüğətinin nəzəri əsasları” əsərində işlənmiş və burada izahlı lüğətə sözlərin daxiledilmə prinsipləri müəyyənləşdirilmişdir. Sonralar çox təəssüf ki, nəyə görəsə, Azərbaycanda leksikoqrafiya nəzəriyyəsi kifayət qədər inkişaf etməmiş, digər dünya universitetlərindən fərqli olaraq bizim ali məktəblərdə lüğətçiliyə aid maarifləndirici bir fənn tədris edilməmişdir. Bəlkə də bu səbəbdəndir ki, sözlərin lüğətə daxil edilməsi ilə bağlı lüğətçilikdən bixəbər bu qədər yazılarla üzləşirik. Saytlarda bu mövzuda gedən yazılardan biri olan akademik Kamal Abdullayevin müsahibəsi hörmətli akademikin həqiqətən lüğətçilik işini gözəl bilməsindən xəbər verir. Şəxsən öz adımdan və şöbəmizdəki bütün lüğətçilər adından Kamal müəllimə həqiqəti söylədiyinə görə təşəkkürümüzü bildirmək istəyirəm. Keçək əsas mətləbə: orfoqrafiya lüğətinə hansı sözlər daxil edilə bilər? Əvvəlcə aydınlaşdırmalıyıq: Lüğətə sözlərin daxil edilməsində hansı prinsiplər gözlənilməlidir? Bu barədə kiçik bir araşdırma aparmaq qərarına gəldim. Məqsəd in- kişaf etmiş dünya leksikoqrafiyası ilə Azərbaycan leksikoqrafiyasının nəzəri və tətbiqi iş prinsiplərini müqayisə etmək idi. Müasir dövrdə qabaqcıl lüğətlər olan “Kollins lüğəti” (Collins Dictionary), “Meriam Vebster” (Merriam Webster), “İngilis dilinin Oksford lüğəti”nin (Oxford English Dictionary) saytlarına müraciət etdim. Azərbaycan lüğətçiliyi rus leksikoqra- fiyasının təsiri altında formalaşdığın- dan həm nəzəri, həm tətbiqi cəhətdən iş prinsiplərini də əxz etmişdir. Bu baxımdan Ə.Orucovun adıçəkilən kitabında ümumişlək olmayan leksi- kanın izahlı lüğətdə əks olunmasına geniş yer verilməsinə baxmaya- raq, burada diferensiallığın tətbiqi nəzərdə tutulur. Lakin bu diferensi- allığı leksikoqraf hansı kriteriyalara əsasən müəyyənləşdirməlidir, dəqiq göstərilmir. Qərb leksikoqraflarının iş prinsiplərini araşdırmağım, əslində, “hər şeyin dahiyanə sadə” olması fak- tı ilə məni heyran qoydu. Beləliklə, Qərb leksikoqrafiyası lüğətə sözlərin daxil edilməsi üçün üç xüsusiyyəti əsas götürür: a) lüğətin həcmi; b) top- lanmış sözlərin sitatlarının işləndiyi sahələrinin sayı;c) lüğətin auditori- yası.
İndi isə bu bəndlərin təhlilini verək: a) Lüğətin həcmi bilavasitə onun sözlüyünə və illüstrativ materialların lüğətdə yerləşdirilmə dərəcəsinə təsir göstərir. Kiçik həcmli lüğət məhdud tutuma malik olduğuna görə daha çox işlək sözləri əhatə edə bilər. Bu tip sözlər kartotekada çoxlu və fərqli mənbələrdən sitatlara malik olmalıdır. Lakin böyük həcmli lüğətlərə geniş tutuma malik olduğuna görə az sitata malik sözlər də daxil edilə bilər. Hazırda dünya lüğətçiliyi bir-biri ilə daha böyük sözlüyə malik lüğət tərtib etmək uğrunda yarışır. Hələ 1961-ci ildə “İngilis dilinin Vebster lüğəti” (“Webster’s Third New In- ternational Dictionary of the English Language”) 476 000 sözü əhatə edir- di. “İngilis dilinin Oksford lüğəti”ndə hal-hazırda 600 000 söz var. “Kol- lins” izahlı lüğəti həcm etibarilə bir cild olmasına baxmayaraq, 2014-cü il nəşrində 722 min sözü əhatə edir. 2340 səhifəlik, 260 х190 formatında nəşr olunan bu lüğətin çəkisi 2 kq 610 q təşkil edir. Alman dilinin “Duden” izahlı lüğətində isə 400 000 leksik vahid verilmişdir. Rusiya Elmlər Akademiyasının Fundamental lüğətlər seriyasından 2013-cü ildə çapdan çıx- mış “Rus dilinin orfoqrafiya lüğəti” akademik lüğətində 200 minə yaxın söz yer almışdır. Üç milyonluq Litva xalqının 20 cildlik izahlı lüğəti çap olunmuşdur. Bizdə isə vəziyyətin acınacaqlı olan tərəfi ondadır ki, yerbəyerdən kiçik həcmli, yalnız ümumişlək sözlərdən və kök sözlərdən ibarət bir lüğət tərtib etmək tələbləri irəli sürülür. Bunu etmək olar, lakin o zaman adı “Azərbaycan dilində ümumişlək kök sözlərin orfoqrafiya lüğəti” olacaqdır. Bizim lüğətin adı isə – “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”dir. “Azərbaycan dilinin orfoqrafi- ya lüğəti” fundamental akademik lüğət statusuna malikdir. Adından göründüyü kimi, burada müasir sözü işlənmir. Yəni ümumi dilimizin orfoqrafiya lüğəti nəzərdə tutulur. Bu, nə deməkdir? Yəni tək “müasir” dilimizdə deyil, ümumiyyətlə danı- şıqda, ədəbiyyatımızda, dərsliklərdə, dövri mətbuatda, saytlarda, rəsmi dildə, elmi ədəbiyyatda rastımıza çıxan bütün leksik vahidlər buraya daxil edilə bilər, çünki akademik və fundamental lüğətin sözlüyü müvafiq möhtəşəm həcmə malik olmalıdır. Yuxarıdakı müqayisələr göstərir ki, statusu akademik olan bir lüğəti cılız, yalnız ümumişlək və kök sözlərdən ibarət sözlüklə çap edib dünyanı özümüzə güldürə bilmərik. Ümumiyyətlə, leksik təbəqələrə diferensiallığın tətbiqini yalnız ötən əsrin 70-ci illərinin sovet lüğətçiliyində görmək mümkündür. Qərb lüğətçiliyində sözlərin lüğətə daxil edilməsində yalnız sitat faktoru rol oynayır. Müqayisə üçün qeyd edə bilərik ki, “Oksford” və “Kol- lins” lüğətlərinin sözlüklərinə qatı vulqarizmləri olmayan qeyri-normativ leksika da salınır. b) Lüğətçiliyin əsasını onun toplanmış sitatlardan ibarət karto- tekası təşkil edir. Leksik vahidlərin lüğətə daxil edilməsinin əsas prinsipi ondan ibarətdir ki, sözün bir neçə sahədə işlənməsini sübuta yetirən sitatları olmalıdır. Əgər bü- tün sitatlar eyni bir mənbədəndirsə, sözün və ya söz birləşməsinin dəqiq izahını tapmaq mümkün deyilsə, onu lüğətə salmaq olmaz. Beləliklə, hər bir sitatın aşağıdakı elementləri vardır: söz; sözün işləndiyi cümlə; söz və cümlənin götürüldüyü mənbə haqqında biblioqrafik informasiya: adı və səhifəsi. c) Lüğətin sözlük tərkibi onun auditoriyasına görə müəyyənləşdirilir. Məsələn, məktəbli lüğəti (təbii ki, bu tip lüğətin həcmi kiçik olmalı, söz- lüyü isə yalnız dərsliklərdəki sözlər əsasında tərtib olunmalı- dır); terminoloji lüğətlər (ayrı-ayrı sahələr üzrə termin sistemlərini əks etdirməlidir; həcmi həm böyük, həm də kiçik ola bilər, məs., biologiya terminləri lüğəti, fizika terminləri lüğəti və s.), akademik izahlı lüğət (maksimal həcmdə olmalı, dilin bütün leksik təbəqələrini əhatə etməli, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, danışıqda, ədəbiyyatımızda, dərsliklərdə, dövri mətbuatda, saytlarda, rəsmi dildə, elmi ədəbiyyatda rastımıza çıxan bütün leksik vahidlər – ümumişlək leksi- ka, məhəlli sözlər, etnoqrafizmlər, mifonimlər, terminlər, köhnəlmiş sözlər, qədim sözlər, tarixizmlər, neologizmlər və s. buraya daxil edilməlidir) və s. Ümumişlək olmayan sözlərin orfoqrafiya lüğətinə salınması SSRİ Elmlər Akademiyasının 1978-ci ildə çap olunmuş “Rus dilinin orfoqrafiya lüğəti”nin “Ön söz”ündə deyilir: “Lüğət orfoqrafik sorğu kitabı olduğuna görə, buraya təkcə ümumişlək sözlər deyil, ədəbi dildə geniş işlənməyən, lakin bədii və xüsusi ədəbiyyatlarda olan elmi və elmi-texniki terminlər, danışıq leksikası, dialektizmlər, köhnəlmiş sözlər, tarixizmlər və s. orfoqrafik normaya salınma ehtiyacı olan sözlər daxil edilir”. Daha sonra texniki terminlərin nəinki işlək olanlarının, hətta istifadədən çıxanlarının da orfoqrafik maraq kəsb etdiyinə görə lüğətə salındığı qeyd edilir. Çox inkişaf etmiş Qərb leksikoq- rafiyasında leksik təbəqə məsələsi heç bir vəchlə qabardılmır, sözün işləkliyini müəyyənləşdirən göstərici yalnız və yalnız kartotekada olan hər bir sözün sitatlarının aid olduğu sahələr üzrə say çoxluğudur. Oksford lüğətinin tarixçisi və baş redaktoru olmuş Piter Qilliver göstərir ki, söz 1130-cu ildən əvvələ aid sitatlara malikdirsə, onu xüsusən böyük lüğətlərdən silib çıxartmırıq, sadəcə, köhnəlmiş və ya tarixizm üslubi işarəsi ilə işarələyirik. Ana- loqu olmayan “Kollins” lüğətinin aparıcı redaktoru Meri Onil də eyni fikirlər söyləyir, bu tip sözlərin yalnız üslubiyyatında dəyişikliklər həyata keçirildiyini göstərir. Elektron lüğətlərdən fərqli olaraq, çap lüğətlərində yeni sözlərin daxil edilməsinə bir qədər ehtiyatla yanaşılır, çünki o, dildə vətəndaşlıq hüququ qazanmayaraq yenidən istifadədən çıxa bilər, lakin “arxaikləşmiş, işlənmə zamanı qeydə alınmış söz və ifadələr insanların ən çox axtarmağa həvəsli olduğu sözlərdir” – Oksford lüğətinin sözlük şöbəsinin müdiri Anqus Stivenson belə deyir. – “Bundan başqa, tarixi roman yazan yazıçılar çox zaman bu cür qeyri-adi söz ehtiyatından istifadə etməyə çalışırlar”. Rus-sovet yazıçısı A.N.Tolstoy “Yeni başlayan müəllifə məktub”unda yazır: “Tarixi qəhrəman öz dövrünə uyğun və dövrünün hadisələrinin tələb etdiyi şəkildə düşünməli və danışmalıdır”. Klassik ədəbiyyata aid sözlərin izahlı lüğətdə verilməsini Ə.Orucov “Nəsimidən bu yana bütün leksik vahidlərin lüğətdə verilmə vacibliyi” ilə müəyyənləşdirmişdir. Lakin o, burada müəyyən məhdudiyyəti tətbiq etmək lazım olduğunu da qeyd edir. Klassik sözlər ədəbiyyatşünasların, əruz vəznində yazan şairlərin, məktəblilərin istifadə etdiyi leksik vahidlərdir. Onların düzgün yazılışını göstərmək akademik lüğətin vəzifəsidir. Leksikoqrafiyada dialektizmlərin lüğətə salınmasında 3 prinsip gözlənilir: 1) Bədii ədəbiyyatda persona- jın dilində onun xarakterini açmaq məqsədilə işlənən dialektizmlər. Bu tip leksik vahidlər leksikoqrafiya nəzəriyyəsinə görə, birbaşa lüğət obyekti hesab olunur. 2) Bir neçə dialektdə işlənən dialektizmlər. Bu zaman o, ümumişləklik qazanmış olur. 3) Termin şəklində qəbul olunan dialektizmlər. Dilimizdə, əsasən, bo- tanika və zoologiya terminləri məhz dialekt və şivələrdən götürülmədir. Lüğətlərdə dialektizmlərlə yanaşı, xalqın maddi və mənəvi mədəniyyətini əks etdirən leksik vahidlər – etnoqrafizmlər, mifonimlər, yemək adları, dini sözlər də verilir. Terminlərin izahlı və orfoq- rafiya lüğətlərində verilməsində, digər leksik vahidlərdə olduğu kimi, kartotekaya əsaslanmalıdır. Bunun üçün terminin bir neçə elmi sahədə işləndiyini sübuta yetirən sitatları olmalıdır. Yalnız bir sahədə işlənən terminlər orfoqrafiya lüğətinə salına bilməz.
Təqlidi sözlər orfoqrafiya lüğətində verilməlidirmi? Təqlidi sözlər köməkçi nitq hissələrinin yanında söz qrupların- dan biridir. Bu sözlərin dildə heç bir qrammatik mənası yoxdur və fikrin ekspressiv ifadə olunmasına xidmət edir, əşyanın hərəkəti haqqında obraz- lı təsəvvür yaradır. İmperativ sözlər, uşaq sözləri də bu qəbildəndir:
Təqlidi və uşaq sözlərinin lüğətlərdə verilməsində orfoqrafik maraq məsələsi vardır. Yəni bu tip sözlər yazıçı əsərlərində, şeirlərdə, nağıllarda necə yazılmalıdır? Leksikoqrafiya təcrübəsində bu cür leksemlər orfoqrafiya lüğətlərində hər zaman yer almışdır. Məsələn, “Rus dilinin orfoqrafiya lüğəti”nin 1974, 1987-ci il nəşrlərində чик-чирик, мяу-мяу, кукареку və s. sözlərini görmək mümkündür. “Azərbaycan di- linin orfoqrafiya lüğəti”nin “Lüğətin quruluşu” hissəsinda təqlidi sözlərlə bağlı məlumat əks olunmuşdur. Saytlarda gedən “Orfoqrafiya lüğətində qondarma və mənası anlaşılmayan sözlər” ifadəsi nə qədər özünü doğruldur? Hər bir sözün daşıdığı məna yükü və işlənmə sahəsi vardır. Məsələn, saytlarda lazımsız və mənası anlaşıl- mayan söz kimi təqdim edilən “ta- raşsız” sözü “taraşsız üz” mənasında işlənməkdən başqa, terminoloji anlam ifadə edir. Taraşsız neft termini gəmidə nefti qəbuletmə, çəlləklərin tərpənməməsi üçün onların bağlan- ması, çəlləyin üstünə etiket yapışdırıl- ması, üstünün rənglənməsi, çəlləyin doldurulması və bağlanması üçün komission haqqı, nağd ödəmə zamanı güzəşt, kapitala görə faizə deyilir. Ya- xud qondarma hesab edilən sözlərdən “almaçı” kəlməsi “Koroğlu” dasta- nında işlənir: “Koroğlu dedi: - Al- maçı, əvvəl mənim ruzum qılıncımın ağzındadı, sonra da şeşpərin başın- dadı.” İlk baxışda mənasız görünə bilən “meşəlilik” sözü meşəçilik sahəsində işlənən termindir: “Bura- da elə rayonlar vardır ki, tamamilə meşəsizdirlər və yaxud meşəlilik ümumi ərazinin 0,5-2 faizdən artıq deyildir”. (F.Ə.Əmirov. “Məhsuldar meşələrin yetişdirilməsi”). Beləliklə, ümumişlək olmayan sözlərin “Azərbaycan dilinin or- foqrafiya lüğəti”nə daxil edilməsi olduqca vacibdir. Hazırda Azərbaycan lüğətçiliyi sahəsində kartoteka məsələsi problem olduğuna görə biz lüğətçilər Qərb leksikoqrafiyasındakı kimi sözlərin lüğətə daxil edilməsini zərgər dəqiqliyi ilə həyata keçirə bilmirik. Lakin tezliklə bu proble- min aradan qalxacağına, gələcəkdə daha mükəmməl lüğətlər yarada biləcəyimizə ümidvarıq. Xədicə HEYDƏROVA, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun tətbiqi dilçilik şöbəsinin elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya” lüğətinə hansı sözlər daxil edilməlidir? Yüklə 198,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|