1. Azərbaycan tarixi üzrə mənbələr və tarixşünaslıq
Yüklə 416,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.Ən qədim Daş dövrünün (paleolit) xarakterik əlamətləri.
4 köçmüşlər. Bu qədim insanların yaratdığı mədəniyyət «Quruçay» mədəniyyəti adlanır. Mağaranın ən qədim dövrə aid təbəqələrində ibtidai insanların işlətdikləri kobud daş alətlər tapılmışdır. Azıx mağarasında aşkar olunmuş ən qədim ocaq qalığının 700 min ilə yaxın yaşı var.Azıx mağarasında 1968-ci ildə 350-400 min il bundan əvvəl yaşamış ibtidai insanın alt çənə sümüyünün qalığı tapılmışdır. Alt paleolit dövrünün insan tipləri: Avstralopitek, Pitekantrop, Sinantroplar. Yaxud Homo Abilis (bacaran insan), Homo Erektus (düz gəzən insan). Orta Paleolit təxminən e.ə. 100-cü minillikdən başlanmış, e.ə. 40-cı minilliyə qədər davam etmişdir. Bu dövr Mustye mədəniyyəti də adlanır. Bu dövrdə insanların fiziki və zehni inkişafı səviyyəsi artmış, əmək alətləri və əmək vərdişləri təkmilləşdirilmişdi. Orta Paleolit dövründə yeni insan tipi (Neandertal) yaranmışdır. Orta Paleolit dövründə qədim insanların ətraf mühitə münasibətində, dini görüşlərində dəyişikliklər yaranmışdır. Axirət dünyasına inam ilk dəfə bu dövrdə yaranmışdı. Ovsun, heyvanlara (totemlərə), təbiət qüvvələrinə inamla bağlı dini təsəvvür formaları meydana gəlmişdir. Üst paleolit təxminən e.ə. 40-cı minillikdən başlanmış, e.ə. 12-ci minilliyə qədər davam etmişdir. Bu dövrdə iqlim mülayimləşmiş, bitki və heyvanat aləmində, habelə ictimai həyatda çoxsaylı dəyişikliklər baş vermişdir.İnsanların istifadə etdikləri uclu qaşovlar, biz, dairəvi, yarımdairəvi və uzun qaşovlar, gəzli (yəni kənara dişəkli) və üçbucaq əmək alətləri geniş yayılmışdır. Üst Paleolit dövründə Azərbaycan ərazisində müasir insan tipinin, yəni ağıllı insanın («Homo Sapiyens, Sapiyens») yaranması başa çatır. İnsan fiziki və əqli inkişafın yüksək mərhələsinə qədəm qoyur. Təfəkkür və nitq inkişaf tapır. Bu dövrdə ibtidai sürü icması aradan çıxır. Onun yerinə qan qohumluğu ilə bir-birinə yaxın olan insanlar qrupu Qəbilə icması formalaşır. Üst paleolit dövründə həmçinin irqlər formalaşmışdır: Neqroidlər, Monqoloidlər, Avropoidlər.
5
3.Ən qədim Daş dövrünün (paleolit) xarakterik əlamətləri. Azərbaycan ərazisində ibtidai icma quruluşunun təşəkkülü daş dövrünün (paleolit) ən qədim mərhələlərindən başlamış və üst paleolitə (son paleolit) keçid dövründə başa çatmışdır. Azərbaycan yer kürəsində ibtidai insanın formalaşdığı ərazilər sırasına daxildir. Hələ 12 mln. il əvvəl Azərbaycan ərazisində meymunabənzər insanlar yaşamışlar. 1939-cü ildə Qərbi Azərbaycanla Şərqi Gürcüstanın sərhəddində, Udabno
adlanan yerdə meymunabənzər insanın qalıqlarının tapılması buna sübutdur. Azərbaycanda qədim daş dövrü Azıx, Tağlar, Zar, Qazma, Daşsalahlı, Aveydağ mağara düşərgələri və Qədir dərə, Çaxmaqlı, Kəkilli kimi açıq düşərgələrin arxeoloji materialları əsasında öyrənilmişdir. Azərbaycanda ən qədim insan mədəniyyəti olan Quruçay mədəniyyəti üç mərhələyə bölünür. Birinci mərhələ paleolitin ilk təşəkkülü (Aşelə qədərki dövrü) əhatə edir. Ikinci mərhələ erkən və orta aşel dövrünü, üçüncü mərhələ isə son aşel və müstye dövrünü əhatə edir. Bu mədəniyyətin 1,5 mln. ildən artıq yaşı var. Quruçay mədəniyyətinin ilkin dövrü Afrikada öyrənilmiş Olduvay paleolit mədəniyyəti ilə eyni tarixə malikdir. Aşelə qədərki dövrün əmək alətləri adi çay daşlarından çox kobud hazırlanmışdır. Bu mərhələnin insanları təbii daşlardan qəlpələr qoparmağı və onlardan kəsmək, doğramaq aləti kimi istifadə etməyi bacarırdı. Bu dövrdə ovçuluq bəsit idi. Ibtidai ovçuluqla yanaşı giləmeyvə yığmaq vərdişi də təşəkkül tapmağa başlamışdı. Quruçay mədəniyyətinin 2-ci inkişaf mərhələsi 700-150 min il arasındakı dövrü əhatə edir. Bu dövrdə əmək alətləri xeyli təkmilləşmişdi. Erkən daş dövründə insanlar süni yolla od əldə etmişlər. ən qədim ocaq qalığının 700 minə yaxın yaşı var. Azıx mağarasında təxminən 400 min il əvvəl yaşamış Azıxantrop insan tipi Pitekantropdan sonrakı və Neandertaldan əvvəlki dövrə aiddir. Azıx
6 mağarasının Aşel təbəqəsində qədim tikinti qalığı tapılmışdır. Ocaqdan istifadə və yaşayış binasının tikintisi bəşər tarixinin ən qədim nailiyyəti sırasına daxildir. Aşel dövründə insanlar tədricən ətraf aləmi dərk edir, ibtidai dini təsəvvürlər yaradır və sadə incəsənətlə məşğul olurdular. Quruçay mədəniyyətinin üçüncü mərhələsinin tarixi 150-120 min il arasındadır. Bu dövr insanları ətraf aləmə yaxşı bələd olmuş, təbii sərvətlərdən xammal kimi istifadə etmişlər. Əmək alətlərinin hazırlanmasında dəvəgözü daşından geniş istifadə edilirdi. Bu dövrdə insanlar Azərbaycan ərazisində daha geniş yayılmış, Kiçik Qafqazın cənub yamacında, Qarabağdan Ceyrançölə qədər məskən salmışdılar. Bu dövrdə həmçinin ilk bəsit dəfn mərasimi meydana gəlmişdi. Orta paleolit dövründə totem, ovsun, heyvanlara sitayiş kimi dini təsəvvür formaları da təşəkkül tapmışdı. Paleolitin son mərhələsi təxminən 40-30 min il əvvəl başlamış və e.ə. 12-ci minilliyə qədər davam etmişdir. Bu dövrdə iqlim mülayimləşmiş, bitki və heyvanat aləmində yaşayış üçün əlverişli dəyişikliklər baş vermişdir. Son paleolit dövrünün əmək alətləri içərisində uclu qaşovlar, biz, kəsici, dairəvi, yarımdairəvi və uzun qaşovlar, gəzli və üçbucaq alətlər, prizmatik nukleuslar, habelə istehsal tullantıları əsas yer tuturdu. Üst paleolit dövründə Azərbaycan ərazisində müasir insan tipinin formalaşması başa çatmış və ibtidai icma quruluşunun ilkin pilləsi yaranmışdır. Bu dövrdə əqli və fiziki cəhətdən daha da inkişaf etmiş insan kollektivi birgə fəaliyyət göstərə biləcək daimi qruplarda birləşmiş, ibtidai sürü icması nəsli qəbilə quruluşu ilə əvəz olunmuşdu. Nəsli qəbilə quruluşunun əsasını qan qohumluğuna malik insanların qəbilə birliyi təşkil edirdi. Nəsli qəbilə quruluşu dövründə insanlar ana xətti üzrə qohumluq əlaqələri əsasında birləşmişdi.
Yüklə 416,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|