1. Azərbaycan tarixi üzrə mənbələr və tarixşünaslıq
Yüklə 416,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Azərbaycan ərazisində qədim tayfa ittifaqları və ilk sinifli cəmiyyətlər.
- 8. Manna dövləti. Yaranması, dövlət quruluşu və təsərrüfat həyatı
13 əlaqələri aparılırdı. Su yolları ilə ticarət əlaqələri çay (Kür-Araz) və dəniz (Xəzər) vasitəsilə yaradılırdı. Qobustan qayaları üzərində həkk edilmiş müxtəlif tipli gəmi təsvirləri bunu əyani sübut edir. 7. Azərbaycan ərazisində qədim tayfa ittifaqları və ilk sinifli cəmiyyətlər.
E. ə . III minillikdə Azərbaycan ərazisində qədim tayfa ittifaqları və erkən dövlət qurumları yaranmağa başladı.Qədim tayfa ittifaqları və dövlət qurumları haqqında ilk məlumatlar Şumer - Akkad mixi yazılarında əks olunmuşdur. Bu məlumatlara əsəsən Cənubi Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfalar İkiçayarasında mövcud olmuş şəhər dövlətləri ilə iqtisadi və erkən siyasi münasibətlər saxlamışlar.
İlk dövlət qurumu e.ə.III minilliyin I yarısında Urmiya gölünün cənub və cənub – şərq hissəsini əhatə edən Arrata olmuşdur. Şumer qaynaqlarında “saf ənənələr ölkəsi” adlandırılan Arrata e. ə. XXVIII – XXVII əsrlərdə mövcud olmuş Uruk şəhər dövləti ilə iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələrə girmişdir. Aratta hökmarı En - Sukuşsiranın Uruk dövlətinin başçısı En – Merkar arasında baş vermiş siyasi rəqabət və qismən də dostluq münasibətləri Şumer – Arrata əlaqələri haqqında geniş məlumatlar verir. E. ə. XXVII əsrdə Arattada hökmdara məxsus vahid hakimiyyət və dövlət idarələri mövcud olmuşdur. Dini görüşləri çoxallahlıq olan Arattada bərəkət və məhəbbət allahı olan İnnanaya ibadət geniş yayılmışdı.
Arattanın siyasi səhnədən çıxmasından sonra Azərbaycanda yaranmış ikinci dövlət qurumu Lullubi olmuşdur. E.ə. XXIII əsrdə Urmiya gölünün cənubunda yaranmış Lullubi dövlət qurumu e.ə. XXIV – XXII əsrlərdə İkiçayarasında hakimiyyəti ələ keçirmiş Akkad dövləti ilə mübarizə apararaq öz mövcudluğunu təsdiq etməyə çalışmışdır. Lullubi hökmdarı Satuni (e.ə. 2230 – 2200) və İmmaşqun (e.ə.2200-2170) mərkəzi Lullubi dövlətini möhkəmləndirməyə çalışmış və buna nail olmuşlar. Lullubi hökmdarı Annubaninin (e.ə.2170-2150) dövründə artıq lulubilərin ölkəsi cənubda Diyala çayına, şimalda Urmiya gölünə qədər uzanırdı.
14 E. ə. III minillikdə Urmiya gölünün qərb və cənub qərb torpaqlarında yaranmış kuti tayfalarının dövləti formalaşmağa başladı. Kutilər Akkad dövlətinin işğalçılıq siyasətinə qarşı çıxaraq hətta İkiçayarası ərazisinə müdaxilə edirdilər. Kuti hökmdarları İmta (e.ə.2204-2197), İnqeşauş (e.ə 2198-2192), Sarlaq (e.ə.2191- 2185), Yarlaqaş (e.ə.2184-2178) akkadlarla mübarizədə məglub olsalarda, onların sələfi Elulumeş (e.ə.2177-2171) bu vəzifənin öhdəsindən gəlmiş və e.ə. 2175–ci ildə Kutilər İkiçayarasına sahib olmuşlar. Lakin sonradan zəifləyən kuti etnik birliyi e.ə. 2104–cü ildə hökmdar Tirikanın dövründə onların İkiçayarasındakı hakimiyyəti ləğv edilmişdir. Kutilərin hakimiyyətinə asanlıqla son qoyulması onunla bağlı idi ki, onlar İkiçayarasında böyük hərbi qüvvə saxlamırdılar. Ikiçayarasında kutilərin ağalığına son qoyulduqdan sonra kuti dövləti də süquta uğrayır, xırda hakimiyyətlər yaranır.
15
8. Manna dövləti. Yaranması, dövlət quruluşu və təsərrüfat həyatı
Azərbaycan dünyada qədim dövlətçilik ənənələrinə malik olan bir ölkə kimi tanınır. E.ə. III minillikdə erkən dövlət yaratmaqla tarixin səhnəsinə çıxan Azərbaycan türkləri e.ə. I minilliyin əvvəllərində Azərbaycanın cənubunda Manna adlı yeni bir dövlətin əsasını qoymuşdular. Mannanın adı ilk dəfə e.ə. 843-cü ildə Assur mixi kitabəsində “Munna” kimi çəkilmişdir. Urartu yazılarında bu dövlətin adı Mana, Tövratda isə Minni kimi verilmişdir. Urmiya gölündən cənubda İç Zamuada yaşayan mannalılar bu bölgədə mövcud olan siyasi qurumları – “ölkələri” öz dövlətlərinin tərkibində birləşdirmişdilər. Nəticədə Mannanın coğrafi hüdudları xeyli genişlənmişdi. Urmiya gölu hövzəsində yerləşən bu vilayətlərin (Zamua, Mazamua Gilzan,Gizil- bunda, Meişta - Mesi və s.) vahid dövlət şəklində birləşməsi e.ə .IX- VIII əsrlərin hüdudunda baş vermişdir. Manna hökmdarı qeyri – məhdud hakimiyyətə malik idi. Xarici siyasəti müstəqil şəkildə müəyyənləşdirmək səlahiyyətinə malik olan Manna hökmdarının idarəetmə sisteminə məşvərətçi orqan olan ağsaqqallar şurası da daxil idi. Hökmdardan asılı şəkildə fəaliiyət göstərən əyanlar və dövlət məmurları ölkənin idarəçilik sistemində mühüm rol oynayırdılar. Bütövlükdə Mannada canişinlik sistemi yaradılmışdı. Mannanın yüksəlişi isə İranzunun(e.ə. 740 -719) hakimiyyətə gəldiyi dövrə təsadüf edir. İranzu müstəqil hakimləri mərkəzi hakimiyyətə tabe etdi və canişinlik sistemi yaratdı. Onun dövründə Cənubi Azərbaycanın demək olar ki, bütün torpaqları Manna dövlətinin tərkibində idi və dövlətin Şimal hüdudları Araz çayına çatmışdı. Nəticədə Manna qədim Şərqin dörd qüdrətli dövlətindən biri olmuşdu. Iranzu mərkəzləşmə siyasəti yeridərək bütün vilayətlərin hakimlərini özünə tabe edə bilmişdi. Təxmini məlumatlara əsasən, Manna dövləti şimalda Araz Yüklə 416,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|