1. Azərbaycan tarixi üzrə mənbələr və tarixşünaslıq
Yüklə 416,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.Azərbaycanın Əhəmənilər imperiyasından asılı vəziyyətə düşməsi və nəticələri
- 12. Makedoniyalı İskəndərin Şərqə hərbi yürüşləri.
23
11.Azərbaycanın Əhəmənilər imperiyasından asılı vəziyyətə düşməsi və nəticələri II Kir Midiyanı ələ keçirdikdən sonra Əhəməni fars dövlətinin əsasını qoymuşdur. Əhəməni sülaləsinin banisi Əhəmən olmuşdur. Onun ilk vətəni İranın cənub-şərqində yerləşən Fars əyaləti hesab olunur. Buradan farslar tədricən yayılmış və Elamın Anşan vilayətinə yiyələnmişlər. Bəzi mülahizələrə görə farslar buraya e.ə. VIII əsrdə Parsua vilayətindən, Diyala çayının yuxarı axarından gəlmişlər. Parsua ölkə adı onların etnik (pars, fars) adına çevrilmişdir. E.ə. VI əsrin əvvəllərində Anşan və Parsa Midiyanın hakimiyyəti altına keçir. II Kir (e.ə. 558- 530) fars tayfalarını birləşdirib Midiyaya qarşı müharibəyə başlayır. E.ə. 550-ci ildə fars qoşunları Midiyanın paytaxtı Ekbatana şəhərini tuturlar. II Kir özünü Midiya şahı elan edir. II Kir Midiyada öz hakimiyyətini qanuniləşdirmək üçün Astiaqın qızı ilə evlənir. Farslar Midiya mədəniyyətinin bir çox sahələrini, eləcə də dövlət idarə quruluşunu mənimsəyirlər. Qədim yunanlar, misirlilər və başqa xalqlar Midiya taxt-tacının Kirin əlinə keçməsini miras kimi başa düşür, çox hallarda isə əhəməni sülaləsinin şahlarını və farsları “midiyalı” adlandırırdılar. Bir neçə il ərzində II Kir Midiya dövlətinin tərkibinə daxil olan ölkələri özünə tabe etdi. E.ə. 530-cü ildə II Kir massaget tayfalarına qarşı yürüş təçkil etdi. Herodotun məlumatından belə nəticəyə gəlmək olur ki, II Kir Araz çayından şimalda yaşayan massaget tayfalarına qarşı çıxış etmişdi. Məlumdur ki, hələ e.ə. VII əsrin birinci rübündə Azərbaycan ərazisində skit və sak tayfaları məsgən salmışdılar. Massagetlər də skit tayfa birliyinə daxil idilər. Dion Kassi Arazdan şimalda yaşayan albanları massaget mənşəli hesab edirdi. Erkən orta əsrlərdə Şimali Azərbaycan əhalisinin bir hissəsi massaget adlandırılırdı. Strabon qeyd etmişdi ki, skitlərin böyük bir hissəsi massaget və sak adını daşıyırdılar. Ehtimala görə, II Kir Şimali Azərbaycanın ərazisində yaşayan və massaget adlanan etnoslara
24 qarşı yürüş təşkil etmişdi. Bu tayfaların hökmdarı Tomris tərəfindən məğlubiyyətə uğradılaraq həlak olmuşdu. Beləliklə, əhəmənilərin Araz çayından şimalda yerləşən torpaqları tutmaq cəhdi boşa çıxmışdı. II Kirin oğlu Kambiz (e.ə. 530-522) Misir səfərində olarkən e.ə. 522-ci ildə İranda dövlət çevrilişi olur və hakimiyyətə onun qardaşı Bardi gəlir. Əhəməni nəslinin digər qoluna mənsub olan Dara Qaumatanı yalançı Bardi kimi qələmə verərək sui-qəsd təşkil edir və Bardi öldürülür. I Dara (e.ə. 522-486) sui-qəsd nəticəsində hakimiyyətə gəlir. Əslində, I Dara II Kirin oğlu Bardini hakimiyyətdən salmış, Bisütun yazılarında onu yalançı Bardi kimi qələm vermiş və onu Qaumata adlandırmışdı. Məhz buna görə əhəməni dövlətinin tərkibində olan bir çox ölkələr üsyan qaldırmışdılar. Üsyan qaldıran ölkələr arasında Azərbaycanda yaşayan tayfaların və əhalinin adı çəkilməmişdir. Yəqin ki, Cənubi Azərbaycan müstəqil daxili idarə üsulunu saxlamış və buna görə də üsyan qaldırmamışdı. Herodotun məlumatına görə, Araz çayından şimalda yaşayan xalqlar könüllü olaraq əhəməni dövlətini tanımış və ona xərac verməyə razılaşmışdılar. Xarici siyasətində yad ölkələrin işğalı başlıca yer tutan I Dara e.ə. 519-cu ildə ilk növbədə skit və sak tayfalarına qarşı yürüşlər təşkil edir. I Dara qələbədən sonra sakların ancaq başçısını dəyişmiş və istədiyi adamı hakim qoymuşdu. Yəqin ki, sak adı altında Azərbaycanın bir sıra etnoslarının adları cəmləşdirilmişdi, çünki bu zaman bütövlükdə Azərbaycanı ifadə edən məfhum hələ işlədilmirdi. I Dara işğal olunmuş ölkələri 20 satraplığa (canişinliyə) bölür və hər bir canişinlik müəyyən vergi dairəsinə salınır. Bu və ya digər vergi dairəsinə Azərbaycanda yaşayan etnoslardan kaspilər, saklar, utilər, müklər, matienlər və başqaları daxil edilmişdilər. I Daranın oğlu Kserksin (e.ə. 486-465-ci illər) ordusunda fars-yunan müharibələri zamanı Azərbaycanda yaşayan həmin tayfaların iştirakı qeyd edilmişdir. Azərbaycan ərazisində yaşayan bu tayfalar öz başçıları ilə birlikdə əhəməni ordusunda vuruşurdular. Onlar Əhəməni sərkərdələrinin tabeliyində idilər. Herodotun məlumatından belə nəticə çıxarmaq olar ki, Azərbaycan I Daranın
25 dövründən etibarən əhəmənilərdən asılı vəziyyətə düşmüşdür.
E.ə. 336-cı ildə II Filippin ölümündən sonra hakimiyyətə oğlu İskəndər (e.ə. 336-323-cü illər) gəldi. Iskəndər atasının siyasətini davam etdirərək şərq ölkələrinə yürüşə hazırlaşdı. Bu zaman şərq ölkələri, o cümlədən qərbi Anadolu ərazisindəki yunan şəhərləri əhəmnilərin hakimiyyəti altında idi. E.ə. 334-cü ilin yazında İskəndərin makedoniyalı və yunanlardan ibarət 35 minlik ordusu Şərqə doğru hərəkətə başladı. Əhəməni Şahı III Dara 40 minlik ordusu ilə Qranik çayı yaxınlığında İskəndərlə qarşılaşdı, lakin məğlub oldu. E.ə. 333-cü ildə Anadolunun xeyli hissəsi İskəndərin əlinə keçdi. III Dara böyük qüvvə toplayaraq Suriyaya tərəf irəlilədi və İso şəhəri yaxınlığında Makedoniya ordusu ilə üz-üzə gəldi. Makedoniyalılar bu döyüşdə qələbə çaldılar. Əhəməni ordusunun qalığı III Dara başda olmaqla döyüş meydanından qaçdı. Bu qələbədən sonra İskəndər Misirə yola düşdü. Misir müqavimət göstərmədi. Iskəndər Misirdən çıxaraq İkiçayarasına doğru hərəkət etdi. III Dara döyüşə ciddi hazırlaşmış, 100 mindən artıq hərbi qüvvə toplamışdı. Əhəməni dövlətinin tərkibinə daxil olan və onu tanıyan ölkələr kömək məqsədi ilə hərbi dəstələr göndərmişdilər. Əhəməni ordusunun tərkibinə daxil olan midiyalılara Atropat başçılıq edirdi. Qavqamela (cancal) döyüşünə Azərbaycanda yaşayan tayfalarda cəlb olunmuşdu. Kursi Rufun məlumatına görə kaspilər, mardlar, skitlər, kadusilər bu döyüşdə iştirak edirdilər. Arrianın məlumatına görə, alanlar, sakesinlər, həmçinin midiyalılar, saklar və b. sağ cinahda, kadusilər sol cinahda düzülmüşdülər. beləliklə, Cancal döyüşündə Azərbaycanda yaşayan tayfalar alban, sakesin, kaspi, kadusi, mard, sak və qafqazlı adı altında III Daranın tərəfində iştirak edirdilər.
Yüklə 416,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|