1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Son iyirmi ildə Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinə qısa baxış
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 Son iyirmi ildə Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinə qısa baxış Haqqında bəhs edilən nəzəriyyə və dünyagörüşlər bir çox hadisənin təhlilində müxtəlif üstünlüklər versə də, Türkiyənin regiona istiqamətlənmiş siyasəti, xüsusilə də Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələrin şərhi üçün kifayət deyil. Xalqlar arasında soy bağına, ortaq dilə, mədəniyyətə və ənənələrə sahib olan bu iki qardaş ölkə - Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələrin 20-ci ildönümünü qeyd etdiyimiz 2011-ci ildə ölkələr arasındakı münasibətlər istər hökumət, istərsə də xalqlar çərçivəsində əhatəli və köklü bir səviyyəyə çatıb, hətta bütün sahələr üzrə əlaqələr gün keçdikcə sürətlə inkişaf edir və güclənir. Bu çərçivədə Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı əməkdaşlıq klassik mənfəət əlaqələrindən kənar, “xüsusi” bir mahiyyətə sahibdir. Haqqında bəhs edilən xüsusi bağı əks etdirmək üçün Türkiyə ilə Azərbaycan arasın- dakı əlaqələrin tarixi miqyası və diplomatik münasibətlərin qurulması ilə ikitərəfli əlaqələr və beynəlxalq səviyyədə həyata keçirilən əməkdaşlıq haq- qında bəzi məqamlar aşağıda qeyd olunur. Ɔ Tarixi miqyas və diplomatik əlaqələrin qurulması Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı yaxın əlaqələr, əsasən, ortaq tarix və köklərimizə əsaslanır. Qardaşlıq əlaqələrinin təbii nəticəsi olaraq Türkiyə Cümhuriyyəti 1991-ci ildə, tam 71 il sonra müstəqilliyini yenidən bərpa edən Azərbaycan Respublikasını 1991-ci il noyabrın 9-da tanıyan ilk ölkə olub. Aramızdakı yaxın əlaqə və qardaşlıq münasibətlərinə təkcə XX əsr ərzində baxdığımız zaman 1918-ci ildə qardaş Azərbaycanın respublika olaraq elan olunmasını və 1918-ci il sentyabrın 15-də Nuru Paşanın ko- mandanlığında olan Qafqaz İslam Ordusununun Bakını bolşevik və erməni işğalından xilas etməsini xatırlayırıq. O dövrdə Azərbaycanın Anadoluda yaşayan qardaşlarına münasibətini ifadə etmək üçün Məmmədəmin Rəsulzadənin bu sözlərini xatırla- maq kifayətdir: “Kiçik Türkiyə xalqı ilə böyük Türkiyə xalqı arasındakı münasibət iki qardaş münasibəti qədər səmimidir...”. Mustafa Kamal Ata- türk isə “Azərbaycanın sevinci sevincimiz, kədəri kədərimizdir” demişdir. Azərbaycan türkləri sovet rejimində öz mədəniyyətini və dilini qoruyub və çətin şərtlər altında Türkiyə ilə əlaqələrini davam etdirməyə çalışıblar. İki ölkənin iftixar mənbəyi olan və ortaq tarixdən qaynaqlanan ənənələri, köklü mədəniyyəti, dili bu uzun həsrət dövründə iki xalqı birləşdirən bağı meydana gətirib. Türkiyə Cümhuriyyəti Azərbaycanı hər vaxt xüsusi bir maraqla müşahidə edib, məsələn, Azərbaycan xalqının müstəqillik mübarizəsində 11 Son iyirmi ildə Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinə qısa baxış 1990-cı ildə yaşanan “20 yanvar qırğını” Türkiyədə ictimaiyyəti ayağa qal- dırıb, media, universitet ictimaiyyəti, hökumət və sıravi vətəndaşlar Bakı- da yaşanan insanlıq dramını kəskin şəkildə qınayıb və Azərbaycan xalqına dəstəklərini bəyan ediblər. Amma bu kədərli hadisələr qardaş xalqın müstəqilliyə olan həsrətini soyuda bilməyib və Azərbaycan Milli Məclisi 1991-ci il avqustun 30- da müstəqilliyini elan edib. Bu qərar 1991-ci il oktyabrın 18-də qüvvəyə minib. Azərbaycan Milli Məclisi 1991-ci il oktyabrın 29-da bütün dünya dövlətlərini və Birləşmiş Millətlər Təşkilatını ölkənin müstəqilliyini tanı- mağa dəvət edib. Türkiyədən müstəqil Azərbaycanı ziyarət edən ilk heyət Xarici İşlər Nazir- liyi nümayəndələrindən təşkil olunub və 1991-ci il sentyabrın 12-14-də Bakıya rəsmi səfər edilib, görüşlər keçirilib. Heyət Türkiyəyə qayıtdıqda Azərbaycanı ilk tanıyan ölkənin Türkiyə olması istiqamətində hökumətə hesabat təqdim edib. Belə ki, 1991-ci il noyabrın 9-da o dövrün Baş naziri Məsud Yılmaz Azərbaycanın müstəqilliyinin Türkiyə tərəfindən tanındığını bildirib. Qafqaz və Orta Asiya respublikalarının tanınmasında tələsik davranılmaması üçün edilən təzyiqlərə baxmayaraq Türkiyə Azərbaycanı tanıyan ilk ölkə olub. 1991-ci il dekabrın 30-da Türkiyə Cümhuriyyəti Bakı Baş konsullu- ğunun səfirlik səviyyəsinə yüksəldilməsi haqqında qərar verib və iki ölkə arasında “Diplomatik əlaqələrin qurulmasına dair” Protokol 1992-ci il yan- varın 14-də imzalanıb. Bununla da Bakıda ilk səfirliyi Türkiyə açıb. 1923-cü ildə respublikanın elan edilməsi ilə müstəqilliyinə qovuşan Türkiyə qardaş türk respublikalarına ehtiyacı həmişə duymuş və müstəqillik əldə etdikdən sonra ortaq dil, mədəniyyət və tarixi bağları olan Azərbaycana imkan çərçivəsində kömək və dəstək verməyi özünün siyasi və mənəvi bir vəzifəsi bilmişdir. Ɔ İkitərəfli əlaqələr və beynəlxalq sahədə əməkdaşlıq 20 il ərzində Türkiyə ilə Azərbaycan arasında bütün səviyyələrdə bir sıra səfərlər həyata keçirilib. Bu səfərlər zamanı ikitərəfli əlaqələrin inkişafı- na yönəlik çoxlu sayda razılaşma əldə olunub. Türkiyə qardaş Azərbaycanın güclənməsi və beynəlxalq səviyyədə layiq olduğu hörməti qazanması üçün hər cür dəstək verib və səy göstərib. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan xalqının ulu öndəri Heydər Əliyev bu həmrəyliyi “Bir millət, iki dövlət” fikri ilə ifadə edib. Keçən vaxt ərzində Türkiyə və Azərbaycan siyasi, hərbi, iqtisadi, mədəni, ictimai olmaqla bütün sahələrdə ortaq addımlar atıb, əsasən, regio- nal miqyasda effektiv nəticələr verən əhəmiyyətli layihələri həyata keçirib. 12 Son iyirmi ildə Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinə qısa baxış Türkiyə ilə Azərbaycanın xarici siyasətlərində birlikdə hərəkət etmə, həmrəylik içərisində olma qanunu hər zaman istiqamətverici xüsusiyyət daşıyıb. Türkiyə qardaş Azərbaycanın torpaqlarının işğal edilməsinə reak- siya olaraq Ermənistanla sərhədləri bağlayıb. İkitərəfli əlaqələr baxımından bir dövlətin başqa bir dövlət üçün üçüncü bir dövlətlə sərhədini bağlaması münasibətlərin bənzərsiz olduğunun və başqa ölkə əlaqələri ilə müqayisə edilə bilməyəcəyinin göstəricisidir. İki ölkənin daha sıx əməkdaşlıq etdiyi əsas mövzulardan biri Dağlıq Qarabağ problemidir. Türkiyə Azərbaycanın müstəqillik əldə etdikdən son- ra qarşı-qarşıya qaldığı Dağlıq Qarabağ probleminin ilk gündən etibarən yaxın təqibçisi olub, Azərbaycanın haqlı mövqeyini beynəlxalq sahədə və ikitərəfli görüşlərdə gündəmə gətirməyə səy göstərib. Dağlıq Qarabağ probleminin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll edilməsi və işğal edilən Azərbaycan torpaqlarının qaytarılması Qafqaz- da əhatəli barış və sabitliyin ən əhəmiyyətli ünsürünü təşkil edir. Qafqazda istiqrarlı sülh, sabitlik və xalqlar arasında inamın yenidən bərpa edilməsi Türkiyənin prioritetli hədəfidir. Bu mənada, Dağlıq Qarabağ məsələsi bölgənin təhlükəsizliyi, sabitliyi və inkişafı baxımından böyük bir maneə olub, problemin beynəlxalq hüquq qayda və qanunları çərçivəsində həlli və Azərbaycan torpaqlarının qısa müddətdə işğaldan azad edilməsi lazımdır. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında bütün sahələrdə operativ qarşılıqlı müşavirə və ünsiyyət mövcuddur. 2010-cu il avqustun 16-da Türkiyə Res- publikanın Prezidenti cənab Abdullah Gülün Azərbaycana səfəri zamanı “Strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında” Müqavilənin imzalan- ması ənənəvi ortaqlığın, həmrəyliyin, əzm və möhkəmliyin təbii nəticəsidir. Strateji əməkdaşlıq səviyyəsində olan əlaqələrin daha da möhkəmlənməsini təmin etmək məqsədilə 2010-cu ildə keçirilən Türk- dilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının İstanbul Sammiti zamanı Türkiyə- Azərbaycan Ali Strateji Əməkdaşlıq Şurasının yaradılmasına dair ortaq fikir yaranıb. Şuranın ilk toplantısı 2011-ci il oktyabrın 25-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev ilə Türkiyə Respublikasının Baş naziri cənab Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirakı ilə İzmirdə keçirilib. İki qardaş ölkədən 10 nazirin iştirak etdiyi toplantıda 20-yə yaxın sənəd imza- lanıb, ikitərəfli əlaqələr geniş müzakirə olunub. İqtisadi sahədəki əlaqələr hər keçən il daha sürətlə inkişaf edib, güclənən ikitərəfli münasibətlər Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru xətti və Bakı-Tbilisi- Ərzurum təbii qaz boru xətti layihələri ilə fərqli özəllik qazanıb. 2013-cü ildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılan Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xətti Avrasiya miqyasında əhəmiyyətli bir nəqliyyat şəbəkəsi olacaq. Son olaraq, Ali Strateji Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|