1-Boshlang‘ich ta‘Iimda mehnat tarbiyasi va kasb-hunar turlari.
Reja
1.O’quvchilami mehnatga tarbiyalash.
2.Kasb-hunarlar xaqida tushuncha.
3.Kasb-hunar turlari va mazmuni.
4.Texnologiya darslarida kasb-hunarga yo„naltirish.
O`quvchilarni kasb-xunarga kizikishini tarbiyalashda
insoniyat mehnat faoliyati
tarixini
urgatuvchi omillarga tayanib
, O’quvchilarni kelajakda tugri kasb
tanlashlariga ulkan zamin yaratilsa, maksadga muvofik bulardi.
O’quvchilarni mexnat turlariga kizikishini oshirish, kasb tanlash va uzlashtirishni
shakllantirib borish uchun pedagoglar zimmasiga O’quvchilarga
yoshligidan
boshlab tahlim, tarbiya berish bilan birga kasb-xunarga kizikish ishlarini tugri yulga
kuyishda
kuyidagi
shartlarga
amal
kilish
lozim:
Boshlangich sinf O’quvchilariga kasb-xunar tugrisidagi tushunchalarni singdirish:
O’quvchilarni yoshiga, jinsiga mos kasb-xunar tanlashga ularga pedagogik-
psixologik
yondashish:
Kasb-xunarga kiziktirishda O’quvchilarning yoshi va kobiliyatlarini xisobga olish:
Maxalla oksokollari, mexnat faxriylar bilan muntazam alokalar urnatish:
Mexnat
ustaxonalariga
ekskursiyalar
uyushtirishni
tashkil
etish:
Darslarda mutafakkirlar merosidan foydalanib kasb-xunarga oid fikrlari bilan
tanishtirish. O‟zbek halq tarbiyashunosligining o‟tmishdagi
mashhur mutafakkirlar
,
halq maorifi arboblari va mahrifatparvar shoirlarning,
mehnat kasb-hunar
to‟g‟risidagi qimmatli fikrlarini biz uchun ahamiyatli tomoni shundan iboratki,
ulardan yosh avlodni mehnarsevarlik ruhida tarbiyalash, kasb-hunarga
qiziqtirishning
vositasi
sifatida
foydalanish
mumkin.
Bizga mahlumki o‟zbek halqining qadimiy kasb-kori asosan dehqonchilik,
chorvachilik va hunarmandchilik bo‟lgan. Ushbu
kasb-korlar yuzlab yillar
davomida shakllanib har biri o'z ichida o‟nlab tarmoqlarga ajralgan va gullab
yashnagan.
O'rta Osiyo
mutafakkirlarining kasb-hunar
, mehnatsevarlik haqidagi fikrlari bizga
meros bo‟lib qolgan. Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy (783-850)
ning insoniylik va mehnatsevarlik haqidagi dono fikrlari hozirgi kunda ham o‟z
ahamiyatini yo‟qotmagan. Mutafakkirning fikricha, har bir kishi qilgan ishlari bilan
hech
ham
mag‟rurlanmasligi
va
takabburlik
qilmasligi
lozim.
X asrdagi sharq ijtimoiy tarbiyashunoslik bo‟yicha fikrlarning eng yirik vakili Abu
Nasr Al-Farobiy (870-950)ning o‟z davri uchun katta xizmatlaridan biri shundaki u
insonlarni ilm-mahrifatli bo‟lishga, mehnat qilishga
va kasbhunar egallashga
chiqiradi.
Farobiy kasb-hunar va ahloqiy fazilatlar muayyan harakatlarni takrorlash, mashq
qilish yo‟li bilan paydo bo‟lishini uqtiradi. Mutafakkir har bir kishi o‟zi yoqtirgan
kasbni egallaganidan so‟ng, o‟ziga topshirilgan ishga nisbatan yuksak mahsuliyatni
his etishi va o'z “kasb-hunarini mukammal bilmog'i, yaxshi tarbiya olmog'i va yaxshi
xulq
atvor
fazilatlariga
ega
bo‟lmog‟i
kerak”
deb
tahkidlaydi.
Abu Rayhon Beruniy (978-1048) ham mamlakatning obodonchiligi, kishilarning
baxtsaodati va kamolati uning halol mehnat qilishida va kasbhunar o‟rganishida deb
biladi.
U kasb-hunar, ixtirolashga, turli asboblarni yasashga bag‟ishlab 9 ta asar
yozgan. Asarlarida o‟zi yashab turgan davrdagi ishlab chiqarishning rivoji va kasb-
hunarga
oid
qimmatli
ma’lumotlar
berilgan.
Mehnatni
va kasb-hunarni sharaflash
, mehnat ahlining qadr-qiymatini uning manfati
uchun astoydil kurashni Beruniyning zamondoshi qomusiy olim Abu Ali Ibn Sino
(9801037)
ning
ilmiy
faoliyatida
ham
ko‟rishingiz
mumkin.
Ibn Sino “Odam ijtimoiy jondir” degan fikrni olg‟a surdi. SHunung uchun ham olim
odamning yashashi uchun eng zarur narsa foydali mehnat ekanligini tahkidlaydi.
O‟rta Osiyoda ko‟plab shoirlarning ustozi bo‟lgan Abulqosim Firdavsiy (934-
1020)ning “SHohnoma”sida mehnat ahliga mehr-muhabbat bilan yog‟dirilgan va
kasbhunarni egallash malakasiga bagishlangan misralarini ko‟plab uchratish
mumkin:
Mehnat
tagidadir,
ey
oqil,
har
ganj,
Ganj
topmas
hech
kimsa,
tortmas
ersa
ranj.
Firdavsiyga yaqin davrda yashagan shoirlardan yana biri Nosir Xisrav
(10041088)dir.
Uning fikricha, dunyodagi eng oliyjanob va oliyhimmat odamlar
mehnatkashlarjamiyat uchun foydali narsalar ishlab
chiqaruvchi hunarmandlar
,
kosiblar,
binokorlardir.
Kasbdan jodu hurram yo‟q jahonda, Hunardin yaxshidur ham yo‟q jahonda. Butun
kun rizqining bog’boni bo'lg’ay, Kishin o‟z uyining mehmoni bo‟lg‟ay.
Arzir uning bo‟lsa boshi osmonda, Usiz yashay olmas shoh ham jahonda.
Yuqorida tilga olingan ulug‟ mutafakkirlarning mehnat
tarbiyasi va kasbhunar
tarbiyasi borasida shunday xulosa chiqarishimiz mumkinki, inson dunyoga kelar
ekan o‟z hayoti maboynida insoniy qadr-qiymatga ega bo‟lishi kerak.
Zero mehnat qilgan, kasb-hunarli inson birovga qaram bo‟lmaydi, ya‟ni mehnat
qilish orqali inson o‟zining uch ehtiyojini qondiradi.
Moddiy ehtiyojini
, mag‟naviy
ehtiyojini, mehnat ehtiyojini qondiradi. Moddiy ehtiyoj
qondirilishi natijasida
mahnaviy
va
mehnat
ehtiyojlari
ham
qondiriladi.
Xullas, boshlang‟ich sinf o‟quvchilarini mehnat va kasb-hunarni tarbiyalashda
ulug‟ mutafakkirlarimizning asarlarida keng foydalanish maqsadga muvofiq bo‟lar
edi. Mutafakkirlarning merosiga chuqur hurmat bilan qarash va ular yaratgan
asarlarni
ko‟z
qorachig‟iday
saqlash
kerak.
1-4-sinfda mehnat ta’limi fani mazmuni shartli ravishda umumiy mehnat ta’limi
tayyorgarligi uning mazmuniga mavjud bo’lgan kasblar atroflicha ma’lumotlari
bilan tanishilgan hamda shu yoshga maxsus tayyorgar-lik qismlaridan iborat. Bu
qismlar har bir dars va mashg’ulotlarning tarkibiga singib ketgan bo’lib, ularni
o’qituvchi va uslubchilar tomonidan ilmiy uslubiy nuqtai nazaridan hisobga olgan
holda, tahmin qilib berish, mehnat ta’limi mashg’ulotlarining
aniq maqsadga
yo’naltirilgan bo’lishini ta’minlash uchun zarur mehnat ta’limi darslarini 1-4-sinfda
umumiy va badiiy mehnat kursi xalq amaliy bezak san’atlari sohasidagi ayrim
kasblar asoslari bilan tanishtirishni nazarda tutadi. Bu kurs bo’yicha mashg’ulotlar
mazmuni bajarilayotgan mehnat jarayonining ajralmas qismi bo’lgan amaliy
eskizlar,
jadvallar
, rasmlar, naqshlar ishlash va ayrim dizaynerlik qoidalarini