1.-Inson ekologiyasi haqidagi tushunchaning rivojlanishi va ularning XX-XXI asrlarda o'zgarishi 1.-Inson ekologiyasi haqidagi tushunchaning rivojlanishi va ularning XX-XXI asrlarda o'zgarishi 3.-Zamonaviy ekologiya va aholi salomatligi 4.-Hozirgi sharoitda tibbiy ekologiyaning muammolari
Asoschisi nemis olimi Ernest Gekkel 1866 y ta'rif: “Ekologiya-maxsus fan bo'lib, Charlz Darvinning ta'rificha” yashash uchun kurash sharoitidagi” ya'ni tabiatdagi juda murakkab o'zaro bog`liqlik va o'zaro munosabatlarni o'rganadi” Asoschisi nemis olimi Ernest Gekkel 1866 y ta'rif: “Ekologiya-maxsus fan bo'lib, Charlz Darvinning ta'rificha” yashash uchun kurash sharoitidagi” ya'ni tabiatdagi juda murakkab o'zaro bog`liqlik va o'zaro munosabatlarni o'rganadi” INSON EKOLOGIYaSI-umumiy ekologiya/g bir qismi bo'lib, 1921 y Amerika sotsiologi R. Park va U. Byurges
Rahbar V.P Kaznacheev Rahbar V.P Kaznacheev “Inson ekologiyasi”-insoniyat populyatsiyasi bilan atrofdagi ijtimoiy va tabiiy muhit o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni kompleks tarzda ilmiy va ilmiy amaliy yo'nalishdagi savollarni o'rganadi “Inson ekologiyasi” odamning atrofdagi kosmoplanetar muhit bilan ijtimoiy va tabiiy munosabatlari, - aholining rivojlanish muammolari, -insonning salomatligi va mehnat qobiliyatini saqlash, - jismoniy va ruhiy imkoniyatlarini takomillashtirish masalalarini o'rganadi
Asr boshi: inson va tabiat garmonik bo'lishi kerak Asr boshi: inson va tabiat garmonik bo'lishi kerak 30-50-yy: inson tabiatdan iloji boricha ko'proq foydalanishi kerak! 50-60-yy: inson tabiatni o'zgartiradi, ammo tabiat o'z-o'zidan tiklanish xususiyatiga ega! 70-80-yy: tabiat antropogen pressingni uddalay olmayapti! 80-90-yy: yashash muhiti shunday o'zgarishga uchradiki, u inson salomatligiga tahdid solmoqda
Tarixdagi GIGIYENAninG eng muhim roli, insonning yashash muhitini (IYaM) yaxshilashni maqsad qilib qo'ygan Tarixdagi GIGIYENAninG eng muhim roli, insonning yashash muhitini (IYaM) yaxshilashni maqsad qilib qo'ygan XX asrning 70-80 yy – o'zgarib borayotgan IYaM omillarining kompleks ta'sirini hisobga olish XX asrning 80-90 yy – o'zgargan IYaM ning kompleks va uzoq muddatdan keyingi ta'sirini hisobga olish Aholi salomatligi va ekologiya – TTA, ITI perspektiv yo`nalishlari
Biotexnologiyalardan foydalanish jarayonida tubdan o'zgardi Biotexnologiyalardan foydalanish jarayonida tubdan o'zgardi Odam uchun xavfli bo'lgan ko'pgina mikroorganizmlarning mutatsiyalari yuzaga keldi Informatsion texnologiyalarning shiddatli rivojlanishi Atrof muhit na faqat kimyoviy, balki fizikaviy, biologik va xattoki psixogen “ifloslanish” ga uchramoqda BIOSFERADA yodning past bo'lishi Temir kam bo'lgan mahulotlarni iste'mol qilinishi
Tabiiy va ijtimoiy fanlarning kompleks zaminida asos topdi: Tabiiy va ijtimoiy fanlarning kompleks zaminida asos topdi: Fizika, genetika, ijtimoiy va antropologiya, tarix, demografiya, iqtisodiy, falsafiy, huquqiy va tibbiy fanlar Asosiy rolni: -epidemiologiya,umumiy gigiyena, ijtimoiy gig, tibbiy geografiya, mikrobiologiya.
ITT rivoji natijasida paydo bo'lgan zararli agentlar. ITT rivoji natijasida paydo bo'lgan zararli agentlar. Atomli, kimyoviy sanoat korxonalar/g kupayishi Ishlab chiqarish korxonalarida ko'p miqdorda zararli chiqindilarning paydo bo'lishi Urbanizatsiya jarayonlarini o'zi IE muammolarini keltirib chiqaruvchi asosiy omildir.
Urbanizatsiya tezlashishi-demografik jarayonlarga salbiy ta'siri Urbanizatsiya tezlashishi-demografik jarayonlarga salbiy ta'siri Shaharlardagi muammolar: Aholining migratsiyasi O'limning ko'payib borishi Ishsizlik Kasallikni toboro ko`payib borishi Yangi-yangi kasalliklarni ko`payayotganligi O'rta Osiyo mamlakatlarida, Hindiston va Afrikada o'lim yosharmoqda
Dunyoda paydo bo'ladigan kasalliklar -24%, Dunyoda paydo bo'ladigan kasalliklar -24%, yuz beradigan o'limning esa -23% ATROF MUHITdagi oldi olinishi mumkin bo'lgan omillarning zararli ta'siri sabab bo'lmoqda. Shu noxush tashqi omillar har yili dunyoda -13mln ortiq kishining umriga zomin bo'lmoqda va - 5yoshdan kichik bo'lgan har -3chi bolaning kasallanishining sababi hisoblanadi
Tobora yomonlashib borayotgan EKOLOGIK VAZIYaT bugun nafaqat aholi salomatligiga, balki inson nasliga ham salbiy ta'sir etmoqda. Tobora yomonlashib borayotgan EKOLOGIK VAZIYaT bugun nafaqat aholi salomatligiga, balki inson nasliga ham salbiy ta'sir etmoqda. Ko'plab tug`ma-g`ayritabiiy kasalliklar, shuningdek chaqaloqlarning fiziologik jihatdan rivojdan ortda qolishi Bezgak, yuqumli ichburug`, respiratorli kasalliklar va shikastlanishlar bilan bog`liq o'limning ham asosiy sababchisi hisoblanadi JSST(VOZ) A/M bog`liq xavflarni kamaytirish -1yilda -4mln kishi, jumladan -5yoshdan kichik bo'lgan -2mln bolaning hayotini saqlab qolish mumkin.
Ekologik avariyalar va halokatli zonalar (tabiiy, texnogen): ChAES dagi avariya, tabiiy falokatlar. Ekologik avariyalar va halokatli zonalar (tabiiy, texnogen): ChAES dagi avariya, tabiiy falokatlar. Ekologik halokatli zonalar : Orol oldi mintaqalari va b.q. Biologik zo'riqqan xavfli zonalar: gigiyenik reglamentlarning stabil ortib borishi- fizikaviy, kimyoviy, biologik, psixogen omillar Kam jadallikdagi omillarning ta'sir zonalari
O'lim bilan yakunlanishlar O'lim bilan yakunlanishlar Surunkali kasalliklarning qaytalanishi Uzoq muddatlardan so`ng: spetsifik va nospetsifik surunkali kasalliklar, jumladan xavfli o'smalar va irsiy patologiyalar
Umumiy kasallanish darajasining ortishi, ayniqsa bolalar kontingentida Umumiy kasallanish darajasining ortishi, ayniqsa bolalar kontingentida Ayrim patologiya shakllarning qaytalanishini ortishi Jismoniy rivojlanish ko'rsatkichlarning yomonlashishi Aholining yashash sifatini umumiy pasayishi Uzoq muddatdan keyingi oqibatlar
Yurakning ishemiya kasalligi ayollar o'rtasida-15,2 % Arterial gipertoniya erkaklar-13,1 % Ayollar o'rtasida-11,6 % Bo'ka tumani: Erkaklar yuik-5,7 % Ayollar yuik-1,6 %
IYaM ko'plab omillarning uzoq muddatli ta'siri muammosi IYaM ko'plab omillarning uzoq muddatli ta'siri muammosi Kam jadallikdagi omillarning organizmga bosqichli ta'siri Uzoq muddatdan so'nggi eng muhim oqibatlar: -organizmning himoya funktsiyasini pasayishi va immunitetga bog`liq kasalliklarning ortishi -genetik kodning buzilish mumkinligi -xavfli o'sma kasalliklarning ko'payishi O'rtacha umr kurish muddati/g ?iskarishi
Mikroelementlarning tuproq va suvdagi yod, temir, A vitamin taqchilligining darajasini pasaytirish dasturi Mikroelementlarning tuproq va suvdagi yod, temir, A vitamin taqchilligining darajasini pasaytirish dasturi Oziq-ovqat mahsulotlari sifati va xavfsizligini ta'minlash Aholining toza suv manbalaridan keng foydalanishini ta'minlash Texnogen xususiyatga ega omillarning suv va havoga ta'siri sanoat korxonalari tomonidan zararli chiqindilar chiqarishiga qarshi qat'iy chora-tadbirlar ko'rish orqali pasaytirish
INSONNING YaShASh MU?ITI: INSONNING YaShASh MU?ITI: -havo muhiti -suv, -tuproq -ovqatlanish sifati -shahar (qishloq) dagi yashash muhiti -shaxsiy ijtimoiy-turmush sharoitlari -mehnat sharoitlari
1.Insonning yashash muhitidagi zamonaviy omillarning alohida, kompleks va qo'shilgan holatdagi ta'sirlarini hisobga olib, gig. me'yorlar va reglamentlarni ishlab chikish (birlamchi profilaktika tadbirlari) 1.Insonning yashash muhitidagi zamonaviy omillarning alohida, kompleks va qo'shilgan holatdagi ta'sirlarini hisobga olib, gig. me'yorlar va reglamentlarni ishlab chikish (birlamchi profilaktika tadbirlari) 2.Insonning yashash muhiti holatini nazorat qilish tizimini takomillashtirish, eng ahamiyatli ekologik ob'ektlarni pasportizatsiya qilish va ijtimoiy-gig. monitoringni ishlab chiqish (birlamchi profilaktika tadbirlari) 3.Insonning yashash muhitidagi zamonaviy omillarni organizmga patogenetik ta'sir etish mexanizmini o'rganish bo'yicha fundamental tadqiqotlarni o'tkazish
4.Zamonaviy inson populyatsiyasidagi yuzaga kelgan o'zgarishlarni korrektsiya qilish vositalari va usullarini izlash, hamda odamlar organizmida keyinchalik kelib chiqishi mumkin bo'lgan negativ o'zgarishlarni oldini olishga qaratilgan vositalar va usullarni izlash (ikkilamchi profilaktika tadbirlari) 4.Zamonaviy inson populyatsiyasidagi yuzaga kelgan o'zgarishlarni korrektsiya qilish vositalari va usullarini izlash, hamda odamlar organizmida keyinchalik kelib chiqishi mumkin bo'lgan negativ o'zgarishlarni oldini olishga qaratilgan vositalar va usullarni izlash (ikkilamchi profilaktika tadbirlari) 5.Aholi/g salomatlik holati u/n Inson/g yashash muhitidagi zamonaviy omillar/g ahamiyatini baholash va ekologik holat b/n bog`liq, bo'lgan kasallikla/g ikkilamchi va uchlamchi profilaktikasi bo`yicha tadbirlarni ishlab chikish.
Birlamchi prof-a Birlamchi prof-a odam organizmidagi har qanday negativ o'zgarishlarni oldini olish (kasallik, kasallikdan oldingi holat, funktsional, biokimyoviy o'zgarishlar)
Zamonaviy atrof muhitdagi omillarning kompleks yoki birgalikdagi ta'siriga doir gig. reglamentlash muammosi hozirgi kungacha o'rganilmagan va ishlab chiqilmagan Zamonaviy atrof muhitdagi omillarning kompleks yoki birgalikdagi ta'siriga doir gig. reglamentlash muammosi hozirgi kungacha o'rganilmagan va ishlab chiqilmagan Hozirgi zamonga xos bo'lgan atrof muhitni ifloslovchi eng muhim va ahamiyatli omillarga nisbatan uslubiy yondoshishlar ishlab chiqilgan, gig. reglamentlardan oshgan va organizmga turli o'zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan taqdirda, ularning kombinatsiyalashgan ta'sir etish xavfini baholashga imkon beradi
Ekologik vaziyat xavfining mezoni sifatida atrof muhitning kompleks sifat ko'rsatkichlariga bag`ishlangan tadqiqotlar mavjud, bunda har bir omilning miqdoriy ko'rsatkichi gig. reglamentlardan oshgan taqdirda ekologiyaga oid vaziyatlarni balli tizimida baholashga imkon beradi Ekologik vaziyat xavfining mezoni sifatida atrof muhitning kompleks sifat ko'rsatkichlariga bag`ishlangan tadqiqotlar mavjud, bunda har bir omilning miqdoriy ko'rsatkichi gig. reglamentlardan oshgan taqdirda ekologiyaga oid vaziyatlarni balli tizimida baholashga imkon beradi Iskandarova Sh.T., Atajonova R.A (2000-2008 yy)
Atrof muhitning sifatini kompleks baholash usulidan foydalanish insonning yashash muhitini nazorat qilish tizimini takomillashtirishga imkon beradi ammo... Atrof muhitning sifatini kompleks baholash usulidan foydalanish insonning yashash muhitini nazorat qilish tizimini takomillashtirishga imkon beradi ammo... -ekologik ahamiyatli ob'ektlarni pasportizatsiyadan o'tkazish -ekologik ahamiyatli ob'/i joylashtirishni hisobga olish -hududni haritalashtirish -atrof muhit holatini kuzatish va nazorati -asoslangan joyni tanlash -atrof muhitning holatini ta'riflovchi ko'rsatkichlar to'plamini tuzish
Orol oldi mintaqasi uchun ekologik vaziyatni ta'riflovchi ko'rsatkichlar: Orol oldi mintaqasi uchun ekologik vaziyatni ta'riflovchi ko'rsatkichlar: O'z-o'zidan yuz beradigan bola tashlashlarning qaytalanishi Genetik o'zgarishlar Rivojlanishning tug`ma shaklli kamchiliklari Turli aholi guruhlari o'rtasidagi organizmning immun holati
1.Yashash muhitiga bog`liq holda aholining salomatlik holati 1.Yashash muhitiga bog`liq holda aholining salomatlik holati 2.Organizm va atrof muhitning o'zaro ta'sirini patogenetik asoslarini o'rganish IYaM gigiyenik me'yorlashtirish va reglamentlash 4.Ekologiyaga bog`liq bo'lgan yuqumli va somatik kasalliklarni davolash va diagnostika muammolari
5.Ona va bolalarni salomatligini saqlash muammosi va inson ekologiyasi 5.Ona va bolalarni salomatligini saqlash muammosi va inson ekologiyasi 6.Inson ekologiyasi bilan bog`liq stomatologik kasalliklarni davolash va diagnostikasini yaratish 7.Insonning yashash muhitiga bog`liq bo'lgan xirurgik kasalliklarni davolash va diagnostika muammolari
Insonning yashash muhiti faqat uning ifloslanishi bilan cheklanib qolmaydi Insonning yashash muhiti faqat uning ifloslanishi bilan cheklanib qolmaydi Shu sababli UASh keng aholi bilan amaliy ishlar olib borganda inson ekologiyasiga taalluqli bo'lgan barcha - omillar va atrof muhitni -aholining yashash va turmush sharoitlarlari -aholining ovqatlanish sharoitlarini -bolalar va o'smirlarning tarbiyalash va o‘qitish sharoitlarini -har bir muayyan shaxsning turmush tarzini nazarda tutishi lozim
Dostları ilə paylaş: |