1-labaratoriya ishi Mavzu: Ma`lumotlar bazasini loyihalash. Mohiyat – aloqa diagrammasini qurish (er modeli). Ishdan maqsad

Yüklə 4,52 Mb.

səhifə	1/23
tarix	03.02.2022
ölçüsü	4,52 Mb.
	#83428

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 23

Xaydarov Shoxruh labaratoriya ishi Ma\'lumotlar tuzilmasi va algoritmlari.

1-labaratoriya ishi

Mavzu:Ma`lumotlar bazasini loyihalash. Mohiyat – aloqa diagrammasini qurish (ER modeli).

Ishdan maqsad: ma`limotlar bazasini loyihalash uchun mohiyat – aloqa modelini ishlab chiqish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish.

Masalani qo`yilishi: ma`lumotlar bazasini lohiyalash va “Mohiyat–aloqa” modelini ishlab chiqish.

Uslubiy ko`rsatmalar: ma`lumotlar bazasini lohiyalash quyidagi tashkil etuvchilarini o`rganishni taqazo etadi. Ob`yektlar, ob`yekt xususiyatlari, bog`lanishlar (ob`yekt munosabatlari), vaqt oralig`i va hokazolar.

Bu erda ma`lumotlar bazasini qurish sohasi sifatida “Yoshlar ittifoqi” olingan bo`lib, ma`lumotlar quyidagi ob`yektlarda saqlanadi:

jadval.

“YOSHLAR ITTIFOQI” predmet sohasining ob`yektlari

№	Ob`yektlar
1	Markaziy apparat
2	Markaziya kengah
3	Shaxar kengashi
4	Tuman kengash
5	Univer katta kengashi
6	Kakultet kengashi

jadval.

MARKAZIY APPARAT ob`yektining xususiyatlari.

ID	M_apparat	Lavozimi	F.I.O	qabul_vaqti	phohe
1	Apparat ss	Oddiy ishchi	Abdullayev Ozod	12:00	945463211
2	Apparat bb	Boshliq	Hurshid Ganiyev	13:00	978545855

jadval.

markaziy_kengash ob`yektining xususiyatlari.

ID	markaziy_ken	lavozimi	F.I.O	Phone	adress
1	Kengash	bugalter	Turgunov Otabek	985587485	Namangan 13
2	Kengash	Bugalter yordamchisi	Barkinboyev Islom	932225255	Andijon 43

jadval.

Shaxar kengashi ob`yektining xususiyatlari.

ID	Shaxar kengashi	lavozimi	F.I.O	Millati	Jinsi	Yoshi	phone
1	Angren MTMB	menejer	Erkinov Abbos	ozbek	Erkak	25	992343322
2	Olmaliq xtb	bugalter	Xudoyberdiyev Sultonbek	tojik	erkak	34	906675866

jadval.

Tuman kengash ob`yektining xususiyatlari.

ID	F.I.Sh	Lavozimi	Telefon raqami	Manzili	Ish vaqti	Staji
1	Orinboyeva Hurshida	Kotiba	998554785	Xorazm Aqy 34	9:00 17:00	Oliy
2	Bekniyozov	Injiner	950096859	Nam ch 2	8:0-17:00	orta

jadval.

Univer katta kengashi ob`yektining xususiyatlari.

ID	F.I.O	Fakulteti	Guruhi	Jinsi	Millati	Phone
1	Turgunov Otabek	TT va KT	650-20	Erkak	Ozbek	903694215
2	Barkinboyeva Dildora	KIF	641-20	ayol	ozbek	936662002

jadval.

Kakultet kengashi ob`yektining xususiyatlari.

ID	F.I.O	Fakulteti	Guruhi	Lavozimi	Email	Rasmi
1	Nosirjonov Muhibullo	TT va KT	650-20	Dekan yordamchisi	nosirjonov17@gmail.com	Yoq
2	Nuriddinov Akramjon	TT va KT	650-20	Buxgalter yordamchisi	Akramjon1016@gmail.com	yoq

Quyidagi rasmda aloqalar (ob`yektlar orasidagi munosabatlar)ning ko`rinishi keltirilgan

“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida “VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.

rasm. “Yoshlar ittifoqi ” obyektli modeli elementlari orasidagi ob`yektli munosabatlar.

“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida to`la axborotga ega bo`lish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini to`ldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan so`ng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.

Misol tariqasida supermarket PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.
1.2. rasm. Yoshlar ittifoqi predmet sohasi uchun mohiyat – aloqa modelini qurilishi

Bu model diagramma ko‘rinishda bo‘lib, unda quyidagi belgilashlar ishlatiladi.

	Yordamida ob’ektlar belgilanadi.
	Yordamida ob’ekt atributlari belgilanadi. Ular ob’ektlar bilan yo‘nalishsiz chiziqlar yordamida birlashtiriladi.
	Yordamida ob’ektlar orasidagi aloqalarni belgilaymiz.
	Bunda birga ko‘p bog‘langan A va V orasida V ga qaratib yo‘nalgan yo‘nalishli chiziq bilan ko‘rsatiladi. Agar A va V ob’ektlar o‘rtasida N:1 bog‘lanish bo‘lsa, strelka A ga qarab yo‘naltiriladi.
	A va V orasida 1:1 bog‘lanish bo‘lsa, yo‘nalishsiz chiziq bilan bog‘laymiz.
	A va V ob’ektlar o‘rtasida M: N bo‘lsa, ularni ulovchi chiziq orqa li bog‘lanadi.

2 LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Relyatsion ma`lumotlar bazasini loyihalash.

Ishdan maqsad: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modeli uchun jadvallar tizimini ishlab chiqishni o`rganish va ob`yektlarni bog`lanish munosabatlarini tahlil qilish.

Masalani qo`yilishi: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidagi barcha ob`yektlarni relyatsion modelini ishlab chiqish.

Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modelini qurishda bog`lanish munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Aslida ma`lumotlar bazasi munosabatlarga qarab ob`yektlari bog`laydi. Asosan ma`lumotlar bazasida quydagi munosabatlar mavjud:

Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob’ektlar to‘plami orasida 1:1 munosabat o‘rnatilgan deyiladi, agarda A ob’ektning har bir nusxasiga V ob’ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob’ektning har bir nusxasiga A ob’ektning bitta nusxasi mos kelsa.
Birga – ko‘p (1:n) munosabat. A va V ob’ektlar to‘plamida A ob’ektning har bir nusxasiga V ob’ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V ob’ektning har bir nusxasiga A ob’ektning bittadan ko‘p bo‘lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo‘ladi.
Ko‘pga – bir (n:1) munosabat A va V ob’ektlar to‘plami orasida o‘rnatilsa, unda A ob’ektning har bir nusxasiga V ob’ektning ko‘pi bilan bitta nusxasi mos keladi. V ob’ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob’ektning bir nechta nusxasi mos keladi.
Ko‘pga – ko‘p (m: n) munosabat. A va V ob’ektlar orasida shunday munosabat o‘rnatilgan deyiladi, agarda A ob’ektning har bir nusxasiga V ob’ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.

Yuqoridagilarga tayangan holda obyektlarni yaratib olamiz (PS bo`yicha).

jadval.

Rastalar jadvali.

ID	Rastalar
1	1 rasta
2	2 rasta
3	3 rasta
4	4 rasta

Bu ob`yektda boshqa bir ob`yekt bilan bog `lanishi uchun id ustuni mavjud. Ob`yektlarni raqamlar orqali bog`lash maqsadga muvofiqdir.

jadval.

Mahsulot turi jadvali.

ID	Rasta_id	Mahsulot turi
1	1	Qandolatlar
2	2	Mevalar
3	2	Ko`katlar
4	2	Sabzavotlar
5	4	Poliz ekinlari
6	3	Go`sht mahsulotlari
7	1	Non mahsulotlari
8	1	Sut mahsilotlari

Bu ob`yekt “rasta_id” atributi orqali rastalar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.

Jadval.

Mahsulotlar jadvali.

ID	Mahsulot_t_id	Mahsulot nomi	Ombodagi miqdori	Buyurtma miqdori	Saqlash muddati	Mahsulot narxi(so`m)
1	2	Olma	150 kg	130 kg	4 oy	5500
2	2	Anor	100 kg	90 kg	4 oy	4500
3	2	Nok	100 kg	20 kg	4 oy	6200
4	8	Sut	25 litr	30 litr	2 kun	2100
5	6	Kolbasa	50 kg	55 kg	3 oy	16500
6	6	Mol go`shti	250 kg	10 kg	3 kun	22000
7	4	Karam	100kg	10kg	15 kun	500
8	7	Non	500 dona	90 dona	1 kun	550

Bu ob`yekt “Mahsulot_t_id” atributi orqali mahsulot turi ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.

Jadval.

Etkazib beruvchilar jadvali.

ID	Mahsulot_id	Etkazib beruvchi	Keltirilgan sana	Miqdori	Etkazib berilgan narxi
1	2	Saxovat M.Ch.J	12.09.2013	500 kg	4000
2	1	Yulduz M.Ch.J	16.08.2013	450kg	5000
3	5	Halol M.Ch.J	25.08.2013	200kg	15000
4	3	Oila M.Ch.J	20.08.2013	300kg	5000
5	4	Turna M.Ch.J	21.08.2013	150litr	1700
6	6	Turon M.Ch.J	25.08.2013	600kg	20000

Bu ob`yekt “Mahsulot_id” atributi orqali mahsulotlar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.

Jadval.

Omborxona jadvali.

ID	Mahsulot_id	Mahsulot keltirilgan sana	Mahsulot miqdori	Saqlash muddati
1	2	12.09.2013	500 kg	4 oy
2	1	16.08.2013	450kg	4 oy
3	5	25.08.2013	200kg	3 oy
4	3	20.08.2013	300kg	4 oy
5	4	21.08.2013	150litr	2 kun
6	6	25.08.2013	600kg	kun

Bu ob`yekt “Mahsulot_id” atributi orqali mahsulotlar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.

3-laboratoriya ishi

Mavzu: SQL yordamida ma`lumotlar bazasini yaratish va ma`lumotlarga ishlov berish

Ishdan maqsad: Berilgan predmet sohasi uchun SQL tilida jadvallarga ma’lumotlarni yozish, o’zgartirish va o’chirish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish. Hamma satrlar SQLda INSERT komandasi yordamida kiritiladi.

INSERT quyidagi formatlar biriga ega bo’lishi mumkin:

INSERT INTO

[(column [,column] ...)] VALUES ( [,] ... ); yoki

INSERT INTO

[(column [,column] ...)] ostki so’rov;

Masalan, new_view jadvaliga satr kiritish uchun quyidagi shartdan foydalanish mumkin:

INSERT INTO xonalar VALUES ('013', 'A2','2','Lyux','100$');

Satrlarni o‘chirish. Satrlarni jadvaldan DELETE komandasi bilan o’chirish mumkin. U aloxida qiymatlarni emas faqat satrlarni o’chiradi.DELETE quyidagi formatga ega:

DELETE FROM

[WHERE search-condition]; Masalan, xonalar jadvalidagi hamma satrlarni o’chirish uchun, quyidagi shartni kiritish mumkin:

DELETE FROM xonalar;

Ma‘lum satrlarni o’chirish uchun predikatdan foydalaniladi. Masalan, jadvaldan A2 xona raqamini o’chirish uchun:

DELETE FROM xonalar WHERE xona_raqami = ‘A2’;

Maydon qiymatlarini o‘zgartirish. Bu o’zgartirish UPDATE komandasi yordamida bajariladi. Bu komandada UPDATE ifodasidan so’ng jadval nomi va SET ifodasidan so’ng ma‘lum ustun uchun o’zgartirish ko’rsatiladi. UPDATE ikki formatga ega. Ulardan birinchisi:

UPDATE

SET column = expression [, column = expression] ... [WHERE search-condition] bu yerda expression - bu ustun | ifoda | konstanta | o’zgaruvchi.

Ikkinchi variant: UPDATE

SET column = expression, ... [ FROM table-list ] [ WHERE search-condition ]

Masalan, hamma xonalar narxini 100$ ga o’zgartirish uchun quyidagini kiritamiz: UPDATE xonalar SET Narxi = ‘100$’;

Ma‘lum satrlarni o’zgartirish uchun DELETE dagi kabi predikatdan foydalanish kerak. Masalan, UPDATE xonalar SET Narxi=’300000’ WHERE id_xona = ‘01’;

Xulosa

Ushbu laboratoriya mashg’ulotini bajarish davomida o’zimga berilgan predmet soha “MEHMONXONA” bo’yicha jadvallarni ustida quyidagi amallarni bajardim: jadvallarga ma’lumotlarni kiritdim, jadvallardagi ma’lumotlarni o’zgartirdim va jadvallardagi ma’lumotlarni o’chirdim. Bunda Insert into

values, update

set where , delete from

where sintaksislaridan foydalandim.

4 Laboratoriya ishi

Mavzu: Jadvallar ustida so`rovlar. Ma`lumotlarni saralash. WHERE standart so`zida foydalanish.

MySQLda so'rovlar orqali ma'lumotlar omboriga ma'lumotlar kiritish, ularni o'zgartirish yoki o'chirish mumkin. Bularning barisi quyidagi komandalar orqali amalga oshiriladi:

- SELECT : ombordan ma'lumotlarni chaqiradi;

- DELETE : omborgi ma'lumotlarni o'chiradi;

- INSERT : omborga ma'lumotlarni kiritadi;

REPLACE : agar omborga shunaqa yozuv bo'lsa uni yangilaydi, aks holda qo'shib qo'yadi;

- UPDATE : ombordagi ma'lumotni o'zgartiradi.

MYSQL ning boshqa komandalari ma'lumotlar omborini strukturasini tashkil qilishda ishlatiladi, ya'ni ular ma'lumotlar bilan ishlamaydi.

- CREATE : ma'umotlar ombori, jadval yoki indeks yaratadi;

- ALTER : jadval strukturasini o'zgartiradi;

- DROP : ma'lumotlar omborini yoki jadvalni o'chiradi.

Misol: MySQL da so‘rovlar bajarib ko‘ramiz. MySQL ma'lumotlar bazasida amalga oshirish uchun so‘rovlar beramiz. MySQLni ishga tushuramiz va parolni kritamiz

Agar siz serverni o'rnatishda parolni aniqlamagan bo'lsangiz yoki parolni aniqlasangiz, klaviaturada Enter ni bosing. MySQL> taklifini kutamiz

Biz forum deb ataydigan ma'lumotlar bazasini yaratishimiz kerak. Buning uchun MYSQLda ma'lumotlar bazasi bayonoti yaratilgan. Ma'lumotlar bazasini yaratish quyidagi sintaksisga ega:

Ma'lumotlar bazasi nomining maksimal uzunligi 64 belgidir va harflar, raqamlar, "_" belgisi va "$" belgisi bo'lishi mumkin. Ism raqam bilan boshlanishi mumkin, lekin u to'liq raqamlardan iborat bo'lmasligi kerak. Ma'lumotlar bazasiga har qanday so'rov nuqta-vergul bilan tugaydi (bu belgi chegarachilar deb ataladi). So'rovni olgandan so'ng, server buni amalga oshiradi va agar muvaffaqiyatli bo'lsa, "So'rov OK ..."

Shunday qilib, ma'lumotlar bazasi forumini yaratamiz.

Enter tugmasini bosing va javobni "So'rovlar OK ..." ga qarang, ya'ni ma'lumotlar bazasi yaratildi

Endi bu ma'lumotlar bazasida biz 3 ta jadval yaratishimiz kerak: mavzular, foydalanuvchilar va xabarlar. Ammo, buni amalga oshirishdan oldin serverga ma'lumotlar bazasini yaratish uchun jadvallarni aytishimiz kerak, ya'ni. Siz bilan ishlash uchun ma'lumotlar bazasini tanlashingiz kerak. Buning uchun ishlatishdan foydalaniladi. Ish uchun ma'lumotlar bazasini tanlash sintaksisi quyidagich.

Ish uchun forumni tanlaymiz:

Enter tugmasini bosing va "Ma'lumotlar bazasi o'zgartirildi" degan javobni ko'ring - ma'lumotlar bazasi tanlandi

Har bir MySQL qatorig ma'lumotlar bazasini nomini kiritishigiz mumkin

Ma'lumotlar bazasini yaratish quyidagi sintaksisga ega: advali yaratish (first_column_name turi, second_name_name turi, ..., last_column_name turi);

Jadval va ustun nomlari uchun talablar bazasi nomlari bilan bir xil. Har bir ustun uchun ustun saqlanishi mumkin ma'lumotlar turini cheklaydi muayyan ma'lumotlar turi ilova qilinadi (masalan, soni sohasida harflar kiritish).

Shunday qilib, biz uchta ustunli mavzu jadvalini yaratdik:

d_topic int - mavzu id (integer qiymati),

topic_name matn - mavzuning nomi (string),

id_author int - id muallifi (tamsayı qiymati).

Xuddi shunday, qolgan ikkita jadval - (foydalanuvchilar) va (xabarlar) yarating:

Shunday qilib, biz ma'lumotlar bazasi forumini yaratdik va u uchta jadvalga ega. Endi buni to‘ldiramiz, lekin agar bizning ma'lumotlar bazamiz juda katta bo'lsa, unda boshidagi barcha jadval va ustun nomlarini saqlab qolish mumkin emas. Shuning uchun biz qaysi bazalar mavjudligini, qanday jadvallar mavjudligini va bu jadvallar qaysi ustunlarni o'z ichiga olishi kerakligini bilib olishingiz kerak. Buning uchun MYSQLda bir nechta operator mavjud:

show databases - barcha mavjud bo'lgan ma'lumotlar bazalarini ko'rsatish,

show tables - joriy ma'lumotlar bazasining jadvallarini ko'rsatish (oldin foydalanuvchi operatori yordamida tanlanishi kerak)

Ma'lumotlar bazasi forumining jadvallari ro'yxatini ko'rib chiqamiz (uni avval tanlashingiz kerak), har bir so'rovdan keyin Enter ni bosamiz

Javobimizda biz uchta jadvalning nomlarini ko'rishimiz mumkin. Keling, ustunlarning tavsifini ko'rib chiqaylik, masalan, mavzu jadvallari:

Bizning dastlabki ikkita ustun bizga tanish - bu ma'lumotning nomi va turi, qolganlari o'rganishimiz kerak bo'lgan ustunlar. Avvalo, biz qanday ma'lumotlarning mavjudligini, nima va qachon foydalanish kerakligini bilib olamiz.

Bu jadvalga qarab biz so'nggi operatorga qarab chiqamiz - bu jadval va ma'lumotlar bazalarini o'chirish imkonini beradi. Misol uchun, mavzu jadvalini o'chirib tashlaylik. Forum uchun ma'lumotlar bazasini tanlash uchun ikki qadam orqaga qaytib kelganimizdan so'ng, biz uni tanlashga hojat yo'q, faqat yozamiz:

drop table tablitsa_nomi;

Enter tugmasini bosing.

Keling, yana ma'lumotlar bazamiz jadvalidagi ro'yxatga qaraylik:

Bizning jadvalimizda chindan ham ustunimizni o‘chirib tashlaymiz:

drop database ma‘lumotlar_bazasi_nomi;

Enter tugmasini bosing

Mavjud bo'lgan barcha ma'lumotlar bazalariga murojaat qilib, bunga ishonch hosil qiling:

Ma'lumotlar bazalari va jadvallarni yaratish, ularni o'chirish va mavjud ma'lumotlar bazalari, jadvallar va ularning tavsifi haqida ma'lumot olishni o'rgandik.

5 Laboratoriya ishi

Mavzu: GROUP BY va HAVING standart so`zidan foydalanib so`rov yaratish

Ishdan maqsad: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidan foydalanib GROUP BY va HAVING standart so`zlaridan foydalanishni o`rganish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasi shakllantirilgandan so`ng undan unumli foydalanishni tashkil etish maqsadida GROUP BA va HAVING standart so`zlaridan foydalanib so`rovlar yaratish. Ma`lumotlar bazasidan kerakli ma`lumotlarni yuqoridagi standart so`zlar orqali ajratib olishni tashkil etish.

Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasi ustida so`rovlar tashkil etishda GROUP BY va HAVING standart so`zlaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Select komandasida GROUP BY standart so`zini ham ishlatish mumkin. Bu paramet bir maydon o`xshash parametrlari (aniqlanayotgan qiymati) bo`yicha guruhlaydi va agregat funksiyalar ishlatiladi, hamda ular shu guruxga bo`ladi.