1-mavzu: Ijtimoiy pedagogika fanning nazariy asoslari. Ijtimoiy pedagogika fanining amaliy ahamiyati Mashg’ulot rejasi

a) Tarbiyaning tabiatga uyg’un bo’lishi printsipi

Tarbiyaning tabiatga uyg’un bo’lishi – ijtimoiy pedagogika printsipi, shunga ko’ra ijtimoiy pedagog o’z amaliy faoliyatida bolaning tabiiy holda rivojlanishi omillariga tayanadi.

Tarbiyaning tabiatga uyg’un bo’lishi printsipi ilk bor buyuk slavyan pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670) bilan uning «Buyuk didaktika» (1632) degan eng asosiy ishida ta’riflangan Komenskiy, insonni tabiatning bir qismi sifatida uning eng asosiy, umumiy qonunlariga bo’ysunadi, deb hisobladi. Komenskiyning fikricha, tabiatning bu qonunlari o’simliklar va hayvonlar olamida ham, shuningdek, insonga nisbatan ham o’z ta’sirini o’tkazib turadi. Ya.A.Komenskiy nafaqat tabiatning umumiy qonunlariga, balki bola shaxsi psixologiyasiga ham tayanardi. U bolalar, o’spirinlar va yosh yigitlarning yoshiga oid tavsifiga tayangan holda o’z bolalar ta’lim-tarbiyasi tizimini ilgari suradi, asoslaydi va quradi.

Komenskiydan ancha ilgari SHarq Uyg’onish davri buyuk qomusiy olimi va mutafakkiri Abu Ali ibn Sino (980-1037) o’z ishlarida tarbiyaning tabiatga uyg’un bo’lishi haqida gapirgan edi.

Masalan, «Uy-ro’zg’or tutish» haqidagi asarida Ibn Sino yozgan ediki, inson aqlli mavjudot, shuning uchun tabiatda alohida o’rin tutadi va uning qonunlariga ko’ra rivojlanadi. «Yomon xislatlarni qayta tarbiyalash» asarida esa Ibn Sino yozadiki, kimki ahloqsiz insonni tarbiyalamoqchi (qayta tarbiyalamoqchi) bo’lsa, unda u uni har tomonlama o’rganishi (insonni), inson tabiati qoidalarini bilishi kerak.

Natijada tarbiyaning tabiat bilan uyg’un bo’lishi printsipi ko’pgina buyuk pedagoglar tomonidan o’z pedagogik va ijtimoiy pedagogik nazariyalari qurish asosi sifatida olingan edi. Masalan, frantsuz faylasufi Jan Jak Russo (1712-1778) hisoblagan ediki, bola tarbiyasi tabiat bilan uyg’un ravishda amalga oshirilishi kerak. U yozardiki, «Bolalar katta bo’lishidan ilgari bola bo’lishi kerak».

SHveytsar pedagogi Iogann Genrix Pestalotstsi (1746-1827) yetim va qarovsiz bolalar uchun muassasalar va bolalar uyini yaratgan, u hisoblardiki, tabiat maqsadi – inson tabiiy kuchlari va qobiliyatlarini rivojlantirishdir, bunda rivojlanish har tomonlama va uyg’un bo’lishi lozim.

Nemis olim-pedagogi Adolf Disterveg (1790-1866) ham bu printsipni eng muhim tarbiya printsipi deb hisoblagan. O’z ishlarida yozgan ediki, ta’lim va tarbiya jarayonida yosh va individual xususiyatlarni e’tiborga olish lozim.

Tarbiyaning tabiat bilan uyg’un bo’lishi rus klassik pedagoglari ishlarida ham o’z aksini topgan. K.D.Ushinskiy (1824-1871) o’zining asosiy «Inson tarbiyaning mavzusi sifatida» degan psixologik-pedagogik asarida yozgan ediki, bola tarbiyasi va ta’limi uchun tarbiya printsiplari va qoidalarini bilish, balki inson tabiati asosiy qonunlarini bilish, ularni har bir aniq holda tatbiq qila olish lozim. K.D.Ushinskiy fiziologiya, gigiena va psixologiya (diqqat, xotira, tasavvur, hislar, iroda) asoslarini oldindan o’rganish zaruriyatini asoslab berdi, buning asosida so’zlash qobiliyatini, ahloqiy, estetik va diniy hislarni, didaktikani o’rganishga o’tish mumkin.

Sharq Uyg’onish davri mutafakkir qomusiy olimi Abu Nasr al-Farobiy (873-950) pedagogikaning mustaqil fan sifatida ajralib chiqishiga qadar o’z asarlarida inson tabiatning eng oliy yutug’idir va o’z aqliga ko’ra atrof-muhitni har tomonlama idrok qilish mumkin.

Abdulla Avloniy (1878-1934) «Turkiy guliston yohud ahloq» degan asarida turli shaxs ahloqiy xislatlarini tarbiyalashga katta e’tibor beradi. Uning asarini o’zbek tilida yozilgan pedagogika bo’yicha birinchi darslik deb hisoblash mumkin.

1) Pedagogika mustaqil fan sifatida Ya.A.Komenskiyning «Buyuk didaktika» (XVII asr) degan asaridan so’ng ajralib chiqdi, unda didaktika printsiplari va pedagogik jarayon qonuniyatlari aniq ta’riflangan.

Forobiy pedagogikani mustaqil fanga ajratmagan, uni siyosiy (fuqaro) fan tarkibiga kiritgan.

Uning fikricha, bolalarda ijobiy ahloq xislarini tarbiyalashda atrof-muhit katta tabiiy kamolotiga ishonardi, bola tabiatidan go’zallik va mehr-oqibat bilan uyg’un ravishda tug’iladi.

Ijtimoiy pedagogikada tarbiyaning tabiat bilan uyg’un bo’lish printsipiga amal qilib, quyidagi qoidalarga tayanish lozim:

• 
  Bolalar yosh xususiyatlarini e’tiborga olish;
  
• 
  Bolalar jinsiy xususiyatlarini e’tiborga olish;
  
• 
  me’yordan chetga chiqish bilan bog’liq bo’lgan bolalarning
  

individual xususiyatlarini e’tiborga olish;

• 
  bola shaxsidagi ijobiy, kuchli tomonlarga tayanish;
  
• 
  bola tashabbuskorligini va mustaqilligini rivojlantirish.