2
Reja:
1.
Optikaga kirish
2.
Optik faollik haqida umumiy tushuncha
3.
Optik aylanish
4.
Optik faol muhitda elektromagnit to'lqinlarning shkalasi
5.
Bir jinsli bo’lmagan muhitlar
optikasi
6.
Xulosa
7.
Foydalanilgan adabiyotlar
3
1.
Optikaga kirish
Optika - optik nurlanish (yorug'lik) tabiatini, uning tarqalishi va yorug'lik va
moddaning o'zaro ta'sirida kuzatiladigan hodisalarni o'rganadigan fizikaning bo'limi.
Optik nurlanish elektromagnit to'lqinlardir, shuning uchun optika elektromagnit
maydonning umumiy nazariyasining bir qismidir.
Optika qisqa elektromagnit to'lqinlarning tarqalishi bilan bog'liq bo'lgan fizik
hodisalarni o'rganadi, ularning uzunligi taxminan 10 -5 -10 -7 m.760 nm, inson ko'zi
tomonidan bevosita idrok qilinadigan ko'rinadigan yorug'lik mintaqasi yotadi. U bir
tomondan
rentgen nurlari bilan, boshqa tomondan radio emissiyasining
mikroto'lqinli diapazoni bilan cheklangan. Davom etayotgan jarayonlar fizikasi
nuqtai nazaridan, elektromagnit to'lqinlarning (ko'rinadigan yorug'lik)
bunday tor
spektrini tanlash juda mantiqiy emas, shuning uchun "optik diapazon" tushunchasi
odatda infraqizil va ultrabinafsha nurlanishni ham o'z ichiga oladi.
Ma’lumki, jismlarga Yorug’lik
nuri
tushganda
ular
ko’zga
ko’rinadilar.
Bu
Yorug’lik
nurlarini
Yorug’lik
manbalari
sochadi. Qizigan metall va ko’mir,
gaz alangalarini Yorug’lik manbalari sifatida qarash mumkin. Yorug’lik elektr
razryadlar jarayonida
ham sochiladi, shuningdek ko’p moddalar Yorug’lik, rentgen
va boshqa nurlar ta’sirida lyuminessensiya sababli nurlanadilar. Yorug’lik chiqarish
jarayonini o’rganish shuni ko’rsatdiki, Yorug’likni elementar manbalari - atomlar,
4
molekulalar va elektronlardir. Agar atom yoki molekulaga ma’lum energiya berilsa,
u uyg’ongan holatga o’tadi va bunday atom yoki molekula ma’lum chastotali
Yorug’lik to’lqinini chiqarish qobiliyatiga ega bo’lib qoladi. Atom yoki molekulani
uyg’onish darajasiga qarab u har xil chastotali Yorug’lik to’lqinini chiqaradi. SHu
sababli atom va molekulaning nur sochish sohasi infraqizil, ko’zga ko’rinadigan va
ultrabinafsha sohada yotadi. SHuninng uchun keng ma’noda Yorug’lik infraqizil,
ko’zga ko’rinadigan va ultrabinafsha nurlar to’plamidir.
Bu nurlanishlarning
tabiatini o’rganadigan fanga
optika deyiladi va nurlanishlar spektriga optik
spektr deyiladi.
Optikaning rivojlanish jarayonida Yorug’lik tabiati haqida ikki qarama-qarshi
nazariya vujudga kelgan. Birinchi nazariyaga ko’ra, Yorug’lik tabiati to’lqin
xarakterga ega. Bu sohada birinchi bo’lib Robert Guk, Xristian Gyuygens,
Tomas
YUng, Arago, Koshi, Frenel kabi olimlar ko’plab ish qildilar. Keyinchalik ularning
ishlari ingliz olimi Maksvell tomonidan ishlab chikilgan elektromagnit nazariyaga
asos bo’ldi va Yorug’likning elektromagnit nazariyasi yaratildi. Bu nazariyaga ko’ra
Yorug’lik to’lqinlari ko’ndalang to’lqinlar bo’lib, elektr vektori va Yorug’likning
tarqalish tezligi s o’zaro perpendikulyardir. Yorug’likning to’lqin nazariyasi asosida
Yorug’lik interferensiyasi, Yorug’lik difraksiyasi, Yorug’likning
qutblanishi bilan
bog’langan barcha hodisalar to’g’ri tushuntiriladi.
Yorug’likning to’lqin nazariyasi bilan bir qatorda Yorug’likning kvant
nazariyasi ham rivojlandi. Bu sohada I.Nyutonning g’oyalari va ishlari katta
5
ahamiyatga ega. I.Nyuton o’zi kuzatgan Yorug’lik dispersiyasi va boshqa
hodisalarni tushuntirishda Yorug’lik juda kichik zarralar — korpuskulalar oqimidan
iborat degan g’oya asosida tushuntirgan edi. Bu
nazariya keyinchalik yanada
rivojlantirildi va u asosda XX asrda Yorug’likning foton yoki kvant nazariyasi
yaratildi. Bu nazariyaga ko’ra Yorug’lik elementar zarralar — fotonlar oqimidan
iborat deb qaraldi, absolyut
qopa jism qonunlari fotoeffekt, Kompton effekti shu
nazariya asosida tushuntirildi. Yorug’likning foton nazariyasi kvant mexanikasi
asosida vujudga keldi. SHu sababli Yorug’likni foton nazariyasi yana Yorug’likning
kvant nazariyasi deb ham ataladi.