1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

4. XOTIRA JARAYONLARI 
Xotira faoliyati esda qoldirishdan boshlanadi. esda qoldirish idrok qilingan narsa va hodisalarning 
obrazlarini miya po`stida iz hosil qilishdir. Uning fiziologik asosi miya po`stida muvaqqat nerv 
bog`lanishining vujudga kelishidir. esda qoldirish o`zining faolligi jihatidan ikkiga bo`linadi. 
a) esda qoldirish va uning turlari. b) ixtiyoriy esda qoldirish; v) ixtiyorsiz esda qoldirishda; 
Ixtiyorsiz esda qoldirish oldindan maqsad qo`yilmaydi, mavzu tanlanmaydi va iroda kuchi 
sarflanmaydi. O`zining go`zalligi, hissiy ta`sirchanligi, hajmi, harakatchanligi, tezligi, shakli va boshqa 
xossalari bilan farq qiladigan narsa va hodisalar ixtiyorsiz esda qoladi. M: tasodifiy hodisalar, karnay - 
surnay ovozi ixtiyorsiz esda qoladi. Ixtiyoriy esda qoldirishda esa oldindan maqsad qo`yib, mavzu 
belgilanadi. Masalan: dars materiallarini esda olib qolish, imtixonga tayyorlanish. Ixtiyoriy esda 
qoldirishda quyidagi turli usullardan foydalaniladi: 
1. maqsad qo`yish, masalan: institutga kirish oldidagi maqsad. 
2. o`quv materiallarini tushunib esda qoldirish. 
3. esda qoldirishning ratsional usullaridan foydalanish, masalan: esga tushirish yo`li bilan esda qoldirish. 
Beixtiyor esda qoldirishda qiziqish katta rol’ o`ynaydi. Bizning oldingi tajribamiz bilan bog`liq narsa 
va hodisalar beixtiyor oson qoladi. Biz ba`zi bir faktlarni bilsak, ular haqida tushuncha bo`lsa, shu 
faktlarga tegishli bo`lgan hamma narsalar oson esda qoladi. 
Ixtiyorsiz esda qoldirish inson hayotida katta ahamiyatga ega bo`lib, undan ortiqcha harakat talab 
qilmagan holda uning hayotiy tajribalarini kengaytiradi va boyitadi. Biroq ixtiyorsiz esda qoldirish tez 
bo`lsa ham, ko`pincha noaniq bo`ladi, bunday esda olib qolingan narsa va hodisalar keyinchalik yanglish 
esga tushiriladi. Ixtiyoriy esda qoldirish ko`zda tutilgan maqsadga muvofiq tanlangan materialni esda 
qoldirishdir. Kishi ixtiyoriy esda qoldirish uchun esda saqlashning maxsus usullarini saqlagan holda, 
materialni puxta esda qoldirish uchun o`zining keraqli kuchini sarf qiladi. Ammo mexanik esda saqlashni 
ma`noli esda saqlash bilan qo`shilishi foydalidir.