endogen ko’rsatkich
, modelda
Y
o’zgarish qonuniyatlarini
n
x
x
x
,...,
,
2
1
yordamida o’rganish mumkin.
n
x
x
x
,...,
,
2
1
– ta’sir etuvchi,
ekzogen ko’rsatkichlar
.
3
Ekonometrik modelda fiktiv ko’rsatkichlar qatnashishi mumkin. Fiktiv
ko’rsatkichlar – bu sifatli ko’rsatkichlar miqdoriy ko’rsatkichlarga o’tkazilgan
ko’rsatkichlar.
Ekonometrik model chiziqli va chiziqsiz ko’rinishda tuzilishi mumkin.
Chiziqsiz modellar parabola, giperbola, darajali funksiya, ko’rsatkichli
funksiya, trigonometrik funksiya va boshqalar ko’rinishida bo’lishi mumkin.
1.1.4. Iqtisodiyotda modellashtirish bosqichlari
Iqtisodiy modellashtirish, xususan ekonometrik modellashtirish bir qancha
bosqichlardan tashkil topadi.
Birinchi bosqich
– spetsifikatsiyalash - iqtisodiy muammoni qo’yilishi –
asosiy omillar guruhi tanlanadi, iqtisodiy ma’lumot to’planadi, asosiy omil va ta’sir
etuvchi omillar guruhi belgilanadi; korrelyatsion tahlil usuli yordamida
ekonometrik modelda qatnashadigan omillar aniqlanadi. Iqtisodiy jarayon har
tomonlama nazariy, sifat jihatdan tahlil qilinadi va uning parametrlari, ichki va
tashqi informatsion aloqalar, ishlab chiqarish resurslari, rejalashtirish davri kabi
ko’rsatkichlar aniqlanadi.
Ikkinchi bosqich
– identifikatsiya qilish. Bu bosqichda izlanayotgan
noma’lum o’zgaruvchilar qaysi, qanday maqsadni ko’zda tutadi, natija nimalarga
olib keladi kabi savollar aniqlangan bo’lishi kerak. Iqtisodiy muammoni
formallashtirish, uni tayinli matematik bog’lanishlar va munosabatlar ko’rinishida
ifodalash bosqichidir.
Uchinchi bosqich
– sonli yechish. Bu bosqichda masalani sonli usulda yechish
uchun algoritmlar ishlab chiqiladi, EHMda dasturlar tayyorlanadi (yoki amaliy
dasturiy paketlarga ma’lumotlar kiritiladi) va bevosita hisoblash jarayonlari amalga
oshiriladi.
3
Gujarati D.N. Basic Econometrics. McGraw-Hill, 4
th
edition, 2003 (Gu), Inc.p. 29
|
