1
ÖN SÖZ
Kitab Azərbaycan və Kürd
xalqlarının tarixi dostluğuna ithaf olunur
Kürdlər Yaxın və Orta Şərq regionunun ən qədim aborigen (yerli) xalqlardan biri
olduğu kimi, Azərbaycan kürdləri də bu ölkənin ən qədim xalqlardandır. Azərbaycanda
kürdlərhərhalda az saylı xalqlardan olsa da Yaxın və Orta Şərqdə ərəblərdən və türklərdən
sonra sayına (50 milyona yaxın) görə üçüncü yeri tutur.
Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini bərpa edən gündən (180 oktyabr 1991-ci il),
xüsusilə, Azərbaycan xalqının dahi öndəri, ümumilli lideri H.Əliyev hakimiyyətə yenidən
qayıdan dövrdən (15 iyun 1993-cü ildən) bu ölkənin digər xaqları kürdlər də milli-mədəni
muxtariyyət əldə etdi. Halbuki Azərbaycanın “iri addımlarla” “kommunizmə” doğru
irəlilədiyi 1979-cu ilin rəsmi əhali siyahıya alınmasının məlumatlarına görə, guya, bu
respublikada bir nəfər də olsun kürd yaşamırdı (?!).
Bəli, 70 ildən artıq bir dövrdə “vahid sovet xalqının (?!) yaradılması pərdəsi altında
“qırmızı imperiya” (SSRİ) ərazisində yaşayan xalqların, o cümlədən, azərbaycanlıların
ruslaşdırılması, kürdlərin isə azərbaycanlaşdırılması prosesinin nəticəsidir ki, 1926 –cı ildə
Azərbaycanda yaşayan kürdlərin rəsmi sayı 40,9 min nəfər olduğu halda, 1979-cu ildə bu
göstərici 0 (sıfır)-a enmişdir (1,55).
1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının göstərişi və köməyi
nəticəsində Azərbaycan kürdlərinin ilk rəsmi mədəni-muxtaroyyət qurumu olan “Ronayi”
(“Ziya”) Kürd mədəniyyət mərkəzi yaradıldı. 1992-ci ildən həmin mərkəzin orqanı olan
“Dənge kurd” (“Kürdün səsi”) qəzetinin nəşrinə başlanıldı. 1992-ci ilin 16 sentyabrında
“Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, az saylı xalq və etnik qrupların hüquq
və
azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərinin inkişafı üçün dövlət yardımı
haqqında” prezidentin fərmanı dərc olundu (Bax: “Xalq” qəzeti, 20 sentyabr 1992-ci il).
Qeyd olunan fərmandan dərhal sonra Azərbaycan Respublikası Təhsil nazirliyi
ümumtəhsil məkəblərinin ibtidai sinifləri üçün tədris planlarına az saylı xalqların, o
cümlədən, kürdlərin ana dillərinin öyrədilməsi üçün həftədə 2 saat dərs daxil edildi,
müvafiq tədris proqramları, dərslik və dərsvəsaitlərinin hazırlanmasına başlanıldı. 1993-cü
ildən başlayaraq Azərbaycan radiosunun “Araz” proqramında həftədə iki dəfə kürd dilində
verilişlər təşkil olundu. Qısa vaxt ərzində kürdcə “Əlifba” dərsliyi, danışıq kitabçası və
lüğətlər,, xeyli sayda bədii əsərlər işıq üzü gördü. Halbuki, “Sovet Azərbaycanı”nın 70
illik tarixində kürd dilində bircə dənə də olsun kitab çap olunmamışdı.
2
Bütün qeyd olunanları gözü götürməyən bədnam müxalifətçilər H.Əliyevin
uzaqgörən, müdrik siyasəti nəticəsində müstəqil, demokratik və hüquqi dövlət quruculuğu
yolunda inamla irəliləyən Azərbaycanda az saylı xalqların milli-mədəni inkişafının
qarşısını almaq, ölkədə hərcmərclik yaratmaq məqsədi ilə xalqlara, xüsusilə kürdlərə, qara
yaxmağa başladılar. Erməni dəyirmanına su tökən, xaricdəki ağalarının ayırdığı “qrantlar”
hesabına yaşayan üzdəniraq “jurnalistlər” müxalifət mətbuatının səhifələrində
Azərbaycanda yaşayan kürdlərə qara ləkə yaxır, onların görkəmli şəxsiyyətlərinə “PKK” –
çı damğası vurmağa çalışır, hətta həyasızlıq və gədəlik edib 50 milyonluq bir xalqı təhqir
etməkdən çəkinmirdilər.
Bu savadsız quyruqbulayanlar bilmirlər (və ya bilmək istəmirlər) ki, Azərbaycan və
kürd xalqları qafqazın eləcə də Yaxın və Orta Şərqin yeganə iki qonşu xalqıdır ki, min
illiklər boyu yadelli işğalçılara qarşı çiyin –çiyinə vuruşmuş, aralarında heç bir zaman
ciddi ixtilaf, münaqişə və ya müharibə olmamışdır. Bu tarixi həqiqəti Qarabağ uğrunda
gedən döyüşlərdə kürd xalqının mərd və igid oğlulları bir daha sübut etdi. 1988-ci ildən
bəri başlayan bu müharibədə işğalçı ermənilərə qarşı döyüşlərdə kürd xalqının yüzlərlə
igid oğlu qəhramancasına şəhid olmuş, onlarla döyüşçüsü “Azərbaycanın Milli Qəhramanı
adına laiq görülmüş, “Azərbaycan bayrağı” ordeni və digər medallarla təltif olunmuşdur.
Azərbaycan kürdlərinin ağsaqqalı, görkəmli kürdşünas, etnoqraf, şair və ictimai
xadim mərhum Şamil Əskərov qədim kürd xalqının adına kölgə salmaq istəyən
qaragüruhçulara kəskin etirazını poyeziya dilinə çevirərək yazırdı.
Azərbaycan Kürdlərinin tarixi və etnoqrafiyası haqqında XX əsrin 20-30 cu və
Ç.X.Bakayevin həmin kürdəlin dilinə həsr olunmuş əsərindən başqa (2;3;4;5;6) indiyədək
Bilsin hamı, bilsin aləm,
Qəlb deyəni yazır qələm,
Od oğluyla çəkicimi,
Bir zindana vuran Kürdəm!
***
Vicdan satan, ara qatan,
Danışanda həlləm, qəlləm,
Gecə gündüz Od yurdunun
Keşiyində duran kürdəm!
Od oğluyla çəkicimi
Bir zindana vuran kürdəm
!
3
heç bir kitab və kitabça işıq üzü görməmişdir. Doğrudur, Zaqafqaziya Kürdlərinə həsr
olunmuş bəzi kitablarda (7;8;9) Azərbaycan kürdlərinə də müəyyən yer verilmişdir, lakin
bu əsərlərdə də sözü gedən kürdlər haqqında geniş və hərtərəfli məlumatlar təbii ki, əks
olunmamışdır. Azərbaycanın qaragüruhçu müxalifətinə cavab olaraq yazılmış və iki
xalqın tarixi dostluğuna itfah olunmuş bu kitab Azərbaycan kürdləri haqqında tarixi
faktlara əsaslanan, hərtərəfli və geniş məlumatları özündə əks etdirən ilk monoqrafiyadır.
Monoqrafiyanın yazılmasında Azərbaycan, kürd, rus, türk, erməni, inglis və fransız
dillərində olan mənbələrdən istifadə olunmuşdur. Bu zaman tərcümə ədəbiyyatına deyil,
ilkin mənbələrə daha çox üstünlük verilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |