1 Ön söz kitab Azərbaycan və Kürd xalqlarının tarixi dostluğuna ithaf olunur
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Anabazis”
- “Karduxlar-kürdlərin qədim əcdadlarıdır”
4 B I R I N C I H İ S S Ə K ü r d l ə r v ə K ü r d ü s t a n h a q q ı n d a ü m u m i m ə l u m a t 5 I.I. KÜRDLƏRIN MƏNŞƏYINƏ VƏ FORMALAŞMASI TARIXI Kürdlər haqqında yazılmış əsərlərin demək olar ki hamısı təxminən belə bir cümlə ilə başlanır: kürdlər Yaxın Şərqin (Ön Asiyanın) ən qədim xalqlarından biridir. Kürdlərin mənşəyinə gəldikdə isə, bu barədə indiyədək yekdil fikir yoxdur. Kürdlərin bir etnos kimi meydana gəlməsi haqqında əfsanələr və elmi mülahizələr müxtəlif olsada onların hamısının orta “məxrəci” eynidir: bu xalq ən azı səkkiz min il əvvəl Mesopotomiya-nın Şimalı və Zaqros dağlarının ətəklərində, Van və Urmiya gölləri hövzə- sində meydana gəlmiş və bu günə qədər öz tarixi vətənini qoruyub saxlamış aborigen xalqlardan biridir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Zaqros kürd sözü olub mənası “gün (günəş) doğan” deməkdir. (Başqa fikrə görə bu dağ silsiləsi qədim kürd tayfası olan Zakurtilərin (Zakruti) adını daşıyır). Kürdlərin yaranması haqqında ən geniş yayılmış əfsanə öz başlanğıcını Firdovsinin “Şahnamə” əsərindən təsvir olunan əsatirdən almışdır. Əfsanədən deyilir ki, Cəmşiddən sonra İran və Turan taxtına əyləşən və pişdadilərin beşinci şahı olan Zöhhak taun xəstəliyinə tutulur. Onun dərdinə əlac edə bilməyən həkimlər yeganə müalicə vasitəsi kimi hər gün ona iki gəncin beynindən hazırlanan yeməyi təklif edirlər. Bu işin icrası şahın Ərmail və Kərmail adlı iki vəzirinə tapşırılır. Vəzirlər insanpərvərlik göstərib bir gəncin beyninə bir quzunun beynini əlavə edib şaha yemək hazırlayır və beləliklə, hər gün bir gənci vətəni tərk etmək ilə ölümdən xilas edirlər. Azada olunan gənclər dağlarda məskən salıb yaşayır, ailə qurur və öz nəsillərini artırmağa başlayırlar. Həmin azda olunan gənclərin törəmələri sonralar kürd adlandırılır. Firdovsi özü “Şahnamə”də belə yazır: Bu minval ilə o iki xeyirxah Otuz gəncə hər ay olardı pənah. Yığıldı bu yolla iki yüz nəfər, Pənahgah tapıb, orda gizləndilər. Verib hər birinə neçə baş qoyun, Dedilər: - Alın çöllərə üz qoyun Gedib tutdular dağda onlar qərar, Şəhərdən uzaqda məkan saldılar. Bu kürdlərki var, onların nəslidir, Bütün ömrü dağda keçir, bəllidir. (10,41) 6 Kürd xalqının böyük tarixçisi Ş.X.Bidlisi özünün tarixi “Şərəfnamə” əsərində kürdlərin mənşəyi haqqında bu əfsanəni daha çox ağlabatan hesab etmişdir.(11) Kürdlərin mənşəyi haqqında digər əfsanə Süleyman peyğəmbərin adı ilə bağlıdır. Həmin əfsanəyə görə Süleyman peyğəmbər birgün 500 gənc cini çağırıb onlara tapşırır ki, günbatan yerə qədər uçub uzaq Avropadan 500 gözəl qız tapıb gətirsinlər. Cinlər xeyli axtarıb 500 ay üzlü gözəl qızları tapana qədər Süleyman peyğəmbər vəfat edir. Bunu eşidən cinlər həmin qızlarla evlənir, onların çoxlu uşaqları olur. Beləliklə, yaranan yeni nəslə kürd adı verilir. (12,6). Kürdlərin mənşəyi barədə elmi mülahizələrə gəldikdə, burada da yekdil fikir mövcud deyildir. Bu barədə irəli sürülən müxtəlif fikirlərə görə tətqiqatçıları bir neçə qrupa bölmək olar. Birinci qrup alimlərin fikrinə görə kürdlər yunan tarixçisi Ksenofonun e.ə. 441-cildə “Anabazis” əsərin-də təsvir etdiyi kardu (kardux) xalqı ilə eyni mənşəyə malikdir. (13,93) Ksenofon qeyd olunan əsərində karduxların indiki Şimali Kürdüstan ərazisindəki dağlıq bölgədə yaşadıqlarını, çox döyüşkən olduqlarını, on minlik yunan qoşununa ciddi müqavimət göstərdiklərini, ətraf dillərdən fərqlənən yerli dildə danışdıqlarını yazır. Şərqşünas alim P.Şehtman “Karduxlar-kürdlərin qədim əcdadlarıdır” adlı əsərində göstərir ki, indiki Şimali kürdüstan ərazisində yaşayan karduxlar iran dillərinə aid olmayan öz dillərində danışmış, lakin sonrakı dövrlərdə irandilli tayfalarla qanaynayıb- qarışmış və kürd xalqlarının etnogenezində mühüm rol oynamışlar. (12,9) . Kürdlərin etnogenezində Karduxların mühüm rol oynadığını görkəmli şərqşünaslardan akademik N.Y. Movir, akademik O. Vilçeviskiy, kürd alimi M.İ. Şəmsi, İhsan Nuri Paşa və başqaları da öz əsərlərində qeyd edirlər. (14;15,81). O. Vilçeviski kürdlərin bir xalq kimi formalaşması məsələlərinə həsr etdiyi sanballı monoqrafiyasında (14) arxeoloji, tarixi etnoqrafik coğrafi, iqtisadi? Leksik (dil) materialların təhlili əsasında belə qənaətə gəlmişdir ki, kürdlərin bir etnos kimi meydana gəldiyi tarixi Kürdüstan ərazisində, yəni Kiçik Asiya yaylası ilə İran yaylasının Şimal-qərb hissələrinin qovuşduğu ərazilərdə (Şimali Mesopotomiya və Zaqros dağlarının ətəklərində, Urmiya gölü hövzəsində) hələ e.ə. VI minillikdə məskunlaşmış qədim qədim tayfa birləşmələrindən hürrilər,kutilər, lullubeylər kassitlər, həmçinin karduxlar bu xalqın etnogenezində bu və ya digər dərəcədə iştirak etmişlər. Müəllif burada onu da qeyd edir ki, həmin tayfa birlikləri təkcə kürdlərin deyil, qonşu xalqların da etnogenezində müəyyən rol oynamışlar. Həmin tayfalar aborigen olub öz dillərində danışmırlar.Minnillər ərzində şərqdən Iran imperiyası ərazisindən gələn irandilli tayfalarla yerli etnosun qaynayıb-qarışması nəticəsində kür xalqı formalaşmışdır. Müəllifin fikrinə görə midiyalılara məxsus “Kara” termini iə sasanilərə aid “kürd” sözü arasında sıx əlaqə mövcuddur və mənası “döyüşçü xalq ” deməkdir. (14,113). Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|