9
V.F,Minorski yazır: “Kürdlərin gerçək ataları....... Medlərdir” (84,41). İnglis alimi
B. Son da kürdlərin kökünün Med// Madlarla bağlı olduğuna inanır (110,2-3).
Kürdlərin mənşəyi və bir xalq kimi formalaşması tarixi haqqında görkəmli alim
Salavat Qallyamovun tətqiqatları arxeoloji, antropoloji, etnoqrafik, leksik və tarixi
faktların
zənginliyi,
dərin
elmi
məntiqə
əsaslanan
təhlilləri
və
ümumiləşdirmələri,ağlabatan əqli nəticələri ilə diqqəti cəlb edir.Müəllifin elmi qənaətinə
görə kürdlər Şimali Mesopotomiyanın və Zaqros dağlarının ənqədim sakinlərindəndir.
S.Qalyamov “Qədim arilər və əbədi Kürdüstan” adllı əsərində arxeoloji
materialların təhlili əsasında bu nəticəyə gəlir ki, Kərkük şəhəri yaxınlığında yerləşən və
qədim zamanlardan kürdlərin məskunlaşdığı Cermo məntəqəsində tapılan arxeoloji
qazıntılar sübut edir ki, Kürdüstanın mərkəzi hissəsini təşkil edən bu yerlərdə e.ə. VII
minillikdə əkinçilik mövcud olmuşdur (23,33). Müəllif daha sonra göstərir ki, Zaqros
dağlarının qədim sakinləri olan kutilər-kürdlər ən azı iki min il (e.ə.VIII-II min illiklər)
oturaq həyat tərzi sürən əkinçilər olmuşlar.
E.ə. V minillikdə Zaqros sakinləri olan kutilər (kürdlər) Mesopotomiya ovalığının
məhsuldar torpaqlarını mənimsəməyə və öz məskunlaşma arealını cənuba doğru
genişləndirməyə başlamışlar. E.ə.IV minillikdə Kuti çarlığı
yaranmış və öz ərazisini
şimal –qərbdə Suriya, cənubda İran (Fars) körfəzinədək genişləndirmişdir.
E.ə. III minillikdə kutilərin məhsuldarlıq allahı olan Inananın məbədi yaxınlığında
şumerlərin qədim şəhəri olan Yrk meydana gəlmişdir. Eləhəmin dövrdə şumerlərin yazısı
yaranmışdır. Beləliklə, kutilər (kürdlər) mesopotomiyanın ilk yazısının müəllifləri
hesab olunmalıdır. Tətqiqatlar göstərir ki, Şumer yazılarındakı kənd təsərrüfatı
məhsullarının və allahların əksəriyyətinin adı kürd dilinə aiddir. Müəllifin bu fikrini
şumerlərin “Bilqamış” eposu da təsdiq edir. (83).
S.Qallyamovun fikrincə, Şumerlərin kürdlərlə bağlılığını sübut edən dəlillərdən biri
onların dinində qadın ilahələrinin mühüm rol oynamasıdır ki, bu da müasir kürd cəmiyyəti
üçün səciyyəvi cəhətlərdən biridir. Belə ki, ərəblərdən və digər qonşu xalqlardan fərqli
olaraq kürd cəmiyyətində qadın yüksək mövqeyə, kişilərə bərabər hüquqa malikdir.
(23,52). Şumerlərlə kürdlərin sıx əlaqəsinə dəlalət edən digər fakt-onların geyimlərindəki
oxşarlıqdır ki, bu cəhəti bir çox şərqşünaslar təsdiqləmişdir.
Və, nəhayət, başqa bir
oxşarlıq: kutilərdə (şumerlərdə) çar olmamışdır. S.Qolyamov yazır: “kutilər-kürdlər
Akkad ilə müharibələr zamanı hərbi demokratiya qanunları ilə yaşamışlar, bu vaxt hərbi
əməliyyatlar zamanı tayfa şurası tərəfindən vahid hərbi rəhbər seçilir ki, bütün tayfaların
başçıları ona tabe olur. Bu prinsip kutilərin törəmələri olan kürdlərdə bu günə qədər davam
edir” (23,85).
10
Müəllifin qənaətinə görə Şumer sözü özü qədim kürdlərin ilan-allahı Şamarın adı
ilə bağlıdır. Ezidi kürdlərin inancında bu gün də Şahmar mühüm yer tutur. (“Mar” kürd
dilində “ilan” deməkdir). Şumer ölkəsinin adına qədim hind yazılı abidələrində Meru
ətrafındakı “Şı” müqəddəs yerinin adı kimi rast gəlinir. S.Qallyamov belə hesab edir ki,
buradakı Meru dağı ilə “Avesta” dakı Xara Berezanti, yəni Zaqros dağlarındakı Barzan
(İraq Kürdüstanında yerləşir) rayonu eyniyyət təşkil edir. Məhz burada qədim Kürdlərin-
Kutilərin Mehri adlı dövləti yerləşirdi. Prof. E.A. Spayzer də yazır ki, Şumer şəxs adları
kutilərin burada çox qədim zamanlardan yaşadığını sübut edir. (81,19).
S.Qalyamov tarixi-etnoqrafik, coğrafi materiallarla yanaş, başqırd (başkürd), kürd
və qədim hind-sanskrit dillərinin müqayisəli təhlili əsasında belə nəticəyə gəlmişdir ki,
kürdlər və başqırdlar (başkürdlər-şimal kürdləri) eyni mənşəli olub qədim hind ədəbi
abidələri olan vedalarda (“Rikveda”, “Axtarveda” və s.) adı çəkilən Kuru tayfalarının
törəmələridir. (24,5-11). Müəllifin fikrinə görə bu tayfaların ilk vətəni Orta Asiya, Qərbi
Sibir və Cənubi Ural (indiki Başkordıstan-Başqırdıstan) olmuşdur. Və onlar e.ə. III
minilliyin sonunda Ön Asiya və Mesopotomyaya (tarixi kürdüstan ərazilərinə),
Hindistanın şimalına qədər yayılmışlar. Bu fikri şərqşünaslardan M.Mayrxofer,
İ.M.Dyakonov, İ. Qreşeviç, T. Barrou, İ.İ.Steblin-Kamenskiy və
başqaları da
təsdiqləmişlər.
Bununla belə, T.V.Qamkrelidze və V.V.İvanov yeni hipoteza irəli sürərək qeyd
edirlər ki, hind-ari tayfaları olan Kuru- Baharatların ilkin vətəni Şərqi Anadolu (Türkiyə
Kürdüstanı), Şimali Mesopotomiya (İraq Kürdüstanı) və Cənubi Qaqaz olmuş və onlar bu
regiondan şərqə doğru e.ə.II minilliyin əvvəllərində hərəkət etmişlər (24,6).
Kürd və başqırd (başkürd-başkord) dillərinin eyni mənşəli olduğunu sübut edən S-
Qollyamov göstərir ki, bu iki xalqın eyniləşməli olduğunu onlara məxsus çoxsaylı tayfa
adlarının oxşar olması da sübut edir. Məsələn, elə hər iki xalqın adı kürd (kord) və başkord
(başkürd) eyni sözdən Kuru (“d”cəm şəkilçisidir) etnonimindən yaranmışdır. Yaxud,
qədim midyalılarıntayfalarından biri aryazantu (kürd dilində “ari tayfası”) adlanırdı. “Ari”
sözünün mənası (kürd dilində “ar”-“aqır”) “odla”, “oddan yaranmış” deməkdir.
Başqa misal. Tarixdən yaxşı məlumdur ki, Şimali mesopotomiyada yaşayan
midyalılar (yəni qədim kürdlər) Cənubi Uralda yaşayan və başqırdların (başkürdlərin)
əcdadları hesab olunan saklar-massaqetlərlə (skif-sarmatlar) sıx qohumluq əlaqələrində
olmuşlar. “Masaqet”-kürd dilində “balıq ovlayanlar”, “sarmat”-“baş matlar” (mateinlər-
madlar-midyalılar) deməkdir. “Tarixin atası” Heradotun “Tarix” əsərində qeyd etdiyi
“Savromatların adı kürd dilində olub mənası “atlı-cəngavər” mənasındadır” (24,7).
S.Qallyamov buradaca qeyd edir ki, tarixi mənbələrdən məlum olduğu kimi,
başqırdların (başkürdlərin) qədim şəhərlərindən biri Suvar olmuşdur. İrandilli orta əsrlərin
Dostları ilə paylaş: |