1 Ön söz kitab Azərbaycan və Kürd xalqlarının tarixi dostluğuna ithaf olunur


xronikalarında  İdel (Volqa) və Yaik (Ural) çayları  arasındakı  bütün ərazi  birbaşa kürd dilində “Dəşte Savaran”



Yüklə 1,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/51
tarix07.08.2018
ölçüsü1,08 Mb.
#61011
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   51

11
xronikalarında  İdel (Volqa) və Yaik (Ural) çayları  arasındakı  bütün ərazi  birbaşa kürd
dilində “Dəşte Savaran” (“Suvarlar səhrası, çölü”) adlandırılmışdır.
Kürdlərlə başqırdların  etnogenezində eyni  tayfaların  iştirak  etdiyini  sübut  edən
dəlillərdən  biri  də kürdlərin  geniş  yayılmış  tayfalarından  biri  olan alanların adı  ilə
bağlıdır.  Belə ki,  başqırdların əcdadı  sayılan  masaqetlər  özlərini  “arilər”-“alanlar”
adlandırmışlar (“al”/ar+  “an”-cəm  şəkilçisi) (24,8).  Bu  fikri  təsdiq etmək  üçün  S.
Qallyamov ərəb tarixçisi İbn-əl-Əsirdən və İran tarixçisi Rəşiddədindən iqtibaslar gətirir.
Birinci müəllif yazır: “1223-cü ildə Çingizxan Dəşte-Qıpçakda (Dəşte-Savara) qıpçaklarla
və alanlarla qarşılaşdı. Monqollar qıpçaklara dedilər: “Biz sizinlə eyni qandan, alanlar isə
bizə və sizə yad xalqlardır”. Rəşiddədin bu hadisəni belə təsvir edir: “Biz və siz eyni xalq
sayılırıq, alanlar isə bizə yaddır, bizimlə birləşin” (24,8-9).
Müasir  dövrdə alanlar Van  gölü  hövzəsində,  Tatvan əyalətində-öz  adları  ilə bağlı
olan-Kürdalan    (Kurd  alan)  şəhərində yaşayır.  Başqırdıstanda (Başkordıstanda) da ən
böyük  yerli    tayfalardan  olan  Elan  tayfası  yaşayır.  Müəllif  daha  sonra  Başqırdıstandakı
Tanqaur (“tan” qədim hind dilində “bədən”, “qa”-kürdcə “öküz” deməkdir) tayfası ilə
kürdlərə məxsus Qoran tayfasının eyni mənşəyə malik olmasını misal göstərir.
Kürdlərin  mənşəyi  haqqında  başqa  bir  fikir  də P.Lerxə və bəzi  kürd  alimlərinə
aiddir. XIX əsrin ortalarında Rusiyanın İranda səfiri olmuş P.Lerx “İran kürdləri və onların
əcdadları Şimali  Xaldeylər haqqında tətqiqat” adlı əsərində (25) sübut etməyə çalışır ki,
kürdlərin  ulu əcdadları  qədim  xaldeylər  olmuşdur.  Dr.  M.Nuri  Dersimi  onun  bu  fikrini
təsdiqləyərək  qeyd  olunan əsərdən  sitat  gətirir: “Kürdlər  iranlı  bir  irq olan  bu
xaldeyalılardan önəmli dərəcədə irqi miras almış olan millətdir. Xaldeyalılar Miladdan
3  min  il əvvəl  öncə Babilistanı  istila  və iraqa  hakim  olduqları  üçün,  Assuriya  dövlətinin
inkişafında böyük rol oynamışlar. Yeni araşdırmalar Kürd tayfaları arasında rast gəlinən
gözəl  va  cazibəli tiplərin həmin  qədim  xalqların məhsulu olduğunu sübut edir ”(26,70-
71).
Tarixdən  yaxşı  məlumdur  ki,  xaldeylər (xaldilər) e.ə.  I  minilliyin əvvəllərində
assuriyalıların Yrarta adlandırdığı  və Ön  Asiyada  üç  yüz  il  ömür  sürmüş  qədim  dövlət
qurmuş  bir  xalqdır.  Bu  qədim  xalq  özünə xaldey (xaldi) demiş,  assuriyalılar  isə onları
urartalar adlandırmışlar. Əsasən van gölü hövzəsində yerləşən Urartu çarlığının sərhədləri
özünün  qüdrətli  dövründə şimalda  sevan  gölünə,  şərqdə Urmiya  gölünə,  cənub-qərbdə
Dəclə çayı və Fərat çayının yuxarı axarına qədər azlalırdı.
Dr.  Raysk  yazır:  “Xaldi (Khaldi), Kurti, əl-Kurdi  adları  Kürdlərin  adıyla  eyniyyət
təşkil edir” (81,143).
Bildiyimiz  kim  Ermənilər  qədim  urartuları  özlərinə “calamaq”  üçün  dəridən-
qabıqdan  çıxmış  və hər  cür  saxtakarlığa əl  ataraq  çoxlu  “elmi əsərləri”,  “tarixi  faktlar”


12
uydurmuşlar. Halbuki, özlərini xaldey (xaldi) adlandırmış urartuların ermənilərlə heç bir
əlaqəsi  yoxdur.  Belə ki,  tətqiqatçılar  arxeoloji  qazıntılar  zamanı  müəyyən  etmişlər  ki,
“hay”lar (ermənilər) Kürdüstan (Urartu) ərazisinə e.ə.  600-cü  ildə yunalarla  birgə
Trakiyadan gəlmişlər. Bu zaman Urartu çarlığı artıq sübut etmişdi.
Bəzi alimlər Urartu sözünün üç kürd kəlməsindən (“Ur”+ “ard”+“tə”) yarandığını
və mənasının  “Ur-sənin  torpağında”  olduğu  fikrini  irəli  sürürlər.  Həmin  müəlliflərə görə
“Ur” –qədim  Uruk  şəhərinin  qısaldılmış  formasıdır.  Uruk  isə 2500 –ci  ildə kürdlərin
etnogenezində mühüm  rol  oynamış hürrilərin tikdirdiyi  və öz  adları  ilə adlandırdıqları
Xurik (Hurik) şəhərinin adı ilə bağlıdır. Onu da qeyd edək ki, “huri” sözünün kürd dilində
mənası “gözəl” deməkdir.
Fərat (kürd  dilində Fırat-“enli  çay”) çayının  qədim  məcrasının  sahilində yerləşən
Uruk  şəhərinin ərazisində alman  alimləri  qədim Şumer sivilizasiyasının  mərkəzlərindən
birini  aşkar  etmişlər.  Məhz  bu  mərkəz  bəşəriyyətə qədim  yazı  nümunələrini,  coğrafi
xəritələri zodiak işarələrinə malik təqvimi və s. bəxş etmişdir. E.ə. 883-cü ildə xaldeylərin
bir qismi assuriyalıların zülmündən xilas olmaq üçün şimala doğru hərəkət etmiş, Merivan
(Van) gölünün hövzəsində və Kapavta gölünün cənub-qərb sahillərində məskunlaşmışlar.
Urartu  dövlətini  quran  xaldeylər  Kapavta  gölünün  adını  dəyişərək  Urmiya
qoymuşlar. Urmiya sözünün mənası isə kürd dilində “Mənim Urum” deməkdir.
E.ə.  II  minillikdə Manna
dövləti  öz ərazisini  Van  gölünün  hövzəsinədək
genişləndirmiş  və həmn  dövrdən  başlayaraq  Ararat  yaylası  “Arimana”,  yəni  “Manna
ariləri” adlandırılmışdır. E.ə. V əsrdə yunanlar Ararat yaylasını “Arimana” (“Armenaya”)
yaylası adlandırmışlar. Eradan əvvəl IV-III əsrlərdə Frigiya və Lidiyadan bu yerlərə köçüb
gələn  “hay”-lar (sonralar ermənilər) özlərini  Arimananın  sakinləri  kimi  qələmə verməyə
başladılar.  Beləliklə, erməni, yəni  “Arimananın  sakinləri”  termini  yaranmışdır. Bu  isə o
deməkdir  ki,  “hay”-ların (ermənilərin) vətəni  heç  də onların  uydurduğu  kimi  Armeniya
(Armanna) deyildir.
Onu da qeyd edək ki, bir çox tətqiqatçılar (S.Qallyamov, N.Dersme və.b) belə hesab
edirlər  ki,  kürdlərin  özləriə verdikləri  ad-Kur  manc məhz Manna  sözü  ilə bağlıdır  və
mənası “Mannanın oğlu” (“Kur” kürdcə “oğul”) deməkdir. Manna isə bəşəriyyatın atası
sayılan,  qədim  hind ədəbi  abidələrində (vedolarda)  və “Avesta”da  adı  çəkilən Mamı
(german tayfaları öz əcdadlarını Mann hesab edirlər) ilə bağlıdır.
S.Qallyamov  kürdlərin  Manna  ilə bağlılığını  sübut  etmək  üçün  çoxsaylı  dəlillər
gətirərək yazır: “Armenidaha doğrusu, ari-manna –Manna ariləri, manna-midiya tayfa
ittifaqına aid olan tayfalardan birinin adını əks etdirən tipik qədim kürd etnonimidir. Belə
mürəkkəb tərkibli adlar kürd və qədim fars dilləri üçün xarakterikdir; Belə adları müqayisə
edin:  Ariaramna,  Ariabarran,  Ariomard,  Ariabiqn,  Arimena-Manna  ariləri  etnoniminin


Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə