1 Ön söz kitab Azərbaycan və Kürd xalqlarının tarixi dostluğuna ithaf olunur



Yüklə 1,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/51
tarix07.08.2018
ölçüsü1,08 Mb.
#61011
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   51

16
xalq  kimi  formalaşması  prosesi  getmişdir.  Çox  təəsüflə acı  bir  həqiqəti  qeyd  etmək
lazımdır ki, qədim kürd tayfa birləşmələrinin yaratdığı qədim  imperiya və çarlıqlar kimi,
vahid  kürd  xalqının,  yaradılması  və qorunması  uğrunda  canını  və qanını  qurban  verdiyi
sonrakı dövlətlər (Parfiyalılar, Sasanilər Rəvvadilər, Şəddadilər, Mərvanilər, Əyyabilər və
s.) də onların adını daşımamışdır.
Kürdlərin  vahid  xalq  kimi  formalaşdığı  ilk əsrlərdən (II-VI əsrlər) bu  günədək
onların  tarixi yadelli  işğalçılara-böyük  imperiyalara (İran,  Roma,  Bizans, Ərəb xilafəti,
Monqol-tatarlar,  Osmanlı  imperiyası  və s.) qarşı  mübarizə tarixi  olmuşdur.  Məhz həmin
mübarizə nəticəsində qəhraman kürd xalqı öz milli kimliyini, dilini, dinini, hətta öz milli
geyimini, ən başlıcası doğma vətənini-yarandıqları torpaqları bugünədək qoruyub saxlaya
bilmişdir. Həmin mübarizə tarixinin ən mühüm məqamlarına qısa nəzər yetirək.
Hələ e.ə.V əsrdə yunanlar  Ksenofontun (“Anabazis” əsərinin,  karduxlar  haqqında
ilk  yazılı  məlumatın müəllifi) rəhbərliyi  ilə (on  mindən ibarət qoşun ilə) kürdlərlə üz-üzə
gəldikdə axırıncıların  ciddi  müqavimətinə rast  gəlmişdi.  Ona görədə yunan  sərkərdəsi və
tarixçisi Ksenofont  kürdlər  haqqında  yazırdı:  “Karduxlar əla  oxatan  idilər.  Onların
yaylalarının  böyüklüyü  təxminən  2 dirsəkdən (bir dirsək-44,4 sm-ə bərabərdir) çox  idi...
Onların oxları qalxanları olub zirehləri deşib keçirdi”(30,198-200). Ksenofont daha sonra
“Anabazis”də kürdlərin  heçkimə baş əymədiklərini,  qorxmaz  olduqlarını  və azad
yaşamağa üstünlük verdiklərini qeyd edir.
E.ə.  550-ci  ildə Midyanı (Kürdlərin  etnogenezində mühüm  rol  oynamış  medlərin
vətəni) işğal  edən Əhəmənilər  kürdlərin  məskunlaşdığı  digər əraziləri  də zəbt  edtməyə
başladılar. Beləliklə, 330 il hökmranlıq edən əhəmənilərlə kürdlər arasında zaman-zaman
müharibələr  baş  verdi.  E.ə.  529-cu  ildə əhəməni  çarı  Kir  öz  qoşunlarını  Araz  çayı
sahillərində yaşayan  və Heredotun  qəhrəman  tayfa  kimi  qələmə aldığı  Masagetlərin
(kürdcə: “balıqçıların”) üzərinə yeritdi. Bu zaman masagetlərin çarı Tomris adlanan cəsur
və qorxmaz bir qadın idi. Kir ilə Tomris qoşunları arasındakı döyüşü Herodot “ən dəhşətli
döyüş” adlandırmışdır. Döyüşdə əhəmənilər məğlub oldu və onların şahı Kir öldürüldü.
E.ə.  331-ci  il  oktyabr  ayının  1-də Əhəməni  III  Dara  ilə Makedoniyalı  İsgəndərin
qoşunları  indiki  Iraq  Kürdüstanın  paytaxtı  olan Ərdəbil (Hewler) şəhərinin    yaxınlığında
yerləşən  Qavqamela  kəndinin ərazisində üz-üzə gəldi.  III  Dara  döyüşdən  qaçdı  və
Əhəməni qoşunları darmadağın edildi. Beləliklə, Əhəməni sülaləsinə son qoyuldu.
Makedoniyalı  Isgəndər  Midya (Kürdüstan) ərazisini  işğal  etdikdən  sonra  burada
zərdüştlərin  bütün dini  və yazılı  abidələrini  dağıtdı,  o cümlədən,  “Avesta”nın nüsxələrini
yandırtdı.  Bu  dövrdə (e.ə.312-64) Kürdüstan ərazisinin  böyük  hissəsi  yananların-
Makedoniyalı  İsgəndərin  sərkərdələrindən  biri  olmuş  Selevk  I  Nikatorun  adını  daşıyan
selevkilər sülaləsinin hakimiyyəti altına keçdi.


17
E.ə. 250-ci və eramızın 224-cü illərində Kürdüstan ərazisinin xeyli hissəsi Parfiya
padşahlığının  tərkibindən  olmuşdur. Əvvəlcə Tehran  və Gürgan  şəhərləri  arasındakı
ərazidə (Təbəristan  vilayəti) yaranmış  Parfiyanın  sərhədləri  sonralar  Mesopotomiyadan
Hindistanadək  genişlənmişdi.  Bəzi  tətqiqatçıların  fikrinə görə Parfiya  sözü  Partan
sözündən,  bu  isə “bər (kürcə “ittifaq”,  “birlik”)  Təbəristan” yəni  Təbəristan  birliyi
(İttifaqı, tayfası) ifadəsinin qısaldılmış formasıdır. Selevkilərə qarşı üsyan qaldıran Parfiya
satrapı (Knyazı) Aşek (Kürdcə Aşıq, yəni aşiq) bu imperiyanın və onu idarə edən Arşakilər
(yunanlar  Aşeki-Arşak  kimi  qeyd  etmişlər) sülaləsinin  banisi  hesab  olunur.  Azərbaycan
alimi  M.  Vəlili (Baharlı) yazır:  “Bəzi  alimlərin  rəyinə görə,  kürdlər-parfiyalılardandır
(partiyalılardandır”) (219,62). Əslində isə parfiyalılar  kürdlərdəndir,  yəni  kürd  tayfa
birləşmələrindən biridir.
Şərqşünas alimlərin və tarixçilərin qeyd etdiyi kimi parfiya dili İran dillərinin şimal
qərb  qrupuna  aiddir  (31,477).  Yəni  bu  dil  kürd  dilinə ən  yaxın  dillərdən  biridir.
Parfiyalıların  kürdlərlə sıx əlaqəsini  ingilis  alimi  S.J.Malxin  də təsdiqləyir.Buna
baxmayaraq,  saxtakarlıqda  və cəfəngiyat  uydurmaqda  mahir  olan  ermənilər (əslində
“hay”lar) parfiyalıları və onların dilini də özlərinə aid etməyə çalışmışlar.
E.ə.132-ci ildə parfiyalıların çarı II Fərhad Pont əyalətində yunanları məğlub edib
erməni  Arşakı  bura  satrap  (başçı)  təyin  edir.  Arşakın  ölümündən  sonra  (e.ə.  114-cü  il)
onun  yerinə,  oğlu  Ardaşes  keçir.  Kürdlərin  avropalılarla apardığı  müharibədən  və
yunanların  köməyindən  istifadə edən  Ardaşes  özünü  ermənilərin  çarı  elan  edərək,
kürdlərin yaşadığı Nisebin, Omed (indiki Diyarbəkir) və Urfa vilayətlərini işğal edir. E.ə.
89-cu  ildən  ölən  Ardaşesin  yerinə onun  oğlu  Tiqran (hayların “Böyük  Tiqran”ı) keçir.
Tiqranın başçılıq etdiyi erməni qoşunları e.ə. 71-ci ildə Pompeyin başçılıq etdiyi romalılar
tərəfindən  dağıdılır  və yandırılır.  Beləliklə,  Kürdüstan ərazisində qısa  zaman  kəsiyində
mövcud  olmuş  erməni  çarlığına  bir  dəfəlik  son  qoyulur.  Bu  faktı  şişirdib  filə döndərən
ermənilər  öz  cızma-qaralarında  “dənizdən-dənizə”  uzanan  “Böyük  Ermənistan”  dan  dəm
vurur, qonşu xalqlara (kürdlər, türklər, Azərbaycanlılar, gürcülər) məxsus olan torpaqlara
göz dikib və bu günədək işğalçılıq niyyətlərindən əl çəkmirlər.
Kürdüstanın  qərb  torpaqlarını  işğal  edən  romalılar  kürdlərin  bütün ərazisini  zəbt
etmək  məqsədilə Mesopotomiyaya  doğru  hərəkət  edir.  Kürdlərin  ciddi  müqavimətinə
baxmayaraq, Kürdüstan ərazisinin yarıdan çoxu Roma imperiyası tərəfindən zəbt edilir.
Romalılardan sonra Kürdüstan ərazisi Sasanilər sülaləsinin hakimiyyəti altına düşür.
Tarixdən  məlum  olduğu  kimi,  Sasanilərdövləti  III-IV əsrlərdə Yaxın  və Orta  Şərqdə ən
böyük imperiyalardan biri olmuşdur. Sülalə bu dövlətin banisi I Ərdəşirin babası Sasanın
adını  daşıyır.  224-cü  ildə Parfiya  hökmdarı  V  Artabanı  məğlub  edib  bu  dölətin  varlığına
son  qoyan  I Ərdəşir  226-cı  ildə Ktesifon (Mədain  Ekbatan-indiki Həmədan-kürdcə
“Midyalılar”  deməkdir) şəhərində hökmdar  elan  etdi.  Beləkilə,  öz  sərhədlərini  tədricən


Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə