1 QİYMƏTLƏNDİRM



Yüklə 2,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/147
tarix14.09.2018
ölçüsü2,38 Mb.
#68569
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   147

31 

 

davamlı inkişafı məqsədilə maddi və qeyri-maddi aktivlərin düzgün qiymətləndirilməsi, 

yenidən  qiymətləndirilməsi  və  uçotunun  aparılması  tələblərindən  irəli  gəlir.  Qeyd 

olunan cəhətlər qiymətləndirmə fəaliyyətinin peşəkarlıq səviyyəsində aparılması, bazar 

iqtisadiyyatının inkişaf etdiyi ölkələrdə tətbiq olunan qiymətləndirmə metodologiyasına 

və  təcrübəsinə  əsaslanan  beynəlxalq  yanaşma  və  ənənələrin  mənimsənilməsinin 

vacibliyini şərtləndirir. 

Bununla  yanaşı,  ölkə  əmlakının  qiymətləndirilməsinin  təşkilində  və  həyata 

keçirilməsi mexanizmlərində müəyyən problemlər də yarana bilər. Məlum olduğu kimi, 

müəssisələr əsas fondların uçotunu ilkin balans dəyəri ilə aparırlar. Eyni zamanda illər 

keçdikcə həmin ilkin dəyər bazar qiymətlərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Həm 

də  bu  kənarlaşmalar  getdikcə  daha  da  artmağa  başlayır.  Azərbaycan  Respublikasının 

ə

razisində  dövlət  və  özəl  qurumlarda  cəmlənmiş  əmlakın  dəyəri,  birinci  növbədə  isə 



ə

sas  fondların  dəyəri  vaxtaşırı  bazar  qiymətləri  ilə  qiymətləndirilərək  uçotda  əks 

etdirilmir.  Fəaliyyət  göstərən  müəssisələrin  əmlakı  girov  qoyularkən  qiymətləndirmə 

bir yanaşma ilə, vergitutma, yaxud sığorta məqsədi üçün isə başqa yanaşma ilə həyata 

keçirilir. Həm də bu məqsədlər üçün qiymətləndirmə müxtəlif müəssisələrdə ayrı-ayrı 

üsullarla  aparılır.  Hesablamalar  göstərir  ki,  əmlak  vergisi  yığımı  ilə  dövlət  və  özəl 

sektorlarda  mövcud  əmlakın  faktiki  dəyəri  və  müvafiq  olaraq  onların  dinamikası 

arasında uyğunsuzluqlar vardır. Vergitutma obyekti kimi əsas fondlar bazar qiymətləri 

ilə  (cari  qiymətlərlə)  qiymətləndirilmirlər.  Inkişaf  etmiş  ölkələrdə  dövlət  büdcəsi 

gəlirlərinin ən azı 10 faizini, bəzilərində isə 20 faizə qədərini əmlak vergisi təşkil edir. 

Həmin  ölkələrdə  yerli  büdcələrin  gəlirlərinin  yarıdan  çoxu  əmlak  vergisi  hesabına 

formalaşdırılır.  Azərbaycanda  isə  bu  göstərici  son  illərdə  2-5  faiz  arasında  tərəddüd 

etmişdir. 

Büdcə  resursları  hesabına  verilən  kreditlərin  müqabilində  qoyulan  girovların 

qiymətləndirilməsi  proseduru  və  mexanizmi  daim  təkmilləşdirilməlidir.  Girovların 

qiymətləndirilməsini  kredit  verən  banklar  deyil,  peşəkar  və  əməliyyatda  marağı 

olmayan  müstəqil  qiymətləndiricilər  həyata  keçirməli,  hər  bir  regionun  əmlak 

bazarındakı qiymət konyunkturası öyrənilməli və qiymətləndirmədə nəzərə alınmalıdır. 




32 

 

Peşəkar  qiymətləndiricilər  və  müvafiq  firmaların  mütəxəssisləri  bu  işə  cəlb  edilməli, 

normativ-hüquqi bazadakı boşluqlar aradan qaldırılmalıdır.  

Intellektual  sahibkarlıq  fəaliyyəti  kimi  qiymətləndirmə  əmlak  bazarının 

inkişafına, daşınmaz əmlakın təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsinə və dövlət büdcəsi 

gəlirlərinin artırılmasına kömək etməlidir. 



 

2.4. Qiymətləndirmədə bazar riski və investisiya alətlərinin şərhi 

 

Dünya  təcrübəsində  sübuta  yetirilmişdir  ki,  bazarın  riski  investisiya  alətləri 



göstəricilərindən  aşağı  ola  bilməz.  Bu  zaman  mövcud  olan  fərq  həmçinin  şirkətin 

özünəməxsus xüsusiyyətlərini və onun potensial tərəfmüqabilinə çatdırılması cəhdlərini 

müəyyən  edəcəkdir.  Bazar  iqtisadiyyatına  keçid  dövrünü  yaşayan  və  inkişaf  etməkdə 

olan ölkələr üzrə verilmiş mərhələdə daha mürəkkəb problem sistematik riskin, habelə 

firmanın  nəzarəti  çərçivəsindən  kənarda  qalan  makroiqtisadi  və  siyasi  amillərlə  bağlı 

olan riskin müəyyən edilməsidir.  

Müşahidələr  və  tədqiqatlar  göstərir  ki,  həm  qeyri-sistematik  və  həm  də  ölkəvi 

risklərin  aşağı  salınmasının  qəbul  edilmiş  üsulları  vardır.  Lakin,  bu  da  ayrı-ayrı 

ölkələrdə milli qanunvericiliyin xüsusiyyətləri ilə bağlı olur. Bu, ilk növbədə hökumət 

zəmanətlərindən (respublika və ya yerli səviyyədə), etibarlı bankların zəmanətlərindən 

(ölkə  və  xarici),  ofşor  sxemlərindən,  girov  sazişlərindən,  satış  zəmanətlərindən  və  s. 

ibarətdir. Onların mövcudluğu şəraitində qarşıda duran başlıca vəzifə diskont dərəcəsini 

peşəkarcasına  hesablamaq  və  onun  hər  bir  faiz  payının  inandırıcı  şəkildə  izahını 

tərəfmüqabilə çatdırmaqdan və əsaslandırılmasını təmin etməkdən ibarətdir.  

Buradan  bir  daha  aydın  olur  ki,  gəlirlərin  dəyərinin  hesablanması  üçün  tətbiq 

olunan diskontlaşdırma dərəcəsi qiymətləndirmə obyektinə xas olan risk səviyyəsindən 

bilvasitə  asılı  olur.  Bu  xüsusiyyəti  gəlirlərin  kapitallaşdırılması  metodunda  və  onun 

daxili variantlarının  heç birində görmək mümkün deyildir. 

Gəlirlərin  kapitallşadırılması  metodundan  fərqli  olaraq,  pul  axınlarının 

diskontlaşdırılması  layihələrin  qiymətləndirilməsində  də  məqbul  sayılan  imkanlar 




33 

 

yaradır.  Bu  zaman  qiymətləndiricilər  layihənin  müxtəlif  baxımdan  iqtisadi 

səmərəliliyini müəyyən etmək üçün altı mühüm göstəricidən istifadə edirlər. Aşağıdakı 

sxemdən aydın olur ki, bunların hər birinin müvafiq əhəmiyyəti və rolu vardır.  

 

                                                                                                     Sxem 1.1. 



 

 

Sxemdə əks etdirilən göstəricilərin bir qədər açıqlanması məqsədəuyğun bilinir. 



Layihənin  ödənilməsi  müddəti  göstəricisi  layihəyə  istiqamətləndirilən  vəsaitin 

seçimi üçün zəruri olan qısa zaman kəsiyini əks etdirir. Lakin, bu göstərici növbəti dövr 

üçün  daxilolmaların  dinamikasını  əks  etdirə  bilmir.  Elə  ona  görə  də,  bu  göstərici 

nəzərdə tutulan riskin tələblərinə uyğun olaraq qısa müddətdə, həm də ilkin olaraq öz 

“səlahiyyətlərini” yerinə yetirmiş olur. 

Sxemdən  göründüyü  kimi,  layihənin  iqtisadi  səmərəliliyinin  ikinci  cəhəti 

gəlirlərin xalis cari dəyəri göstəricisi vasitəsilə xarakterizə olunur. Bu göstəricinin əsas 

mahiyyəti, onun tətbiq olunan diskont dərəcəsindən tamamilə asılılığındadır.  Deməli, 

ə

gər diskontlaşdırma dərəcəsi dəqiq müəyyən edilərsə, onda gözlənilən gəlirlərin xalis 



cari dəyərinin müəyyən edilməsində bu göstəricinin tətbiqi məqbul hesab oluna bilər. 

L

ay



ih

ən

in



 ö

ni



lm

əs



m

üd



ti

  

L



ay

ih

ən



in

 d

ax



il



li

rl

il



ik

 d

ər



əc

əs



G

əl

ir



ri



xa

li



ca

ri

 d



əy

ər



 

 

L



ay

ih

ən



in

 g

əl



ir

li

li





si

 



Layihənin iqtisadi səmərəliliyinin müxtəlif cəhətlərini əks etdirən göstəricilər 

M

od



if

ik

as



iy

ed



il

m



 g

əl

ir



li

li





si

 

 



M

al

iy



 m

en



ec

m

en



ti

ni



li

rl



il

ik

 





si

 



Yüklə 2,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   147




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə