1 QİYMƏTLƏNDİRM

37 

 

cari dövrə (hadisələrə) əsaslanaraq, alıcının və satıcının baxışları ilə səciyyələndirirsə, 

gəlir yanaşması isə gələcək hadisələrə, əsasən də potensial alıcının görə və duya bildiyi 

perspektivə  istinad  edir.  Müqayisə  (bazar)  yanaşması  öz  növbəsində  mövcud  şəraitdə 

oxşar  obyektlərin  satış  dəyərinə  söykənərək,  alıcı  ilə  satıcı  arasındakı  danışıqlar 

nətcəsində  əldə  olunan  razılaşmalara  əsaslanır.  Bir  sözlə  desək,  qiymətləndirmə 

yanaşmaları qiymətləndirmə prosesində ilkin informasiyaların tərkibini müəyyən edən 

və  onun  əsasında  obyektin  qiymətləndirilməsi  həyata  keçirilən  məqbul  fəndlərin  və 

proseduraların məcmuudur. 

Qeyd  edildiyi  kimi,  hər  bir  yanaşma  çərçivəsində  əmlakın  düzgün 

qiymətləndirilməsi prosesinə yardımçı olan müxtəlif metodlar da mövcuddur. Hər hansı 

yanaşma  daxilində  lazım  olan  metodun  seçilməsi  texniki  məsələ  olmaqla,  həm  də, 

qiymətləndiricinin səlahiyyətlərindən biridir.  

Qiymətləndirmə  prosesində  tətbiq  olunan  hər  üç  yanaşmalar  haqqında  fikir  və 

mülahizələri  ümumiləşdirərək  qeyd  etməliyik  ki,  bəzən  mövcud  yanaşmaların  heç 

birinin  tətbiqi  məsələnin  tam  mahiyyəti  ilə  həllinə  kömək  edə  bilmir.  Əgər  həmin 

yanaşmalar qiymətləndirmə işinin real şəkildə aparılmasına  qadir deyildirsə, bu zaman 

qiymətləndirici özü müstəqil qərar qəbul etmək məcburiyyətində qalır. Daha doğrusu, 

qiymətləndirmə metodları bir üsul olmaqla, həm də, qiymətləndiricinin əlində bir vasitə 

və qarşıya çıxan əməliyyatların icrası aləti rolunu oynayır. Belə müvafiq alət yoxdursa, 

işin  icrası  daha  çox  düşünməyi  və  daha  artıq  əmək  sərf  etməyi  tələb  edir.  Belə 

vəziyyətlə  qarşılaşan  qiymətləndiricinin  vəziyyətdən  çıxa  bilməsi  imkanlarını  əyani 

misalla izah edək. Fərz edək ki, dünya miqyasında böyük maraq doğuran rəsm əsərinin 

qiymətləndirilməsi  zərurəti  yaranmışdır.  Şübhəsiz  ki,  istənilən  rəsm  əsərinin  həkk 

olunduğu material, rəngləmə boyaları, habelə sərf olunan qısamüddətli vaxta istinadən 

aparılan hesablamalar heç də rəsmin real dəyərini əks etdirə bilməyəcəkdir. Deməli, bu 

halda məsrəf yanaşmasının tətbiqindən söhbət gedə bilməz.  

Qeyd  edək  ki,  bu  zaman  gəlir  yanaşmasında  gözlənilən  pul  axınlarının 

modernləşdirilməsi  variantına  müraciət  etmək  olar.  Bu  variantın  əsas  mahiyyəti  isə, 

müəyyən  ərazidə  həmin  rəsmə  baxış  üçün  biletlərin  satışından,  yaxud  da  dünyanın 

---

38 

 

tanınmış  rəsm  qalareyaları  tərəfindən  həmin  əsərin  icarəyə  götürülməsi  və  digər 

mənblərdən  daxil  olan  pul  vəsaitlərinin  proqnozlaşdırılmasından  ibarət  olacaqdır. 

Lakin,  deyilən  mənbələrin  reallığı  ehtimalı  barədə  düşünməyə  ehtiyac  yaranır.  Yəni, 

rəsmin  baxışına  maraq  necə  olacaq,  bu  tədbirə  biletlər  nə  qədər  və  neçəyə  satılacaq, 

ə

ldə  olunan  vəsait  xərcləri  ödəyəcəkmi,  əlavə  gəlir  nə  qədər  olacaq,  yaxud  da,  əsər 

beynəlxalq rəsm qalereyası tərəfindən icarəyə götürüləcəkmi, nə zaman və hansı şərtlə 

götürülməsi kimi sualları da nəzərdən qaçırmaq olmaz. 

Qeyd edilənlərə tamamilə analoji olan təcrübi bir hadisə Kazmir Maleviçin “Qara 

kvadrat” adlı rəsm əsərinin qiymətləndirilməsi prosesində baş vermişdir. Son nəticədə 

ə

n əverişli çıxış yolu ekspert yanaşmasına istinad edilməsində görünərək, onların şəxsi 

mülahizə  və  fikirlərinə  əsasən  həmin  qiymətli  rəsm  əsərinin  real  dəyəri  müəyyən 

edilmişdir.  Xüsusi  olaraq  qeyd  edilməlidir  ki,  qiymətləndiricinin  təcrübəsinə, 

təfəkkürünə,  peşəkarlığına  əsasən  çıxarılan  belə  nəticə  üzrə  heç  bir  hesablamanın 

aparılması  lazım  bilinmir.  Bu  işdə  əsas  çətinlik  müəyyən  edilən  həmin  qiymət  üzrə 

hesabatın  tərtibində,  yəni  həmin  rəsm  əsərinin  son  nəticəsinin  rəsmiləşdirilməsində, 

müvafiq hesabatda əks etdirilməsindədir. 

 Bununla yanaşı, qeyd etmək olar ki, Kazmir Maleviçin “Qara kvadrat” adlı rəsm 

ə

sərinin  qiymətləndirilməsi  ətrafında  Rusiyanın  və  digər  ölkələrin  peşəkar 

qiymətləndiriciləri  xeyli  düşünməli  olmuşlar.  Son  vaxtlara  qədər  şəxsi  kolleksiyada 

olan həmin əsər Rusiyanın Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 1 milyon dollara alınmışdır. 

Ə

vvəldə  qeyd  olunduğu  kimi,  ənənəvi  yanaşmalarla  bərabər  ekspert  yanaşması 

adlanan  fərdi  yanaşmalar  da  mövcuddur.  Yəni,  ekspert  əmlakı  qiymətləndirərkən 

özünün  fərdi  yanaşmalarından  da  istifadə  edə  bilər.  Qiymətləndirici  eyni  zamanda 

müxtəlif  metodlardan  istifadə  etməklə  əmlakın  qiymətini  müəyyən  edir.  Qeyd  etmək 

lazımdır  ki,  bu  yanaşma  və  metodların  düzgün  tətbiqi  qiymətləndiricinin 

peşəkarlığından 

və 

səriştəsindən 

asılı  olub, 

ə

mlakın 

dəyərinin  düzgün 

müəyyənləşməsinə  xidmət  edir.  Əlbəttə,  bu  yanaşmaların  hər  birinin  üstün  və 

çatışmayan  cəhətləri  mövcuddur.  Mütləq  üstünlüklər  və  qüsurlar  barədə  hər  bir 

yanaşmaya,  eləcə  də,  onların  daxili  metodlarına  aid  olan  mövzularda  geniş  bəhs 

---

39 

 

ediləcəkdir.  Qiymətləndirmə  yanaşmalarının  tətbiqi  bazarın  bəzi  seqmentlərinin 

inkişafından, əmlakın spesifikasından və s. asılı olaraq istənilən halda mümkün olmur. 

Bu  zaman  əsas  və  həm  də,  son  söz  qiymətləndiricinindir.  Çünki,  səlahiyyətlə  yanaşı 

mövcud  qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  məsuliyyət  də  ona  aiddir.  Qiymətləndirmə 

təcrübəsində,  qiymətləndirmə  fəaliyyətində  istifadə  olunan  yanaşmalar  və  metodlar 

təfsilatı ilə VIII-XI fəsillərdə verilmişdir. 

 

                 Mövzu üzrə tövsiyə olunan ədəbiyyat və informasiya resursları 

 

1.

 Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının   Qanunu (25 

iyun 1998-ci il № 510-I Q ) 

2.  Azərbaycan  Respublikasının  Mülki  Məcəlləsi  (Azərbaycan  Respublikasının  28 

dekabr 1999-cu il tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir) 

3.  Qiymətləndirmə  barədə  metodiki  vəsait

. 

Azərbaycan  Qiymətləndiricilər 

Cəmiyyəti. Bakı. 2000. 

4. А.В.Верхозина, Правовое регулирование оценочной деятельности,  Москва 

2003. 

       5.  Основы  оценочной  деятельности.  Ф.Б.  Риполь-Сарагоси.

 

Приор

.  Москва 

2001. 

       6.

  Е.Бем-Баверк.Основы  теорий  ценности  хозяйственных  ценностей. 

Австрийская

 школа в политической экономии.- М.: Экономика, 1992. 

7.

 Соловьёв М.А. Оценочная деятельность.- М.: 2003. 

 

 

Özünüyoxlama sualları 

1.”Qiymət” və “qiymətləndirmə” anlayışlarının fərqi nədən ibarətdir? 

2.Qiymətləndirmə fəaliyyətinin əlamətləri hansılardır? 

3.Qiymətləndirmə fəaliyyətinin zəruriliyini şərtləndirən amillər hansılardır? 

4. Qiymətləndirmə fəaliyyəti hansı mühit amilləri ilə əlaqədardır? 

---