1 QİYMƏTLƏNDİRM
Yüklə 2,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
391 sənədləri, xammalın norması, materiallar, enerji ehtiyyatları, əmək həcmi, xidmət norması, amortizasiya qrafiki və s.) 5. Maddi ehtiyyatlar (tələb, xammal təchizi ilə bağlı real vəziyyət, köməkçi material və enerji resursları) 6. Təşkilatçılıq və xərcləri (idarəetmənin sxeminin təşkili və.s) 7. Əmək resursları (tələb, ödəmə şərtləri, tədrisə ehtiyac) 8. Layihənin həyata keçirilmə qrafiki (tikinti müddətləri, montaj və işə salma işləri) 9. Layihənin iqtisadi və maliyyə qiymətləndirilməsi (tam investiisya xərcləri, maliyyə mənbələri, layihənin iqtisadi effektivlik və maliyyə dözümlülük göstəriciləri). Bu istiqamətlər öz aralarında sıx bağlıdırlar. Bunlar T Ə-nin sadə böyüdülmüş struktur sxemidir. Hər istiqamətin işlənməsi, müxtəlif informasiyanın işlənməsi və metodikanın müəyyən edilməsilə bağlıdır. Nəticədə bunlar T Ə-nin son mərhələsinin formalaşmasına imkan yaratmalıdır. 15.2. nvestisiya layihələrinin iqtisadi qiymətləndirilməsi metodları Bütün hazırlıq mərhələlərindən keçdikdən sonra aşağıdakı qiymətləndirmə metodlarından istifadə edilir: 1) Ətraf mühitə görə(ekologiya, digər sənaye sektorları və s. nəzərə alınır) ; 2) Siyasi vəziyyət ilə bağlı tətbiq edilən qanunlara görə qiymətləndirmə ; 3) Zamana görə (statik və dinamik qiymətləndirmə) ; 4) Müxtəlif amillərə görə ( risk, inflyasiya, milli iqtisadi mənfəətə görə və s. ) ; 5) Məqsədə görə qiymətləndirmə ( birməqsədli və ya çoxməqsədli ) ; 6) Layihənin tək-tək və ya bir yerdə qiymətləndirilməsi. Ə
ekologiyaya vura biləcəyi zərərlər nəzərə alınır.Hazırlanmış layihə mənfəətli ola bilər, ölkədəki işsizliyi azalda bilər və sosial vəziyyəti yaxşılaşdıra bilər.Lakin ə
bilər.Ekoloji mühitə zərər vuran fəaliyyət isə ş
qəbul edilməməlidir.Bütün bu səbəblərə görə nazirliklər ( ekologiya,ədliyyə,əmlak və s.) tərəfindən bu məsələlər diqqət mərkəzində olur.Nəticədə layihələrin yenidən işlənib hazırlanması məcburiyyəti ortaya çıxır və ya əks halda layihə ləğv edilə bilər. Ətraf mühitin layihəyə təsiri varsa,onda ətraf mühitdən olan təsirin qiymətləndirilməsi (ƏTQ) metodundan istifadə edilir.Burada əsas məqsəd layihəyə təsir edən zərərli amillərin müəyyən edilməsi və onların aradan qaldırılmasıdır. ƏTQ aşağıdakı mərhələlərlə həyata keçirilir : 1) Ətraf mühitdəki mövcud şərait müəyyən edilir ; 392 2) Ətraf mühitin təsirini ölçmək üçün istifadə ediləcək metodlar seçilir ; 3) Təsir edən amillərin dəqiqliyi və ya təxmini( birbaşa və dolayı ) olması müəyyən edilir ; 4) Ətraf mühitin təsiri ilə əlaqədar olaraq standartlar dəqiqləşdirilir ; 5) Təsirlərin illərə görə ( quruluş və fəaliyyət illəri ) paylanması aparılır ; 6) Ətraf mühitdən olan təsirlərin təhlil edilməsi üçün şifahi və riyazi hesablama metodları seçilir. ƏTQ-ə təsiredici amillər üç mərhələdə təhlil edilir : a) maddi tərəfdən təsiretmələr ; b) maddi olmayaraq rəqəmlərlə ifadə edilməyən təsirlər ; c) maddi olmayaraq rəqəmlərlə ifadə edilən təsirlər ; Ətraf mühitə təsir edən amillərin müəyyən edilməsi və dəyən zərərin hesablanaraq qarşısının alınması investisiya layihələrinin gələcək fəaliyyətinin hansi istiqamətdə olmasını göstərir. 2. Siyasi vəziyyətə görə qiymətləndirmədə aşağıdakı mərhələlər nəzərə alınır : a) ölkədaxili və xarici siyasi vəziyyət ; b) xarici iqtisadi-siyasi vəziyyət ; c) ölkədə həyata keçirilən iqtisadi vəziyyət Yuxarıda göstərilən qiymətləndirmələr layihənin tam şəkildə iqtisadi səmərəliliyini göstərmir,yəni mənfəət ilə xərclər 2-ci plana keçir. Layihələrin iqtisadi cəhətdən səmərələliyinin ölçülməsi və nəticənin optimallığı nəzərə alınmır.Zamana görə qiymətləndirmədə isə layihənin birillik və ya uzunmüddətli fəaliyyəti nəzərə alınır.Layihənin mənfəəti ilə xərcləri nəzərə alınmaqla zaman müddətinə görə əhatəli şəkildə qiymətləndirmə aparılır.Daha doğrusu,statik qiymətləndirmədən fərqli olaraq dinamik qiymətləndirmədə pul axınlarının cari və gələcək dəyəri nəzərə alınır. Müxtəlif amillərə görə hesablamada əsasən risk, inflyasiya və milli iqtisadi mənfəətə görə qiymətləndirmə aparılır. Layihələrin sadəcə bir məqsədli olması hesablama çətinliyini, müddətini, çəkilən xərci azaldır.Lakin layihələrin birdən çox məqsədə görə hesablanması həm çətindir,həm də gələcəkdə məqsədlərin hamısının reallaşması mümkün olmur. Layihələrin tək-tək və ya bir yerdə qiymətləndirilməsi aparılır.Hər bir layihə tək-tək götürülərək hazırlanır və qiymətləndirilir, sonra isə onlar arasında müqayisələr aparılır. Statik qiymətləndirmədə layihənin 1 illik fəaliyyəti nəzərə alınır və bütün və bütün fəaliyyət dövrü hesablamalardan kənarda qalır.Qiymətləndirmə zamanı həm də layihələr arasında bağlılıq nəzərə alınmır.Layihənin iqtisadi səmərəliliyinin ölçülməsində ilk mərhələ sayılan statik qiymətləndirmədə hesablamalar mənfəət ilə çəkilən xərclərə görə aparılır.Statik qiymətləndirmənin metodları aşağıdakılardır : 1) Çəkilən xərclər metodu ; 2) Mənfəət metodu ; 3) Gəlirlilik metodu ; Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|