1 QİYMƏTLƏNDİRM



Yüklə 2,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə147/147
tarix14.09.2018
ölçüsü2,38 Mb.
#68569
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   147

397 

 

nvestisiya layihələrinin hazırlanması aşağıdakı mərhələri əhatə edir:  

1.investisiya ideyasının formalaşması; 

2. layihənin və texniki-iqtisadi əsaslandırmanın tərtibi; 

3. layihənin maliyyələşdirmə mənbələrinin müəyyən edilməsi; 

4.qiymətləndirmə sənədinin hazırlanması;  

5.investisiya layihəsi ili əlaqədar son qərarın qəbulu.  

Müasir  şəraitdə  investisiya  layihələri  hazırlanarkən  investisiya 

qoyuluşunun  səmərəliliyinə  təsir  edəcək  müxtəlif  xarici  və  daxili  amilləri 

təhlil etmək lazım gəlir. Layihə ideyasının reallaşdırılması imkanları ilə bağlı 

olan bu amillər texniki, kommersiya, institusional, sosial, ekoloji, maliyyə və 

iqtisadi amilləri əhatə edir. Layihənin nəticələrini müəyyən edən bu amillə-

rin tədqiq edilməsi zəruriliyi istifadə ediləcək resursların sərf edilməsinin və 

qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olmağın müxtəlif alternativ variantlarının 

olması  ilə  əlaqədardır.  nvestisiya  layihəsinin  texniki-iqtisadi  əsaslan-

dırılması  müəyyən  olunmuş  rentabellik  səviyyəsində  investisiyanın  həyata 

keçirilməsinin  texniki,  iqtisadi,  ekoloji  və  maliyyə  imkanlarının  tədqiqidir. 

Texniki-iqtisadi əsaslandırmaya geoloji tədqiqatlar, bina və qurğuların tex-

niki  layihələri,  istehsalın  texniki  hazırlığı,  ətraf  mühitə  təsirin  ekoloji 

tədqiqi, marketinq tədqiqatları, maliyyə-iqtisadi göstəricilərin hesablanması 

daxildir.  Layihə  çərçivəsində  həyata  keçirilən  ilk  tədqiqatlar  marketinq 

tədqiqatlarına aid olur. Marketinq tədqiqatları layihənin həyata keçirilməsi 

nəticəsində  istehsal  ediləcək  məhsullara,  göstəriləcək  xidmətlərə  tələbin 

həcmini proqnozlaşdırmağa imkan verir. Bunun nəticəsində bazarda tələbin 

həcmi  ilə  yanaşı  qiymətin  və  rəqabətin  səviyyəsi  və  s.  məsələlər  müəyyə

edilir.  qtisadi təhlil üçün məlumatların böyük hissəsi layihənin texniki his-

səsindən  əldə  edilir.  Belə  ki,  texniki  hissədə  yaradılacaq  obyektin  istehsal 

gücü,  tələb  olunun  işçilərin  sayı,  istifadə  ediləcək  xammal  və  materialların 

həcmi və s. məlumatlar əks olunur. Bu məlumatlar əsasında layihə çərçivə-

sində investisiya xərclərini, istehsal ediləcək məhsulların maya dəyərini və s. 


398 

 

əyyən  etmək  mümkün  olur.  Son  nəticədə,  layihənin  maliyyə  və  iqtisadi 

təhlilini  həyata  keçirmək  üçün  layihə  dövrü  ərzində  illər  üzrə  mədaxil  və 

məxaric  axınları  əsasında xalis  nağd axınları  müəyyən olunur. Qeyd  etmə

lazımdır  ki,  texniki-iqtisadi  əsaslandırma  nisbətən  böyük  xərc  tələb  edir. 

Buna  görə  də,  investisiya  layihəsi  ilə  əlaqədar  əsaslı  texniki-iqtisadi 

ə

saslandırılma  hazırlanmamışdan  əvvəl  ilkin  texniki-iqtisadi  əsaslandırma 



aparılır. Bu əsaslandırma əsasında investisiya layihəsinin reallaşdırılması ilə 

ə

laqədar  müsbət  qərar  qəbul  edildikdən  sonra,  əsaslı  texniki-iqtisadi 

ə

saslandırma həyata keçirilir bu isə investisiya ideyasının reallaşdırılmasının 

detallı planını əks etdirir.    

nvestisiya  layihələri  müxtəlif  maliyyələşdirmə  mənbələri  hesabına 

maliyyələşdirilir.  Bu  mənbələrdən  cəlb  edilən  vəsaitlərin  qiymətləri  son 

nəticədə  diskont  dərəcəsini  müəyyən  edir.  Diskont  dərəcəsi  müxtəlif 

mənbələrdən cəlb edilmiş vəsaitlərin qiymətlərinin orta çəkili kəmiyyəti kimi 

əyyən  edilir.  Bu  baxımdan,  son  nəticədə  investisiya  layihəsinin 

maliyyələşdirilmə  mənbələrinin  və  bu  mənbələrin  hər  birindən  cəlb  edilə

vəsaitlərin  qiymətlərinin  müəyyən  edilməsi  investisiya  qoyuluşlarının 

səmərəliliyinin müəyyən edilməsi baxımından vacibdir. 

Layihənin  qiymətləndirmə  sənədi  investorlar  tərəfindən  aparılır  (bu 

ə

sasən  iri  layihələr  üçün  həyata  keçirilir).  Hər  bir  investor  investisiya 



layihəsinə  vəsait  qoyuluşu  haqqında  qərar  qəbul  etmək  üçün  layihənin 

qiymətləndirilməsini  həyata  keçirir.  Bu  qiymətləndirmə  ya  investorun  özü 

tərəfindən,  ya  da  onun  tapşırığı  əsasında  bu  sahədə  ixtisaslaşş  peşəkar 

qurum tərəfindən həyata keçirilir.  

Layihənin  icrasına  başlamaq  haqqında  son  qərar  layihəni 

maliyyələşdirən  investorların  müəyyən  edilməsi  və  onların  öz  vəsaitlərini 

layihənin  reallaşdırılmasına  yönəltmək  haqqında  qərar  vermələri  əsasında 

qəbul edilir.     


399 

 

nvestisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi metodlarının tətbiqi zamanı 

onların  asılı  olmayan  və  asılı  olan  layihələrə  aid  olmasını  müəyyən  etmə

zəruridir.  Bir  investisiya  layihəsi  digər  investisiya  layihəsindən  o  vaxt  asılı 

olmur  ki,  birinci  layihədən  gözlənilən  pul  axınları  ikinci  layihənin  həyata 

keçirilməsindən  asılı  olaraq  dəyişilmir.  Belə  investisiya  layihələri  asılı 

olmayan 

layihələrdir. 

nvestisiya 

layihələrinin 

səmərəliliyinin 

qiymətləndirilməsində  müxtəlif  metodlardan  istifadə  edilir.  nvestisiya 

layihələrinin  qiymətləndirilməsində  zaman  amilinin  nəzərə  alınıb-

alınmamasından asılı olaraq qiymətləndirmə metodları iki qrupa bölünür: 

1. Diskontlaşdırırmaya əsaslanan qiymətləndirmə metodları; 

2. Mühasibat uçotuna əsaslanan üsullar. 

Birinci  qrup  metodlara  xalis  cari  dəyər,  daxili  rentabellik  norması  və 

rentabellik indeksi göstəriciləri, ikinci metodlara isə investisiyanın ödənmə 

müddəti və investisiyanın üçot gəlirliyi göstəriciləri  aiddir.  

Diskontlaşdırırmaya  əsaslanan  qiymətləndirmə  metodları  pulun 

zaman  baxımından  dəyərinə  əsaslanır.  Bazar  münasibətləri  şəraitində  ma-

liyyə  vəsaitlərindən  istifadə  vaxt  amilinin  nəzərə  alınmasını  zəruri  edir.  Bu 

gün əldə olan müəyyən məbləğdə nağd pulun dəyəri gələcəkdə əldə edilməsi 

mümkün olan həmin məbləğdəki pulun dəyərinə bərabər deyildir və birinci 

məbləğ ikinci məbləğlə müqayisədə daha qiymətlidir. Belə ki, mövcud nağ

vəsaitlərdən  istifadə  müəyyən  gəlirin  əldə  edilməsinə  səbəb  olur.  Bu 

baxımdan  pulun  zaman  baxımından  dəyəri  –  bu  prinsipə  əsasən  hələ  ki 

gəlirin qazanılmasının alternativ imkanları mövcuddursa, onda pulun dəyəri 

o  vaxt  anından  asılıdır  ki,  bu  anda  onun  alınması  gözlənilir.  Belə  ki,  nağ

vəsaitə malik olmaqla, onu ən azı banka əmanət kimi yerləşdirib faiz gəliri 

ə

ldə  etmək  olar.  Gələcək  nağd  axınların  qiymətləndirilməsi  prosesi 



diskontlaşdırılmış  nağd  axınların  təhlili  adlanır  (Discounted  Cash  Flow 

(DCF)).  nvestisiya  qoyuluşları  haqqında  qərarların  qəbulu  bir  qayda 


400 

 

olaraq,  proqnozlaşdırılan  nağd  axınların  qiymətləndirilməsi  ilə  əlaqədar 

olduğundan DCF təhlili xüsusilə mühüm rola malikdir.  

Diskont  dərəcəsinin  hesablanması  üçün,  ilk  növbədə,  investisiyanın 

maliyyələşdirilməsi mənbələri və bu mənbələrdən cəlb edilən kapitalın dəyəri 

(qiyməti) müəyyən edilməlidir.  nvestisiya qərarlarının qəbul edilməsi zamanı 

firma  (həmçinin,  investisiyanı  həyata  keçirən  istənilən  qurum)  yalnız 

vəsaitlərin 

hara 

yerləşdirilməsinə 

dair 

deyil, 

hə

də 

onların 

maliyyələşdirilməsi mənbəyinə dair qərar qəbul etməlidir. Çünki firma üçün 

xüsusi vəsaitlərin həcmi və xarici borclanmanın əlyetərliliyi bu qərarlara təsir 

göstərə bilər. Maliyyə diskont dərəcəsi bu mənbələrdən cəlb edilən vəsaitlərin 

dəyərinin  orta  çəkili  ölçüsü  kimi  müəyyən  olunur.  Dövlət  investisiyalarında 

bu  göstərici  fərqli  ola  bilər.  Belə  ki,  maliyyə  diskont  dərəcəsindən  fərqli 

olaraq  dövlət  investisiya  layihələrinin  qiymətləndirilməsində  istifadə  edilə

iqtisadi  diskont  dərəcəsi  bazar  təhriflərini  və  dövlətin  tənzimləmə 

vasitələrinin təsirini nəzərə almalıdır.  

Alternativ investisiya layihələrinin müqayisə edilməsi üçün nəzəriyyədə 

və təcrübədə ən geniş istifadə edilən göstəricilərə xalis cari dəyər (XCD) və 

daxili  rentabellilik  norması  (DRN)  aiddir.  Bu  iki  meyar  bir-birlərini 

qarşılıqlı olaraq tamamlayırlar: DRN – layihənin gəlirliyini, XCD isə pulun 

real  dəyərinin  nəzərə  alınması  ilə  gəlirin  məbləğini  ifadə  edir.  Xalis  cari 

dəyər göstəricisi aşağıdakı kimi hesablanır.  

t

T

t

t

t

r

X

G

XCD

)

1



(

1

)



(

0

+



=



=

 

Burada, t – layihənin başlandığı andan hesabat dövrünə qədər ayrı-ayrı 

illəri ifadə edir; 

T  –  layihə  dövrünü  əhatə  edir  (yəni  investisiyanın  həyata 

keçirməyə  başladığı  andan  yaradılan  obyektin  fəaliyyətinin 

başa çıadığı ana qədər olan dövrü); 

G

t

 – t ilindəki mədaxil; 


401 

 

X

t

 – t ilindəki xərclər; 

r – diskont dərəcəsi. 

nflyasiya  investisiya  büdcəsinin  formalaşdırılması  və  investisiya 

layihələrinin  təhlilində  nəzərə  alınması  vacib  olan  amillərdən  biridir. 

Qiymətlərin  əhəmiyyətli  şəkildə  dəyişdiyi  şəraitdə  nominal  gəlirlik  səviyyəsi 

investorun əldə etdiyi faktiki gəlirin səmərəli göstəricisi olmaya bilər. Çünki 

investisiya  qoyuluşunun  həyata  keçirilməsindən  əldə  edilən  nominal  gəlirin 

bir  hissəsi  investisiya  dövründə  investor  tərəfindən  itirilmiş  alıcılıq 

qabiliyyətinin  kompensasiyasına  yönəldilir.  Buna  görə  də,  real  gəlirləri 

əyyən  etmək  üçün  nominal  gəlirlərə  inflyasiya  təsirini  aradan  qaldıran 

təshihlər (dəqiqləşdirmələr) edilməlidir. 

 

          Yoxlama suallar: 

1.  Layihə nədir? 

2.  Investisiya layihəsi nədir? 

3.  Investisiya  layihəsinin  işlənməsi  və  həyata  keçirilməsinin  mahiyyəti  nə 

ilə bağlıdır? 

4.  Investisiya layihəsinin həyat tsikli özündə nəyi göstərir? 

5.  Investisiya qabağı, investisiya və istismar fazalarının mahiyyəti nədir? 

6.  nvestisiya  layihəısinin  hazırlanmasında  T Ə-  nin  hansı  əsas 

istiqamətləri var? 

7.  Investisiya layihəsinin T Ə- sı nədən başlayır? 

8.  Layihədə T Ə- nın marketinq tədqiqatları hansı rol oynayır? 

9.  Müəssisələrin yerləşdirilməsi hansı rol oynayır? 

10. Layihənin T Ə- nın layihə- quruluşunun hissəsi hansı rol oynayır? 

11. Material ehtiyatlarının hesablanmasında nə məqsəd  var? 

12. Layihədə    müəssisənin  istehsalatı  və  idarəedilməsinin  T Ə-  da  hansı 

rolu oynayır? 

13. T Ə- da  əmək resurslarının hesablanması nə ilə bağlıdır? 


402 

 

14. Layihənin  həyata  keçirilməsi  müddətinin  qrafiknin  qurulmasının  nə 

kimi əhəmiyyəti var? 

15. Layihənin  iqtisadi və maliyyə qiymətləndirilməsi  nə məna kəsb edir?  

                           

   

 

Yüklə 2,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   147




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə