61
Eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallarla (işlərlə, xidmətlərlə) müvafiq əmtəə
(iş, xidmət) bazarında heç bir əməliyyat aparılmadıqda, rəsmi və açıq mənbələrdən bu
malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətləri haqqında məlumat toplamaq mümkün
olmadıqda isə aşağıdakı qiymətləndirmə üsullarından istifadə edilə bilər:
Təkrar satış qiymətinə əsasən..
Bu halda malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiyməti həmin malların (işlərin,
xidmətlərin) təkrar satış qiymətinə əsasən müəyyən olunmuş əlavələr çıxılmaqla
hesablanır.
Də yə rin müə yyə nləş dirilmə si üsuluna ə sasə n.
Bu üsulla bazar qiymətləri malları (işləri, xidmətləri) təqdim edənin
ə
saslandırılmış xərclərini və mənfəətini toplamaqla hesablanır.
Malların (işlərin, xidmətlərin) bazar qiymətlərini bu üsullardan heç biri ilə
müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda, bazar qiymətləri müqavilə əsasında cəlb
edilmiş ekspert tərəfindən müəyyənləşdirilir.
Yuxarıdakıları ümumiləşdirərək belə qənaətə gəlmək olar ki, dövlət səviyyəsində
ə
mlakla aparılan bütün əməliyyatlar üzrə bazar dəyərinin tətbiqi sahəsində ciddi
tədbirlər görülməlidir. Bu sahədə nəinki çoxillik bazar təcrübəsi olan ölkələrdə, hətta
Rusiya, Qazaxıstan, Belarus, Qırğızıstan və s. kimi bazar iqtisadiyyatı yoluna yenicə
qədəm qoyan dövlətlərdə xeyli işlər görülmüşdür. Bazar dəyərinin tətbiqinin
genişləndirilməsi böyük iqtisadi fayda verməklə yanaşı, əsas vəsaitlərin amortizasiyası,
icarəyə verilməsi, girov qoyularaq kredit götürülməsi və digər əməliyyatlar zamanı
onların investisiya cəlbetmə prosesində fəallığının güclənməsinə xidmət edir.
3.5. nventar dəyərin hesablanması
Məlum olduğu kimi, normativ dəyər daşınmaz əmlak obyektinin müvafiq dövlət
orqanları tərəfindən təsdiq olunmuş metodikalar və normativlər əsasında hesablanan
dəyəridir. Bu zaman normativlərin vahid şkalası tətbiq olunur. Bir qayda olaraq
62
normativlər əsasında hesablanan dəyər bazar dəyərinin kəmiyyətindən fərqlənir. Yəni
o, vahid dövlət uçot sistemində tətbiq olunur.
Fiziki şəxslərin binalarının inventar dəyəri «Fiziki şəxslərin mülkiyyətində olan
binaların inventar dəyərinin hesablanması qaydasının təsdiq edilməsi haqqında»
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1999-cu il 28 iyun tarixli, 110 saylı
qərarı
ilə
müəyyənləşdirilir.
Binaların
inventar
dəyəri
onların
texniki
inventarlaşdırılması əsasında qiymətləndirmə anında mövcud olan fiziki köhnəlmə
dəyəri çıxılmaqla həqiqi dəyəri üzrə müəyyən edilir. Fiziki şəxslərin mülkiyyətində
olan binaların inventar dəyəri əmsallar və qüvvədə olan indeks (inflyasiya dərəcəsi)
nəzərə alınmaqla, aşağıdakı qaydada müəyyən edilir:
1) Fərdi yaşayış (təsdiq olunmuş layihə-smeta sənədlərinə əsasən tikilmiş və
sonradan özəlləşdirilmiş kommunal fərdi evlərdən başqa) və bağ evlərinin inventar
dəyərinin müəyyən edilməsi.
•
Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı zonalarında yerləşən fərdi yaşayış və bağ
evlərinin inventar dəyərləri binanın 1 kub metrinin baza qiyməti normalarına
müvafiq artım əmsalları tətbiq edilməklə hesablanır.
•
Üç və artıq mərtəbəli binaların inventar dəyəri hesablanarkən həmin binanın 1
kub metrinin dəyəri ikinci mərtəbədən başlayaraq, hər mərtəbə üçün özündən
ə
vvəlki mərtəbənin 1 kub metrinin dəyərindən 5 faiz az qəbul olunur.
•
Binaların fasadına üzlük çəkilmişsə və ya suvanmışsa, onda həmin binaların
qiymət toplusunda göstərilən hər 1 kub metrinin dəyəri 4,5 faiz artırılır.
•
Mərtəbəarası və çardaq örtüyü dəmir beton olduğu halda 1,1 keçid əmsalı tətbiq
olunur.
•
Zirzəmi və yarımzirzəmiləri qiymətləndirərkən müvafiq olaraq, 0,60 və 0,85
keçid əmsalları tətbiq edilir.
2) Fərdi yaşayış fonduna daxil olan özəlləşdirilmiş mənzillərin inventar dəyəri
texniki pasport tərtib edildikdən sonra aşağıdakı qaydada hesablanır:
•
Binanın ilkin balans dəyəri əsas götürülərək aşınma ayırmaları çıxılır, həcm
vahidinin dəyəri təyin edilərək, mənzilin həcminə vurulur.
63
•
«Tikildiyi vaxtdan asılı olaraq əsas vəsaitlərin (fondların) yenidən
qiymətləndirilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1993-
cü il 29 yanvar tarixli 57 saylı, 1994-cü il 16 iyun tarixli 238 saylı və 1996-cı il 2
avqust tarixli 99 saylı qərarlarında bina və qurğular üçün nəzərdə tutulmuş əmsallar
analoji olaraq, yaşayış binalarına da aid edilməklə tətbiq edilir.
3) Qeyri-yaşayış binaları Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin
qərarları ilə təsdiq edilmiş texniki pasport formaları üzrə inventarlaşdırılır,
qiymətləndirilməsi isə xidmət illərinə müvafiq aşınma ayırmaları çıxılmaqla və
inflyasiya dərəcəsi nəzərə alınmaqla hesablanır.
Qeyri-yaşayış binalarının da fiziki aşınmasının qiymətləndirilməsi analoji olaraq
yaşayış binalarının fiziki aşınmasının qiymətləndirilməsi qaydalarına müvafiq aparılır.
Fiziki şəxslərin mülkiyyətində olan, normativ xidmət müddətini başa çatdırmış,
ilkin balans dəyəri olmayan, eləcə də balans dəyəri binanın həqiqi vəziyyətinə uyğun
gəlməyən binaların (fərdi yaşayış fondundan başqa) həqiqi dəyərini müəyyənləşdirmək
üçün həmin binalar xüsusi komissiyanın iştirakı ilə texniki cəhətdən inventarlaşdırılır,
onların faktiki vəziyyəti müəyyənləşdirilir, hər bir konstruktiv elementin real
vəziyyətinə görə köhnəlmə nəzərə alınmaqla hesablamalar aparılır.
Ə
mlakın dəyəri fiziki şəxsin təşəbbüsü ilə və onun təklifi ilə dəvət olunan
müstəqil peşəkar qiymətləndiricilər tərəfindən hesablana bilər. Bu zaman müstəqil
peşəkar qiymətləndiriciyə ödəniş həmin fiziki şəxsin vəsaiti hesabına aparılır.
Binaların inventar dəyərinin hesablanmasının mövcud qaydası bir sıra nöqsanlı
cəhətlərə malikdir. Bu məqsədlə yeni normativ sənədlər, metodiki göstərişlər qəbul
edilməlidir.
Mövzu üzrə tövsiyə olunan ədəbiyyat və informasiya resursları
1.Г .И .Микечин , В .Ггребников , Е .И .Нейман -Методологические основы оценки
стоимости
имущества , Москва «Интерреклама » 2003 г .
2.А .В .Верхозина , Правовое регулирование оценочной деятельности , Москва
2003.
Dostları ilə paylaş: |