91
Mövzu 5. Qiymə
tlə
ndirmə
fə
aliyyə
tinin inkiş
afının dünya tə
crübə
si
və
hüquqi ə
sasları
PLAN:
5.1. Qiymə
tlə
ndirmə
fə
aliyyə
ti üzrə
dünya tə
crübə
sinin qısa sə
ciyyə
si
5.2. Ayrı-ayrı ölkə
lə
rdə
qiymə
tlə
ndirmə
fə
aliyyə
ti
5.3
5.3
5.3
5.3. Qiym
. Qiym
. Qiym
. Qiym tl
tl
tl
tl ndirm
ndirm
ndirm
ndirm ffff aliyy
aliyy
aliyy
aliyy tinin hüquqi bazas
tinin hüquqi bazas
tinin hüquqi bazas
tinin hüquqi bazas
5.4. Qiymətləndirmə fəaliyyətində tənzimləmə və özünütənzimləmə
5.5. Qiymətləndirmənin aparılması mərhələləri, onun qayda və şərtləri
5.1. Qiymətləndirmə fəaliyyəti üzrə dünya təcrübəsinin qısa səciyyəsi
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin inkişafı əmlak bazarının formalaşması və inkişaf
səviyyəsindən birbaşa asılı olduğundan, klassik bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin
təcrübəsinin öyrənilməsi Azərbaycan üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Dünya təcrübəsi
sübut edir ki, düzgün qiymətləndirmə halallıq, şəffaflıq və zənginlik əlamətidir. Belə ki,
hər hansı ölkədə baş verən iqtisadi ədalətsizliyin və yaxud da, böhranın səbəblərindən
biri qiymətləndirmə işindəki nöqsan və qeyri-obyektiv yanaşmalar da ola bilər. Çünki,
ə
mlak bazarı bütün iqtisadi sistemlə birbaşa bağlıdır. Digər tərəfdən isə, hər cür iqtisadi
böhranın aradan qaldırılmasının və ədalətli bölgü prinsipinin təmin edilməsinin başlıca
şə
rtlərindən biri də, varidatın düzgün qiymətləndirilərək hərəkətə gətirilməsidir.
Beləliklə, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin qiymətləndirmə sahəsindəki
geniş təşkilati, kadr hazırlığı təcrübəsinin bazar iqtisadiyyatı yoluna yenicə qədəm
qoymuş ölkəmizdə istifadə edilməsinə böyük ehtiyac vardır.
Qeyd etmək lazımdır ki, qiymətləndirmə fəaliyyətinə müstəqil fəaliyyət növü və
peşə kimi yanaşma yalnız XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq o zaman “kapitalizm
bloku” adlanan ölkələr çərçivəsində formalaşmağa başladı. Artıq 60-70-ci illərdə ABŞ,
Kanada, Fransa və s. ölkələrdə qiymətləndiricilərin bəzi milli təşkilatları öz üzvlərinin
peşəkar fəaliyyətinə yardım məqsədi ilə bazarın praktiki tələblərinə uyğun gələn
Peşəkar Praktiki Fəaliyyət Standartları işləyib hazırladılar. Bir sıra ölkələrdə bu
92
standartlar tam və qismən milli qanunların və digər normativ sənədlərin tərkibinə daxil
edildi. Bəzi peşəkar təşkilatlar standartlar və onunla bağlı olan etik normalara əməl
etməyən üzvləri məzəmmət etməyə və onların fəaliyyətinə xitam verməyə imkan verən
nəzarət və icra üsulları hazırladılar. Bu proses həmin dövlətlərin çoxunda 80-ci illərə
qədər beynəlxalq səviyyəyə çıxmadan inkişaf edirdi. 80-ci illərdən həmin proseslərin
gedişindən aydın oldu ki, beynəlxalq maliyyə institutlarının fəaliyyətinin genişlənməsi
və inteqrasiya prosesləri keyfiyyətcə yeni bir mərhələyə çatdı. Artıq vahid beynəlxalq
qiymətləndirmə standartlarının hazırlanmasına ehtiyac yarandı. Ayrı-ayrı ölkələrdə
fərqli qiymətləndirmə standartlarının tətbiqi bir sıra qüsurlara malik idi. Beynəlxalq
qiymətləndirmə standartlarının hazırlanması və qəbul edilməsi, əsasən beynəlxalq
ə
məkdaşlıqda anlaşılmazlıqların aradan qaldırılmasına, qiymətləndirmə işlərinin
tanınmasına və yanaşmalardakı səhvlərin minimuma endirilməsinə yönəlmişdir. Hər bir
ölkənin sosial və iqtisadi xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən milli standartların
zəruriliyinin inkaredilməzliyi də, tədricən özünü təsdiqləməyə başlayırdı.
Avropada qiymətləndirmə fəaliyyətinin inkişafında 1977-ci ildə yaradılmış Əsas
Fondların Qiymətləndirilməsi üzrə Avropa Qrupu böyük işlər görmüşdür. Qrupun əsas
məqsədlərindən biri qiymətləndirmənin aparılmasında peşəkarlığa üstünlük vermək və
müştərilərin mənafeyini təmin edən qiymətləndirmə standartlarını işləyib
hazırlamaqdan ibarətdir. Təşkilat müvafiq qurumların təqdimatı ilə əsas fondların
qiymətləndirilməsinə aid təkliflər hazırlayır, daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi və
standartların tətbiqi üzrə məsləhətlər verir, habelə digər beynəlxalq təşkilatlarda Avropa
qiymətləndiricilərinin mənafelərini ifadə edir. Avropa qrupu beynəlxalq standartların
Avropaya gətirilməsinə və geniş miqyasda mənimsənilməsinə kömək edir, standartların
universallığını, sadəliyini və tətbiqini müdafiə edir. Təşkilata üzv olmaq hər bir
arzusunda olan və istəyən dövlətlər üçün məhdudiyyətsizdir. Təşkilatın üzvlərinin və
müşahidəçilərin sayı ildən ilə artır. Xüsusilə, bazar iqtisadiyyatına qədəm qoymuş
dövlətlər, o cümlədən Azərbaycan da qrupun fəaliyyətində yaxından iştirak edir. Artıq
Avropa qrupunun hazırladığı standartlar Avropa Birliyi məkanında qəbul olunmaqla
tətbiq edilir.