101
Deməli, qiymətləndirmə fəaliyyəti ya peşəkar qiymətləndiriciləri ictimai
birliklərinin (özünütənzimləmə), yaxud da dövlət orqanlarının (dövlət tənzimlənməsi)
və ya onların hər ikisinin birlikdə təyin edilən, həm də müəyyən maraqlara
uyğunlaşdırılmasına yönələn tədbirlər və prosedurlar sistemidir.
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin formalaşması ölkədə intellektual sahibkarlıq
fəaliyyətinin inkişafı ilə bilavasitə bağlı olduğundan sahibkarlıq fəaliyyətinin
mahiyyətinin izah edilməsinə, onun qısaca da olsa, şərhinin verilməsinə ehtiyac vardır.
Sahibkarlıq fəaliyyəti dövlətin iqtisadi və sosial qüdrətinin, əhalinin yüksək həyat
səviyyəsinin mühüm vasitəsidir. Bu fəaliyyət ən müxtəlif forma və növlərə malik
olmaqla bazar iqtisadiyyatı şəraitində insanların həyat tərzinin ayrılmaz tərkib hissəsinə
çevrilir. Eyni zamanda dövlət öz iqtisadi (investisiya, gömrük, vergi və s.) siyasəti ilə
sahibkarlıq növlərinin inkişafına şərait yaradır.
Konstitusiyanın 59-cu maddəsinə (Azad sahibkarlıq hüququ) görə “hər kəs
qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından
sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti
və qanunla qadağan edilməmiş digər ictimai fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər”.
Sahibkarlıq fəaliyyəti dedikdə, şəxsin müstəqil surətdə həyata keçirdiyi, əsas
məqsədi əmlakın istifadəsindən, əmtəə satışından, işlər görülməsindən və ya xidmətlər
göstərilməsindən mənfəət götürülməsi ilə şərtlənən fəaliyyət növü başa düşülür.
Ölkəmizdə sivil dünya ənənələrinə uyğun bazar iqtisadiyyatının formalaşdığı bir
şə
raitdə belə iqtisadiyyata xas olan bir sıra fəaliyyət növlərinin meydana gəlib inkişaf
etməsi getdikcə, günün ən vacib tələbinə çevrilir. Başqa sözlə, bazar özü belə fəaliyyət
növlərinə ehtiyac duyur. Qiymətləndirmə fəaliyyəti də bazar iqtisadiyyatının ehtiyac
duyduğu və meydana çıxardığı fəaliyyət növlərindən biridir. Qeyd edildiyi kimi,
müxtəlif əmlak növlərinin qiymətləndirilməsi fəaliyyəti də sahibkarlıq fəaliyyətidir.
Eyni zamanda bu fəaliyyət növü xidmət sferasını əhatə edir, əhaliyə və sifarişçilərə
qiymətləndirmə xidmətinin göstərilməsinə yönəlmişdir. Lakin, qiymətləndirmə
fəaliyyəti xarakterinə, xüsusi qabiliyyət və bilik tələb etmə xüsusiyyətinə görə digər
sahibkarlıq növlərindən fərqlənir.
102
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsi qiymətləndiricilərin göstərdikləri
xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, beynəlxalq və milli qiymətləndirmə
standartlarının tələblərinə riayət edilməsinin təmin olunmasına yönəldilmiş tədbirlər
sistemidir. Bu tənzimləmə dövlət və qiymətləndiricilərin peşə birlikləri tərəfindən
həyata keçirilir.
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsi formalarını aşağıdakı kimi
qruplaşdırmaq olar:
•
qiymətləndirmə fəaliyyətinin ümumi prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi;
•
qiymətləndirmə fəaliyyətinin yerinə yetirilməsinə metodiki tələblərin
müəyyənləşdirilməsi;
•
qiymətləndiricinin
peşə
davranışı
keyfiyyətlərinə
tələblərin
müəyyənləşdirilməsi.
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsinin bu formalarına uyğun olaraq
dövlət orqanları müvafiq normativ aktlar qəbul edir, qiymətləndirmə standartları və
normalarını, daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi və peşəkar qiymətləndiricilərin
hazırlanması qaydalarını təsdiq edir, qiymətləndirmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə
nəzarət edirlər. Qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycanda qiymətləndirmə fəaliyyətini
tənzimləyən ilk normativ hüquqi aktlar 1997-1998-ci illərdə hazırlanmış və qəbul
edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasında (o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasında)
dövlətə və bələdiyyə orqanlarına məxsus qiymətləndirmə obyektlərindən girov
predimeti olaraq istifadə edilməsi prosesi də müvafiq qanunların müddəaları ilə üzvü
şə
kildə əlaqələndirilmişdir.
Beləliklə dövlət və bələdiyyə qurumlarına məxsus olan əmlak üzərində təsərrüfat
idarəçiliyi hüququ olan şəxs (hüquqi və ya fiziki şəxs) yalnız həmin əmlak
mülkiyyətçisinin rəsmi razılıq verdiyi halda girov qoya bilər. Özgənin əmlakını
(əşyasını) icarəyə vermək hüququnun və onun üzərində digər hüququn mülkiyyətçinin
və ya təsərrüfat idarəçiliyi hüququ olan şəxsin razılığı olmadan özgəninkiləşdirilməsi
qanunla və ya müqavilə ilə qadağan edilmişdirsə, bu cür razılıq verilmədən həmin
103
hüquqların girov qoyulmasına yol verilmir. Şübhəsiz ki, bu kimi halların mülkiyyət
sahiblərinin nəzərinə çatdırılması işində digər təbliğat üsulları ilə yanaşı,
qiymətləndiricilər də biganə olmamalıdırlar. Bu şərtlərin təmin edilməsi məqsədilə də
girov müqaviləsində girovun predimeti və onun qiyməti, girovla təmin edilən öhdəliyin
maliyyəti, həcmi və icra müddəti göstərilməlidir. Bu sahibkarlığın inkişafı
istiqamətində gələcəkdə gözlənilə bilən mübahisə və münaqişələrin qarşısının
alınmasına mühüm zəmanət verən amillərdən biridir.
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, onun hüquqi statusunun
müəyyən edilməsi, bu sahədə yaranan təşkilati, iqtisadi və hüquqi münasibətlərin
tənzimlənməsi məqsədi ilə 25 iyun 1998-ci il tarixdə “Qiymətləndirmə fəaliyyəti
haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Bu Qanun MDB
məkanında qiymətləndirmə fəaliyyətinin qaydalarını və onunla məşğul olan hüquqi və
fiziki şəxslərin hərəkətlərini müəyyənləşdirən ilk qanunlardan biri olmuşdur. Qanun
ə
mlakın qiymətləndirilməsi sahəsində fəaliyyətin ümumi prinsiplərini, qiymətləndirmə
sahəsində əsas anlayışların (qiymətləndirmə fəaliyyətinin subyektləri, qiymətləndirmə
obyektləri) mahiyyət və məzmununu müəyyənləşdirir, habelə onunla bağlı yaranan
təşkilati, iqtisadi və hüquqi münasibətləri tənzimləyir.
Qanunda məcburi qiymətləndirmə aparılan əməliyyatların dairəsi, qiymətləndirmə
fəaliyyətinə məhdudiyyətlər, qiymətləndirilmə üçün əsaslar (qiymətləndirmə aparılması
barədə qiymətləndirici ilə sifarişçi arasında bağlanılan müqavilə və ya əmlakın
qiymətləndirilməsi haqqında məhkəmənin qərarı), qiymətləndirilmə haqqında hesabata
dair tələblər, qiymətləndiricinin hüquq və vəzifələri, onun müstəqilliyinə dair tələblər,
qiymətləndiricilər birliklərinin vəzifələri, qiymətləndirmə standartlarına ümumi
tələblər, habelə qiymətləndiricilərin məsuliyyəti dəqiq müəyyənləşdirilmişdir.
Qanunun ən mühüm tərəflərindən biri də, onun qiymətləndirmə fəaliyyətinin
nəticələrinə dair qiymətləndirici hesabatlarına yüksək status verməsidir. Qanunun
müddəaları mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, lakin bəzi xüsusiyyətləri nəzərə
alaraq, əmlakın bütün növlərinə şamil edilir.
Dostları ilə paylaş: |