107
Beləliklə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi
razılıq (lisenziya) verilməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında” 2002-ci il 2
sentyabr tarixli 728 saylı fərmanı ilə xüsusi razılıq (lisenziya) tələb olunan fəaliyyət
növlərinin sayı azaldıldı, o cümlədən qiymətləndirmə fəaliyyəti də xüsusi razılıq tələb
olunan fəaliyyət növlərinin siyahısından çıxarıldı. Bu da öz növbəsində qiymətləndirmə
fəaliyyətinin həyata keçirilməsində mövcud olan inzibatçılığı aradan götürdü. Etiraf
etməliyik ki, lisenziyalaşdırma işindəki başlıca qüsurlardan biri də bütün əmlak
növlərinin qiymətləndirilməsi üzrə (daşınmaz əmlak, daşınar əmlak, qeyri maddi aktiv
və intellektual mülkiyyət və s.) vahid lisenziyanın verilməsi idi. Belə münasibət sözün
ə
sl mənasında peşəkarlığı inkar etmiş olurdu. Yəni, həmin fərmanla bu fəaliyyətin
ə
sasən peşəkar və səriştəli mütəxəssislər tərəfindən müstəqil olaraq aparılması prinsipi
ön plana çəkildi. Bununla da, müstəqil qiymətləndirmə işinə əlverişli şəraitlə yanaşı, bu
sahədə ictimai münasibətlərin genişlənməsinə, qiymətləndirmə fəaliyyəti üzrə
tənzimləmə və özünütənzimləmə prosesinə, onun daha da təkmilləşməsinə əlverişli
mühit yarandı.
Qeyd etmək lazımdır ki, respublikamızda qiymətləndirmə fəaliyyətinin hüquqi
bazasının formalaşdığı ilk illərdə lisenziyalaşdırma zəruri olsa da, o bir sıra nöqsanlara
da malik idi. Qiymətləndirmə fəaliyyəti elə bir peşədir ki, bunu müvafiq biliyə malik
olan şəxslər həyata keçirməlidirlər. Qüvvədə olan lisenziyalaşdırma sistemi ilə bunu
təmin etmək mümkün deyildi. Çünki, istənilən hüquqi və fiziki şəxs heç bir zəruri peşə
təhsili olmadan müəyyən olunmuş qaydada lisenziya almaqla bu fəaliyyəti həyata
keçirə bilərdi.
Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdır ki, lisenziyalaşdırma sisteminin ləğvi
qiymətləndirmə haqqında qanunvericilikdə müəyyən çatışmamazlıqları üzə çıxarmış,
hazırda qiymətləndirmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsi və qiymətləndirici olmaq
sahəsində yeni tənzimləmə vasitələrinin müəyyən edilməsi zərurətini yaratmışdır.
Qanunvericilikdə qiymətləndirmə fəaliyyətinin nəticələrinə dair hesabatlara çox ciddi
ə
həmiyyət verilməsi, həmin nəticələrin mühasibat və statistika uçotu sənədlərində və
hesabatlarında düzəlişlər etmək üçün əsas kimi təsbit edilməsi və yalnız məhkəmə
108
qaydasında ləğv edilə bilməsi bu fəaliyyət növü sahəsində peşəkarlığın təmin edilməsi
baxımından tənzimləmənin zəruriliyini sübut edir.
Təbiidir ki, bazar münasibətləri inkişaf etdikcə, ölkəmizin dünya iqtisadiyyatına
inteqrasiyası gücləndikcə, bu sahədə qanunvericilik bazası da genişlənir, mövcud
qanunlara dəyişikliklər və əlavələr edilməsi yolu ilə təkmilləşdirilir. Bu baxımdan da,
"Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” Qanuna dünyəvi ənənələrə uyğun olaraq
ə
lavələr və dəyişikliklər edilməsi labüddür. Bu sahədə fəaliyyət göstərən şəxslərin
müvafiq biliyə malik olmasının təmin edilməsi sifarişçilərin, mülkiyyətçilərin, bazar
iqtisadiyyatı şəraitində əmlak mənafeyi olan hər bir şəxsin və ən nəhayət dövlətin
maraqlarına uyğundur. Bunun üçün qiymətləndiricinin peşəkarlığı, məsuliyyəti və
qiymətləndirmənin aparılmasının şərtləri ilə bağlı məsələlər qanunvericilikdə daha
həssaslıqla tənzimlənməlidir.
Hazırda qiymətləndirmə fəaliyyətinin zəruri normativ sənədlərlə təminatlılığı və
onun qənaətləndiriciliyinə heç bir şübhə ola bilməz. Bununla yanaşı, mövcud normativ
aktların bəzən tam gücü ilə işləməməsi halları da özünü göstərir. Qarşıda duran vacib
məsələlərdən biri də, belə halları doğuran səbəblərin araşdırılmasından və məneələrin
aradan qaldırılmasından, çəkilmiş zəhmətin, görülmüş böyük işlərin nəticəsi olan
hüquqi bazanın işləmə mexanizminin bir qədər də təkmilləşdirilməsinə nail olmaqdan
ibarətdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” qanun qəbul
edilənə qədər ayrı-ayrı istiqamətdə qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsi çox
ziddiyətli olmaqla, həm də ictimaiyyətdə bu yönümdə psixoloji hazırlıq olduqca
məhdud idi. Qiymətləndirmənin hüquqi və iqtisadi tənzimləmədə rolu və yeri,
qiymətləndiricinin hüquqi statusu, əmlakın “bazar” və ya qeyri bazar dəyəri anlayışları
barədə vahid təsəvvür mövcud deyildi. “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” qanunun
müddəalarından görünür ki, ölkənin qanunverici orqanı həmin qanunu qəbul edərəkən
qiymətləndirmə obyektlərinin qəbul dəyərinin müəyyənləşdirilməsi sahəsində
fəaliyyətin bütün elementlərinin tənzimlənməsi üçün müvafiq hüquqi istinad bazasının
yaradılması işini əsas bir vəzifə olaraq qarşıya qoymuşdur. Lakin qiymətləndirmə
109
fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə nəzarətin təşkili istiqamətində müvafiq səlahiyyətli
orqanın yaradılması bu qanunun bütün müddəalarının tam gücü ilə işləməsinə kömək
edərdi. Çünki, belə orqanlar dünyanın əksər aparıcı ölkələrində mövcuddur.
Məsələn, Rusiyada 29 iyul 1998-ci ildə qəbul olunan (№135-F3) “Rusiya
federasiyasında qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” Federal Qanun həmin ölkədə
qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsi prosesinin başlanğıcını qoydu. Lakin
yuxarıda göstərilən Qanunun inkişafı istiqamətində Rusiya Federasiyasnın Hökuməti
tərəfindən 1999-cu il avqustun 20-də yəni təxminən bir il sonra “Rusiya
federasiyasında qiymətləndirmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə nəzarət üzrə
səlahiyyətli orqan haqqında” 932 saylı qərar qəbul edildi.Təcrübə göstərir ki, bu
istiqamətdə Azərbaycan Respublikasında da müvafiq tədbirlərin görülməsinə böyük
ehtiyac vardır.
Bütün bu problemlərin aradan qaldırılması əmlak bazarının daha vüsətlə
inkişafına, əhalinin qiymətləndiriciyə və onun xidmətlərinə etimadının və inamının
artmasına səbəb ola bilər.
5.4. Qiymətləndirmə fəaliyyətində tənzimləmə və özünütənzimləmə
Qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsi əsasən iki istiqamətdə aparılır.
Bunlardan biri, onun dövlət tənzimlənməsi, ikincisi isə özünütənzimləmə istiqamətində
mövcud olur. Dünya təcrübəsinə uyğun olaraq qiymətləndirmə fəaliyyəti sistem
şə
klində qəbul edilərək bir neçə variantlarla tənzimlənir. Respublikamız da bazar
iqtisadiyyatına keçməyə başladığı ilk günlərdən həmin yolu keçməli olmuşdur. Yəni,
müvafiq sənədlər qəbul edilərək, qiymətləndiricilərin lisenziyalaşdırılması peşəkarlığa
tələbatın yüksəldilməsi və qiymətləndirmə fəaliyyətinin metodoloji bazasının
formalaşaraq təkmilləşdirilməsi istiqamətində bir sıra zəruri vəzifələr yerinə
yetirilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |