1 QİYMƏTLƏNDİRM
Yüklə 2,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
142 17 “Azərsu”Açıq Səhmdar Cəmiyyəti 18 Azərbaycan Respublikasının Rabitə və nformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin “Aztelekom” stehsalat Birliyi 19 “Azərkimya” Dövlət Şirkəti 20 “Azərkimya” Dövlət Şirkətinin “Etilen-Propilen” zavodu Etiraf etmək lazımdır ki, həmin siyahının tətbiqi “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” və “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunlarının tələblərindən irəli gəlmişdir.
Ölkə rəhbərliyi tərəfindən müəyyən olunan bu kimi mütərəqqi addımları, əmlak bazarının formalaşması və beynəlxalq standartlara müraciət edilməsi üzrə qarşıya qoyulan vəzifələr silsiləsində görmək olar. Həmin meyllər hələ 1990-cı illərin ortalarından özünü göstərməyə başlamışdır. 1998-ci ildə “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” qanunun tətbiqi ilə əlaqədar olaraq ölkə rəhbərliyi tərəfindən aidiyyatı icra hakimiyyəti orqanlarına müvafiq tapşırıqlar verildi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 20 aprel 2000-ci il, 90s nömrəli sərəncamı ilə qiymətləndirmə standartları və normalarının işlənib hazırlanması tədbirləri müəyyən edildi. 27 iyun 2000-ci il tarixli 107 saylı qərarı ilə Azərbaycan hökuməti qiymətləndirmə standartları və normaları, habelə peşəkar qiymətləndiricilərin hazırlanması qaydalarını təsdiqlədi.
Mühasibat uçotu sistemində islahatlar apararkən yadda saxlamaq lazımdır ki, beynəlxalq standartlar tövsiyyə xarakteri daşıyır və onların kor-koranə təqlid edilməsi ölkə iqtisadiyyatına ciddi ziyan vura bilər. Azərbaycan belə riskləri nəzərə alaraq, həm uçot və həm də, qiymətləndirmə sisteminin təkmilləşdirilməsini müvafiq qaydaların işlənib hazırlanması və tətbiqi yolu ilə həyata keçirir. Milli Qiymətləndirmə Standartlarının (MQS) hazırlanması istiqamətində Azərbaycan hökumətinin diqqət və qayğıları bunu bir daha sübut edir.
BMHS-nin və BQS-nin tətbiqi ilə tərtib olunan maliyyə hesabatı xüsusi prinsiplər üzərində qurulur və müəyyən məqsədlər üçün nəzərdə tutulur. qtisadiyyatın dinamik inkişafı uzun illərdən bəri sınaqdan çıxmış beynəlxalq standartlara düzgün ə məl olunmasını tələb edir. Beynəlxalq ölçülərə nəzərən aparılan qiymətləndirmə və 143 uçot siyasətinin təşkili həmin sahələrin bir sıra aparıcı prinsiplərinə əsaslanmalıdır. Bunlara misal olaraq dolğunluq, düzgünlük, ehtiyatlılıq, məzmunun formadan üstünlüyü, ziddiyyətsizlik və səmərəlilik kimi prinsipləri göstərmək olar. Onların hər birinin özünəməxsus tətbiqi xüsusiyyətləri vardır.
Qərb uçot standartlarına əsaslanan uçot siyasəti və maliyyə hesabatı standartlarının əməli surətdə həyata keçirilməsinə mühasibat uçotunun təşkilinin aşağıdakı prinsipləri də kömək edir. Mühasibat uçotu həm də, təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinin pul ifadəsində təsvir edilməsi metodunu da müəyyənləşdirir. Həmin metod maliyyə hesabatlarının sanballı, asan anlaşılan və tərəfmüqabillərin hesabatları və ya müəssisənin özünün ötən illərə aid hesabatları ilə müqayisə olunmasına imkan verən müəyyən standartlara və qaydalara əsaslanır. Maliyyə informasiyası da dəqiq, müqayisə edilə bilən, vaxtında, rəhbərlərə təsərrüfat qərarları qəbul etmək imkanı verən şəkildə olmalıdır. Müvafiq prinsiplərdən təkcə BMHS-də deyil, həm də BQS-də, yəni, onun milli iqtisadiyyatda tətbiqi prosesində istifadə edərkən ehtiyatlılıq ön plana çəkilməlidir. Bu baxımdan BQS-nın daha çox tətbiq edildiyi qiymətləndirmə fəaliyyəti istiqamətində uçot sistemi ilə bağlı olan bir sıra prinsiplərin nəzərdən keçirilməsi lazım gəlir. Məlum olduğu kimi, mühasibat uçotunda əsas vəsait kimi uçota alınan hər bir şey həm də, ayrı-ayrı mülkiyyət sahiblərinin (dövlətin, bələdiyyənin, sahibkarın) əmlakıdır. Eyni zamanda əsas vəsaitlər müəssisədə uzun müddət saxlanılan və uçota alınan maddi dəyərlər kimi də qəbul olunur. Onlardan məhsulların istehsalı, saxlanılması, satışı və ya ş irkətin məşğul olduğu əməliyyatlarda xidmətlərin göstərilməsi üçün istifadə edilir. Ə sas vəsaitlərin tərkibinə torpaq, binalar, və nəqliyyat vasitələri və s. daxildir. Klassik bazar ölkələrinin təcrübəsi sübut edir ki, əmlak bazarı bazar iqtisadiyyatının lokomotivi, sözün əsl mənasında, onun qan damarıdır. Onu da qeyd etmək olar ki, əmlak həmin funksiyanı yalnız onun düzgün dəyərləndirilməsi şəraitində yerinə yetirə bilir. Bu da aydındır ki, respublikamızın bütün müəssisələrində əsas fondların uçotu onun ilkin balans dəyəri üzrə aparılır. llər ötdükcə, əsas fondların fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəlməsi də təbii hesab edilir. Digər tərəfdən, mövcud normativ- 144 hüquqi sənədlərə istinad edən maliyyə və uçot institutlarında, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində əmlakın uçotu aparılarkən müxtəlif dəyər növlərindən istifadə olunduğu da
inkar edilməyən həqiqətlərdəndir. Bu
dəyər müxtəlifliyi ə mlakın
özəlləşdirilməsində, vergitutma və sığorta olunmasında, girov qoyuluşunda, onların birləşdirilməsində, bölünməsində, məhkəmə icraatlarının yerinə yetirilməsində özünü göstərir. Dünya təcrübəsində obyektin dəyərinin müəyyən edilməsi məqsədindən və təyinatından asılı olmayaraq, onun qiymətləndirilməsində bazar dəyəri tətbiq edilir. Bir sıra MDB ölkələrində, o cümlədən, Qazaxıstanda, Belorusda, Rusiyada və s. əmlakın, eləcə də əsas fondların qiymətləndirilməsi bütün əməliyyatlar üzrə bazar dəyəri yanaşmaları əsasında aparılır ki, bu da hökumətin xüsusi qərarları ilə tənzimlənir. Məlum olduğu kimi, heç bir şəraitdə və heç bir ölkədə inflyasiyanın səviyyəsi daim sabit qala bilməz. Xatırlatmaq olar ki, ölkəmizdə 1992-1994-cü illərdə inflyasiya 1800 %-ə qədər yüksəlmişdir. Şübhəsiz ki, bu, həmin illərdə quraşdırılan və ya əldə olunan əsas fondların dəyərinə təsir göstərməyə bilməzdi. Deməli, həmin illərdə yaradılan əmlakın (əsas fondların) dəyəri indiki real bazar dəyərindən qat-qat fərqləndiyi kimi, hazırda onlara hesablanan və məhsulun maya dəyərinə daxil edilən amortizasiya ayırmaları da müasir bazar gerçəkliklərindən əsaslı surətdə kənarlaşacaqdır. Digər tərəfdən, belə bir vəziyyət inflyasiya nəticəsində amortizasiya ayırmalarının real vəziyyətdən kənarlaşmasına və bu da, öz növbəsində xidmət müddətinin dəyişməsinə (artmasına və ya azalmasına), daha sonra isə qalıq dəyərinin real bazar dəyərindən fərqlənməsinə gətirib çıxarır. Əmlakın (əsas vəsaitin) qalıq dəyəri yoxdursa, ə mlak vergisi də hesablanmır. Bütün bunlar ümumi maliyyə təsisatlarının fəaliyyətinə öz mənfi təsirini göstərir. Ə sas vəsaitlərin gözlə görünməyən aktivlər kimi tanınan başqa bir növü də vardır. Məsələn, firmanın yaxşı adı (firmanın qudvilli və ya qiyməti). Hər bir firmanın qudvilli, onun istehsal etdiyi malları və ya göstərdiyi xidmətləri ilə müştərilərin tələbatının təmin edilməsi dərəcəsinə nəzərən xarakterizə olunur. Müştərilərin həmin firma ilə işgüzar münasibətləri davam etdirmək istəyi də bu amillərdən irəli gəlir. Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|