1. Um félagsfræði og skyldar greinar Um sögu félagsfræðinnar

Vinnan

• Iðnbyltingin – tilurð launþega

• Meiri skil milli vinnutíma og frítíma

• Vinnan skapar manninn

• Grikkir og Rómverjar: fyrirlitu vinnuna, líkamlegt erfiði aðeins samboðið þrælum

• Umræða:
  Smásaga úr atvinnulífinu, bls.198-9

Íslensk iðnbylting

• Landbúnaður og fiskveiðar

• Innréttingar Skúla Magnússonar um 1750: Vefjun, sútun og klæðagerð

• Stóriðja 1970

• Margar nýjar atvinnugreinar: Verslun, hótel- og veitingarekstur, opinber þjónusta, samgöngur, byggingastarfsemi, fiskiðnaður ofl.

Iðnvæðing á Íslandi

• 1902: Upphaf vélbátaútgerðar:
  Vélbáturinn Stanley á Ísafirði

• 1904: Fyrsta rafstöðinn byggð í Hafnarfirði. Heimastjórn, Hannes Hafstein og Ísl.banki

• 1905: Fyrsti Íslenski togarinn Coot frá Aberdeen (Fiskihlutafél. Faxaflóa)

• 1906: Sæsími lagur til Íslands – tenging við útlönd

Hugtakið vinnumarkaður

• Markaður þar sem atvinnurekendur leita eftir vinnuafli gegn greiðslu (launum) og einstaklingar bjóða fram starfskrafta sina gegn borgun.

• Lögmál framboðs og eftirspurnar, mótast af efnahagsástandi.

• Hefðir og löggjöf, vinnulöggjöf, ákvæði um vinnutíma og orlof, lágmarkskaup, uppsagnafrestur, veikindadagaákvæði, frídagar.

• Mismikil afskipti ríkisvalds með löggjöf og reglugerðum eftir löndum.

Atvinnuskipting á Íslandi

• Einhæfni í atvinnulífi

• Skipting starfandi fólks eftir starfsgreinum og kyni 2000: Sjá töflu 10.2. bls. 202

• Fjölmennasta starfsgreinin:
  Þjónustu- og verslunarfólk (20,6%)

• Fámennasta starfsgreinin:
  Stjórnendur og embættismenn (6,3%)

• Athugið: Bændur og fiskimenn (6,6), sérfræðingar (13,6%) og sérmenntað starfsfólk (14,1%)

• Athugið kynjaskiptingu

Frumvinnslu-, úrvinnslu- og þjónustugreinar

• Frumvinnslugreinar: skapa hráefni
  - Landbúnaður og sjávarútvegur
  - 90% af framleiðslu f. 150 árum, nú um 9%

• Úrvinnslugreinar: iðnaður og bygg. starfs.
  - unnið úr hráefnum, handverk, iðnaður, ofl.
  - aukin hlutdeild í ísl. þjóðarframl.

• Þjónustugreinar: Stjórnun, fésýsla, verslun og viðskipti, kennsla, heilbrigðisþjónusta, ferðaþjónusta – fjölmennasta stéttin á Íslandi

• Umræða: Menning á markaði bls. 206-7

Mismunandi hagkerfi

• Áhrif ýmissa atburða í sögunni: Rússneska byltingin 1917, Kreppan um 1930, Seinni heimsstyrjöldin 1939-1944

• Hagkerfi: hvernig efnahagsmálum er stjórnað

• Markaðsbúskapur: kapítalískt hagkerfi, fyrirtæki í einkaeign, samkeppni, framleiðsla og eftirspurn, markaðsstýring vöruverðs

• Áætlunarbúskapur: Sósíalískt hagkerfi, ríkisafskipti, miðstýrt efnahags- og atvinnulíf, ríkið ákvarðar verð og laun, allur hagnaður til samfélagsins

• Blandað hagkerfi: Samsetning úr markaðs- og áætlunarbúskap – ríkisafskipti og frjáls markaður

Velferðarríki

• Stjórnvöld vilja veita þegnum sem best kjör og ber velferð þegnanna fyrir brjósti

• Allir hagnast ef kaupmáttur íbúanna er mikill – þarf að selja vörur og þjónustu sem framleiddar eru

• Hagkvæmt að fjárfesta í hæfileikum og færni hvers einstaklings. Heilbrigðir þegnar verðmætir og hátt menntunarstig æskilegt

• Aukin velferð þegna stuðlar að friði og minni átökum í samfélaginu

Íslenski vinnumarkaðurinn

• Afskipti ríkis af einkarekstri: ákveðin mörk, vinnulöggjöf, reglur um sölu og markaðssetningu, niðurgreiðsla og innflutningshöft

• Tekjur og útgjöld íslenska ríkisins:
  - Óbeinir skattar: Gjöld á vörur og þjónustu
  - Beinir skattar: Tekjuskattur og eignaskattur

• Skattsvik og umfang: Svört vinna, stungið undan, óframtaldar tekjur um 5-6% af þjóðarframleiðslu (35-37 milljarðar árið 1999)

• Fjárhagslegt tap: enginn ellilífeyrir, litlar tryggingar

Starfsandi á vinnustöðum og kröfur atvinnurekenda

• Vinnan tengist sjálfsmynd

• Skapandi starf

• Félagsleg samskipti og viðunandi laun

• Líðan fólks á vinnustað

• Kröfur atvinnurekenda:
  - hollusta og samstaða
  - einelti á vinnustað
  - samskipti stjórnenda og starfsfólks

Samantekt

• Mismunandi eftislegar þarfir eftir samfélögum

• Í vestrænu samfélagi er vinnan ákveðið stöðutákn

• Stórfelldar breytingar hafa orðið á íslensku atvinnulífi frá 1900

• Aukin verslun, þjónusta og iðnaður

• Hærra menntunarstig

• Blandað hagkerfi – aukinn markaðsbúskapur

• Sósíalískt hagkerfi á undanhaldi í heiminum

• Velferðarríki – staðreynd eður ei?

• Skattlagning – réttlát eður ei?

• Mikilvægi mannauðsstjórnunar og félagslegra samskipta á vinnustað

12. Atvinnuleysi

Atvinnuleysi á Íslandi

• Nánast óþekkt fyrirbrigði

• 1970-1988 – undir 1%

• 1995 – 5%

• 1999 – 2%

• Vandamál
  - verri lífskjör og minni kaupmáttur
  - virðingarleysi
  - veikari sjálfsmynd
  - minni félagsleg tengsl
  - drykkjuskapur og þunglyndi
  - sóun á auðlind

Atvinnuleysisbætur

• Eldri en 16 ára, yngri en 70 ára

• Búsettur hér á landi / hafa fengið leyfi til atvinnuleitar í aðildarríki EES

• Óbundin heimild til að ráða sig í vinnu

• Hafa unnið samtals í 10 vikur á síðustu 12 mánuðum – m.v. Fullt starf

•