17-ma’ruza o‘zgarmas tok mashinasining tuzilishi va ishlash prinsipi. O‘zgarmas tok elektr mashinalarining ishlatilish sohalari. O‘zgarmas tok generatorlari

Elektr mashinalaridagi quvvat isroflari.
Elektr energiyasini har qanday boshqa turdagi energiyaga
 
aylantirishda va 
aksincha har qanday turdagi energiyadan elektr energiyasi hosil qilishda birlamchi 
enegiryaning biror qismi isrof bo‘ladi. Isrofsiz energiyani bir turdan boshqa turga 
aylantirish mumkin emas. Odatda energiya almashinuvi jarayonlaridagi isrofni 
quvvat birliklarida keltiriladi. Buning uchun isrof bo‘lgan energiyaning vaqtga 
nisbati olinadi Mashinaning chiqishidagi foydali quvvat R
chiq
esa mashina kirishiga 
berilgan R 
kir
quvvatdan R
isr
miqdorga farq qiladi 
, (17.6) 
Energiya almashinishi jarayonida yuzaga kelgan isroflar mashinaning foydali 
ish koeffitsientini (F.I.K.) aniqlaydi. Umumiy holda, mashinaning F.I.K. 
Mashinaning kirishidagi va chiqishidagi quvvatlari farqi absolyut isrofni, bu 
farqning kirish quvvatiga nisbati nisbiy isrofni beradi. 
⁄
, (17.7) 
(17.8) 
Elektr mashinalarida isroflarni, ularni yuzaga kelish tabiatiga qarab elektr 
isroflari, o‘zakdagi magnit isroflari, harakatlanuvchi qismlardagi mexnaik isroflar va 
o‘zgaruvchan isroflar kabi turlarga ajratish mumkin. 
Elektr isroflari
.
 
Energiyaning elektr toki ko‘rinishidagi isroflari mashina 
chulg‘amlarining
 
(rotor va
 
stator chulg‘amlari), hamda elektr kontaktlarning aktiv 
qarshiliklari hisobiga sodir bo‘ladi. Ma’lumki, chulg‘amlar asosan mis simlardan 
o‘raladi, demak mashinadagi tok isroflari mis simning aktiv qarshiligi hisobiga 
yuzaga 
keladi (shuning uchun, ingliz va amerika adabiyotlarida bu isrofni misdagi isroflar 
deb yuritiladi va uni 
P
isrof
- stator copper losses-stator misidagi isrof deb 
belgilanadi). Umumiy holda stator va rotor chulg‘amlaridagi isroflar 
(17.9) 

---

125 
bu yerda I – chulg‘amdagi tok kuchi, R- chulg‘amning aktiv qarshiligi. Elektr 
isrofda elektr toki issiqlik energiyasiga aylanib sochilib ketadi.