171 Mavzu: Gulxaniyning “Zarbulmasal”asarida qoliplash usulining badiyatga ta`siri masalasi
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Annotatsiya
- Kalit so`zlar
| 171 Mavzu: Gulxaniyning “Zarbulmasal”asarida qoliplash usulining badiyatga ta`siri masalasi Djabborova Mashhura Jo`raqulovna Guliston davlat universiteti magistri. Annotatsiya: Qoliplash usulida yaratilgan asarlardagi kabi qoliplovchi hikoyalar garchi mazmunan boshqa-boshqa hikoya bo‘lsa ham bir syujet chizig‘i ustida birlashadi. Asarda keltirilgan har bir qoliplovchi hikoyanning asosiy syujetga ta’siri kattadir. Yozuvchi shu hikoyalarni keltirish orqali asar qahramonlarining murosaga kelishiga zamin yaratadi. Qahramonlarning hikoyalar ta’sirida fikri o‘zgaradi. Gulxaniyning “Zarbulmasal“ asari nasriy hikoyachilik asosiga qurilgan badiiy asar bo‘lib, unda moddiy hayot voqealari, har xil ijtimoiy tabaqaga mansub insonlar fe’l-atvori va ularnining munosabatlari majoziy tarzda –qushlar obrazlariga ko‘chirib hikoya qilinadi. Asardagi qushlar obrazlari o‘zaro mahalliy muhitdan rang olib, milliy til va an’analar bo‘yicha suhbatlashadilar, o‘zbekcha maqol – matal, hikmat, hikoyatlar keltirilib, masallar vositasida fikr almashadilar badiiy ifodaning bu usuli masalchilik tarixida ko‘rilmagan holat hisoblanadi. Janr xususiyatlarining murakkabligi, biror bir adabiy janr qolipiga mos emasligi bu asarning orginal asar ekanligini dalolatlaydi. Asardagi “Toshbaqa bilan chayon”, “Tuya bilan bo‘taloq” va “Maymun bilan Najjor" kabi qoliplovchi hikoyalar, shuningdek, “Kaj va faj”, “Yodgor po‘stindo‘z” kabi kichik hikoyalar obrazlilik nuqtai nazaridan asar badiiyatida ulkan ta’sir ko‘rsatgan. Kalit so`zlar : Badiyat,syujet chizig`i,badiiy bo`yoq,badiiy proza,yumor. Gulxaniy asarlari faqat g‘oyaviy mazmuni bilangina emas, balki badiiy tili va uslubi bilan ham o‘sha muhitdagi adabiyot vakillari ijodidan ajralib turadi. Chunki Gulxaniy asarlarining, ayniqsa, “Zarbulmasal”ning tili o‘sha vaqtlardagi jonli xalq tiliga yaqin bo‘lishi bilan diqqatga sazovordir. 172 Gulxaniy xalqqa manzur bo‘lgan asarlarini yozishda faqat xalqning jonli tili va og‘zaki ijodiyotiga tayanib qolmadi, balki o‘zbek mumtoz adabiyoti vakillari Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Boburning ijodiy tajribalaridan, nasrdagi mahoratidan bahramand bo‘ldi. Ayniqsa, Alisher Navoiyning nasriy asari–“Mahbubul-qulub” Gulxaniyning “Zarbulmasal”ni yaratishiga samarali ta’sir etdi. “Zarbulmasal”ning tili va muallif uslubi haqida so‘z borar ekan, “Echkining oti Abdulkarim bo‘larga so‘z kerak”, “Sening kordonlig‘ing kulol mo‘ndida suv ichgandek ekan”, “Og‘zi oshga yetganda burni qonagan men bo‘ldim”, “Xom tarvuzni qo‘ltig‘ingga olma”kabi iboralarni eslatib o‘tamiz. Bunda Gulxaniyning maqol va masallardan aniq ifodalar va iboralar ijod etishdagi mahorati yaqqol ko‘zga tashlanadi, ko‘rinadi. U xalq askiya va yumori tajribasidan foydalanib, qiziqarli lavhalar ham chizdi. Buni Boyo‘g‘li uyidagi bazmning tarqalishi tasvirida ravshan ko‘rish mumkin: “Alqissa, zamondin keyin bazmlari tugab, mug‘anniylar olganlariga quvonib, oroyish uzilib, ma’raka buzilib, el oyog‘i tinib, orom uchun etikdan oyoq…chiqardilar”. Bundan tashqari, “Zarbulmasal”dagi voqealarning mantig‘iga bog‘lanib kelgan“Yapaloq sha’n-shavkatlar bilan to‘y olib keldi”, “Og‘zingizdan o‘rgulay, to‘ram”, “Bo‘rimisiz, tulki?” kabi iboralar aniq hamda “teva”, “tushov”, “palos”, “taqiya”kabi xalq orasida keng tarqalgan nomlar Gulxaniyning katta hayotiy va ijodiy tajribaga egaligini, asar tilining boyligi, ommabopligi va uslubining ravonligini ravshan ko‘rsatadi. Gulxaniy “Zarbulmasal” da tabiat manzaralarini turli badiiy bo‘yoqlarda ustalik bilan tasvirlab bera olgan: Bor edi ko‘p ne’mati alvonlari, Xurramu ma’mur edi hayvonlari. Zulf kabi sunbuli xushbo‘ylari, Rohatijon erdi oqar suvlari. “Tuya bilan Bo‘taloq”masalidagi tabiat tasvirini ko‘zdan kechiraylik: Fasli tamuz erdi, havo ko‘p isig‘, Yo‘lda temurdek edi qumlarqiziq 33 … Gulxaniy voqea tasviriga ustalik bilan yumorga xos ruhni kiritadi. Masalan, yozuvchi Xolboqi misgarning “Ey toshkemirgur nafas…meni namozxon aylading”, deb o‘z nafsiga qilgan malomati, Muhammad Qosimning mardikor do‘ppisini tortib olib:“Mening do‘ppimning tovonini sen berursan”deb qilgan da’vosi, Yodgor po‘stindo‘zning “Chokdan 33 Gulxaniy. Zarbulmasal. – T.: Ozbekiston. 2018. 17-bet. Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|