2. Byudjet daromadlarining g‘azna ijrosini tashkil qilish. Davlat maqsadli jamg‘armalari va boshqa nobyudjet fondlar g‘azna ijrosi. G‘aznachilikda davlat xaridini tashkil etish. O‘zbekistonda g‘aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari
Yüklə 329,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
| budjet tizimi
budjetlarining g’azna ijrosi ga o’tish amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda budjet jarayonini samarali tashkil qilish ishlarini g’aznachilik nazoratisiz ta’minlash qiyin ekanligini olimlar va iqtisodchilar, qolaversa, soha mutaxassislari asosli ravishda e’tirof etmoqdalar. Chunki g’aznachilik nazorati budjet daromadlari va xarajatlarini yagona g’azna hisobraqamiga jamlash, pul mablag’larini to’g’ri rejalashtirish, moliyaviy oqimlarning dastlabki va joriy nazoratini amalga oshirish hamda davlat budjetini yuqori operativlikda ijro qilish imkonini beradi. Ma’lumki, global jahon iqtisodiyotidagi jiddiy muammolar hamda ularning dunyodagi ko’plab mamlakatlar qatorida bizning mamlakatimiz iqtisodiyotiga ham ko’rsatayotgan salbiy ta’siriga qaramasdan, oxirgi yillarda respublikamizda yuqori va barqaror o’sish sur’atlarini saqlab, makroiqtisodiy barqarorlik va mutanosiblikning ta’minlanayotganligi o’ziga xos ijobiy ko’rsatkich bo’lmoqda . Avvalo, budjet jarayoni tushunchasining mazmuniga to’xtaladigan bo’lsak, budjet jarayoni - budjet loyihasini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish va ijro etish, uning ijro etilishini nazorat qilish, ijrosi haqidagi hisobotni tayyorlash va tasdiqlash, shuningdek davlat budjeti tuzilmasiga kiruvchi budjetlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tartibga solinishi bilan bog’liq bo’lgan davlat hokimiyati va mahalliy o’z-o’zini boshqarish organlari hamda boshqa budjet jarayoni ishtirokchilarining maqsadli faoliyatidir. Uning mazmuni mamlakatning davlat va budjet qurilishi, tegishli vakolatli organlar va yuridik shaxslarning budjet huquqlari bilan belgilanadi. Byudjet jarayoni budjetni rejalashtirishdan boshlanadi. Byudjetni rejalashtirish davlat moliyaviy siyosati talablariga muvofiqlashtirilgan moliyaviy rejalashtirishning muhim
tarkibiy qismini
tashkil qiladi.
Bunday rejalashtirishning iqtisodiy vazifasi turli darajadagi budjetlar va budjetdan tashqari jamg’armalarni tuzish va ijro etish jarayonida mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning umummilliy dasturlari asosida yalpi ichki mahsulot va milliy daromad qiymatini moliya tizimi bo’g’inlari o’rtasida markazlashtirilgan tarzda qayta taqsimlash nisbatlarini to’g’ri belgilashdan iboratdir. Mamlakatimizda davlat budjetining g’azna ijrosiga o’tishgacha bo’lgan davrda O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki va uning topshirig’iga muvofiq tijorat banklari
amalga oshirib keldilar. 2000 yil 14 dekabrda qabul qilinib, 2014 yil 1 yanvarda Byudjet Kodeksi kuchga kirgunga qadar budjet amaliyotining huquqiy asosini tashkil qilib kelgan “Byudjet tizimi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 37-moddasida “Davlat budjetining kassa ijrosini tashkil etish, shuningdek uning davlat daromadlari va xarajatlarini hisobga olish O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan birgalikda amalga oshiriladi. Davlat budjetining kassa ijrosi operatsiyalarini banklar Markaziy bankning topshirig’iga binoan bajaradi”, - deb belgilab qo’yilgan edi. Byudjet mablag’lari oluvchilarning xarajatlari ularning hisobvaraqlaridagi budjet mablag’lari qoldiqlari doirasida to’lov topshiriqnomalari bo’yicha amalga oshirib kelindi.
Bu amaliyot bir necha o’n yillar mobaynida budjet ijrosida ma’lum darajadagi samara bilan qo’llanib kelindi. Lekin keyingi yillarda davlat budjetining kassaviy ijrosi davlat mablag’larini boshqarish, budjet ijrosini tashkil qilish va nazoratini olib borish, mablag’larning samarali ishlatilishini ta’minlash masalalarida bir qator
keltirib chiqardi:
darajada operativ (tezkor) emasligi;
daromadlarning bank hisobraqamlariga tushishi va budjetning hisobraqamlarida aks ettirilishidagi uzilishlarning mavjudligi bois budjet resurslarini boshqarishdagi tezkorlikning sustligi;
soliq daromadlarining budjet tizimi bo’g’inlari o’rtasida taqsimlanish jarayonlarini samarali tartibga solish va daromadlar tushumini jadallashtirishning zarurligi;
budjet ajratmalarining hajmlari bilan haqiqatda amalga oshirilgan to’lovlar summalari ko’rsatkichlarining tarqoqligi tufayli mablag’larning tushumi va sarflanishi ustidan yagona nazoratning murakkablashuvi;
budjet tashkilotlarining hisobraqamlarida ishlatilmayotgan budjet mablag’larining turib qolishi;
mablag’larining ajratilishi bilan ularning so’nggi iste’molchilarga etib borishigacha bo’lgan vaqtning uzoqligi;
borishi bilan ulardan oqilona foydalanish ustidan dastlabki nazoratning va joriy monitoringning zarurligi va boshqalar. Sanab o’tilgan muammolar kecha yoki bugun yuzaga chiqmadi, ular yillar davomida yig’ilib, tezkor sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan jamiyat taraqqiyotiga halaqit bera boshladi. Byudjet ijrosi ustidan nazoratning sustligi, mablag’larni operativ boshqarish imkoniyatining kamayib borayotganligi, budjet ijrosi to’g’risidagi tezkor va aniq ma’lumotlarni olish, jamlash, qayta ishlash va tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilishdagi qiyinchiliklar davlat moliyasini boshqarish tizimida islohotlar qilishni, budjet mablag’larini boshqarishning samarali usul va vositalarini izlab topib, tadbiq etishni talab etdi va davlat budjetining kassaviy ijrosidan g’azna ijrosiga o’tishning
Yüklə 329,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|