2 G’. O. Mamajanov

7-tajriba 
Moddalarning qaynash haroratini aniqlash 
Suyuq moddaning qaynash haroratiga qarab uning tozalik darajasini va qaysi 
modda ekanligini bilish mumkin. Sintezlangan har qanday suyuq modda 
tozalangandan keyin uning qaynash harorati aniqlanadi, bu harorat ayni modda uchun 
xos o‗zgarmas kattalik bo‘ladi. 
Suyuqlikning qaynash haroratini aniqlashda moddani tozalashdagi kabi 
bo‗g‗ziga qiya qilib gaz chiqish nayi kavsharlangan, termometro‗rnatilgan haydash 
kolbasidan foydalaniladi (14-rasmga qarang). Ish xuddi 3-tajribada ko‗rsatilgandek 
olib boriladi. Termometming simobi ko‗tarilishdan to‗xtab, sovitgich ichida 
haydalayotgan suyuqlik tomchisi paydo boidi deguncha, termometming ko‗rsatishi 
qayd etiladi. Ana shu ko‗rsatkich moddaning qaynash harorati bo‗ladi. 
Oz miqdordagi suyuqlikning qaynash haroratini Sivolobovning mikrousuli 
bilan aniqlash qulay. Buning uchun bir uchi kavsharlab berkitilgan, diametri2-3 
mm
bo‘lganyupqadevorli shishanaygabir tomchi suyuqlik solinadi va unga yuqori uchi 

---

25
kavsharlangan kapillyar tushiriladi. So‗ngra nay rezina halqacha yordamida 
termometrga o‗matiladi va suyuqlanish harorati aniqlanadigan asbobda qizdiriladi. 
Naydagi tekshirilayotgan suyuqlik harorati uning qaynash haroratidan 
birozoshgach, kapillyardan pufakchalamingtinimsiz oqimi chiqa boshlaydi. Shundan 
keyin qizdirish to‗xtaiiladi va pufakchalaming chiqishi to‗xtagan harorat qayd 
qilinadi. Bu - tekshirilayotgan suyuqlikning qaynash haroratidir. 
 
8-tajriba 
Suyuqliklarning solishtirma og‘irligini aniqlash 
Suyuqliklarning solishtirma og‗irliklari piknometrlar yordamida aniqlanadi. 
Piknometrlaming sigMmi har xil boMib, sig‗imi 1-5 
ml
bo‗lgan piknometrlar ko‗proq 
ishlatiladi. 
Dastlab tozalab yuvilgan va quritilgan piknometmi analitik tarozida tortib, 
uning og‗irligi P aniqlanadi. So‗ngra uchi kapillyar qilib cho‗zilgan kichkina voronka 
yordamida piknometr distillangan suv bilan to‗ldiriladi va 20 °C li suv hammomiga 
20-30 daqiqa qo‗yiladi. Ko‗rsatilgan vaqt o‗tgach, kapillyar pipetka yordamida 
piknometrdagi suvning hajmi belgilangan hajmga tenglashtiriladi, pikometr filtr 
qog‗ozyordamida tozalab quritiladi va tortiladi (P^. 
Suv solingan piknometr og‗ irligining bo‗sh piknometr og‗ irligidan farqi (P,-
P) piknometr hajmidagi suvning 20 °C dagi og‗irIigi bo‗ladi. 
Keyin piknometrdagi suv to‗kib tashlanib, spirt vaefir bilan yuviladi. 
Piknometr qurigach, unga tekshirilayotgan modda to‗ ldirib solinadi va hamma 
operatsiyalar yuqorida aytilganidek bajariladi. Tekshirilayotgan modda solingan 
piknometr og‗irligining P
2
bo‗sh piknometr og‗irligi P dan ayirmasi (P
2
- P) piknometr 
hajmidagi aniqlanayotgan moddaning 20 °C dagi og‗irligi bo‗ladi. 
Tekshirilayotgan suyuqlikning 20 °C da aniqlangan og'irligining shu hajmdagi 
suvning 20 °C da aniqlangan og‗irligiga nisbati tekshirilayotgan moddaning 
solishtirmaog‗irligibo‗lib, debbelgilanadi. 
Ilmiy tekshirishlarda modda solishtirma og‗irligini suvning 4°C dagi 
og‗irligiga nisbati bilan hisoblash qabul qilingan - af. U holda: 
a^°=a ― 0,9982, bunda 0,9982 — suvning 20 °C dagi zichligi.