2. Mantiqiy son va grammatik son haqida. Son kategoriyasining ikki shakli

MAVZU:

OTLARDAGI SON KATEGORIYASI. OTLARNING NOKATEGORIAL SHAKLLARI

REJA:

• Son kategoriyasining ta’rifi va xususiyatlari.

2. Mantiqiy son va grammatik son haqida.

3. Son kategoriyasining ikki shakli.

4. Turdosh otlarda son:

• kishi otlarida son;

2) narsa otlarda son;

3) –lar qo`shimchasining boshqa ma’nolari.

5. Otdan boshqa turkumda boshqa turkumlarda son.

6.Otlarning nokategorial shakllari:

• hurmat shakli;
• qarashlilik shakli;

3) chegara shakli;

4) o`xshatish shakli;

5) juft va takroriy shakllar.

Son kategoriyasining ta’rifi va xususiyatlari

Otlardagi birlik va ko`plik ma’nolari, ularni ifodalovchi grammatik shakllar hamda ularga xos grammatik ko`rsatkichlar yig`indisi otlardagi son kategoriyasi deyiladi:

Kitob – birlik ma’no → gr. shakl(kitob)→ - Ø(nol ko`rsatkich).

Kitoblar – ko`plik ma’no → gr. shakl (kitoblar)→ - lar.

MANTIQIY SON VA GRAMMATIK SON HAQIDA

MANTIQIY SON
Ahmad so`zi mantiqan
bir necha odamning ismi bo`lishi mumkin.
Kitob sozi mantiqan ko`plab o`quv qurollarining nomidir.
GRAMMATIK SON
Ahmad so`zi grammatik jihatdan bitta shaxsni bildiradi.
Kitob sozi shu shaklda yakka o`quv qurolining nomidir.

SON KATEGORIYASINING IKKI SHAKLI

BIRLIK SHAKLI
(nol ko`rsatkichli shakl)
Bu shakl bir jinsdagi tushunchalarning bittasini ifodalaydi:
Daftar, odam
KO`PLIK SHAKLI
Bir jinsdagi tushunchalarning noaniq miqdorini ifodalaydi:
Daftarlar, odamlar

TURDOSH OTLARDA SON

SHAXS OTLARIDA SON
NARSA OTLARIDA SON

SHAXS OTLARIDA SON

-LAR OLMAYDI

• Mavhum ma’noli otlar: g`azab, nafrat, muhabbat
• Son bilan kelgan otlar: to`rt kishi, o`nta daftar.
• Miqdor anglashilgan olmosh bilan kelgan ot:

Har bir kishi, har qanaqa odam
4. Olmoshga ko`chgan bir so`zi bilan kelgan otlar:
Bir boy yashagan ekan.
5. Izohlovchi ot:
Temirchi Jo`ra, usta Karim

-LAR OLADI

• Qaralmishi bir, hamma bo`lgan otlar:

Yigitlardan biri, talabalarning hammasi
2. ichida, orasida so`zlari bilan qo`llanga otlar:
odamlar ichida, bolalar orasida
3. Sifatlovchisi hamma, bir qancha bo`lgan otlar:
Hamma bolalar, bir qancha odamlar

NARSA OTLARIDA SON

-LAR OLMAYDI

• Mavhum otlar:

hukm o`qildi,
2. Son bilan ifodalangan sifatlovchisi bor otlar:
Ikki so`z, beshta kitob
3. Hisob so`zlar bilan qo`llangan otlar:
Bir piyola choy, ikki qop un.

-LAR OLADI

• Qaralmishi bir, hamma bo`lgan otlar:

Yo`llardan biri, uylarning hammasi
2. ichida, orasida so`zlari bilan qo`llanga otlar:
Daraxtlar ichida, uylar orasida
3. Sifatlovchisi ba’zi, ayrim bo`lgan otlar:
Ba’zi vazifalar, ayrim ishlar

–LAR QO`SHIMCHASINING BOSHQA MA’NOLARI

• 1) narsalarning turini, navini xilini: Do’konga yohlar (guruchlar, suvlar...) kеltirildi; 2) jamlikni: Ma'muraxonlar kеlishdi; 3) hurmatni: Dadamlar ishlaydilar; 4) kinoyani: Janoblari kеlibdilar-da; 5) kuchaytirishni: Boshlarim og’rib kеtdi; 6) taxminni: Soat bеshlarda kеladi.

OTDAN BOSHQA TURKUMDA BOSHQA TURKUMLARDA SON

OT O`RNIDA QO`LLANADIGAN SO`ZLAR:
Birlikda:
1.Harakat nomi: tushuntirish,
Birlik va ko`plikda
1.Olmosh: kim, nimalar, hech kim, o`zi.



OTLASHGAN SO`ZLAR:
Birlik va ko`plikda:igi
1. Sifat: kattalar, kichik
2. Olmosh: bular, shuni
3. Son: sakkizga, o`nning…
4. Ravish: ko`plar…
5. Sifatdosh: kelganlar, o`qiganlar…

OTLARNING NOKATEGORIAL SHAKLLARI:

HURMAT
SHAKLI
dadamlar
QARASHLILIK SHAKLI
ukaniki
CHEGARA SHAKLI
Ko`chagacha
O`XSHATISH SHAKLI
shamolday
JUFT VA TAKRORIY SHAKLLAR
Dasta-dasta
Qovun-tarvuz
UYGA VAZIFA

• Tegishli adabiyotlardan mavzuni konspektlashtirish.
• “Ona tilidan mashqlar to’plami”dagi tegishli mashqlarni bajarish.
• LTQdagi mavzuga tegishli qoliplarni to’ldirish.