№27-28 (378-371) ll-2Ömay 2008-d il

---

№27-28 (378-371)  ll-2Ömay  2008-d il

kimi  ədəbiyyatın nəzəri məsələlərini tədqiqat ob- 

\   yekti  kimi  seçmişdir.  Məlumdur  ki.  Azərbay- 

ın  ədəbiyyatı  1000  ildən  artıq  tarixə malik­

dir.  Lakin  ədəbiyyatşünaslığımızın  nəzəri 

\   sahəsi  xeyli  sonralar tədqiqat obyekti  ki- 

\   mi  diqqəti  cəlb  etmişdir.  Doğrudur, 

keçən  əsrin  əvvəllərində  görkəmli 

\   sənətkarianmız  Hüseyn  Cavid  və ; 

---- _л  Abdulla  Şaiq,  bir  qədər

/ 1

 

rindən  b iri  görkəm li yazıçı,  n əzəriyyəçi  a l 

M ir  C əlal  Paşayevdir.  A zərbaycan  ədəbiyyatının , 

xü su silə  onun  n əsr  sahəsinin  inkişafında  M ir 

C əlal Paşayevin  xidm əti  aydın  nəzərə  çarpır. 

Ə dəbiyyat  tarixin də,  m üasirləri  arasında 

M ir  C əlal  öz  üslubu,  aydın  və  şirin   d i­

li  ilə   seçilən  ya zıçıd ır.  H aqlı  olaraq  , 

ədəbiyyatım ızda  o,  C əlil  M əmməd-

 

Ä  

~

quluzadənin.  Ə bdürrəhim   bəy  H aqverdiyevin  də  da­

vam çısı  hesab  ed ilir  və ya ra dıcılığı yü ksək  qiym ətlən­

d irilir.

M ir  C əlal Azərbaycan  ədəbiyyatında fəa liyyət dairəsi 

ilə digər söz sənətkarlarından  seçdir.  O,  təkcə bədii ya­

radıcılıqla  m əşğul  olm aqla  m əhdudlaşm am ış,  görkəm ti 

ədəbiyyatşünas  alim   kim i  də fəa liyyət göstərm işdir.

Böyük  şəxsiyyətlər yazıçılan  insan  qəlbinin  mühən 

disi  adlandırmışlar.  Bu  fikrin  böyük  həqiqət  olduğunu 

Mir  Cəlalın  yaradıcılığında  yaratdığı  obrazlarda,  heka­

yələrində aydınlığı  ilə  görmək  olur.  Ümumiyyətlə,  de­

mək  lazımdır  ki.  Mir  Cəlal  ictimai  həyatda  baş  verən 

hadisələri  dərin  müşahidə  etmək  qabiliyyətinə  m alik 

olan yazıçıdır.  Başqa cür deyilsə, yazıçı həssaslığı,  alim, 

müdrikliyi,  müəllim  qayğıkeşliyi  Mir  Cəlalın  Г ^ Я ж 1 

vəhdət  halında  birləşir.

Mir Cəlal  maraqlı  yaradıcılıq yolu keçmişdir, yazıçı­

nın  özünün  dediyi  kimi,  "Sağlam  yollarda!1,  "Kommu­

nist qəzeti"  əməkdaşlığından  əməkdar elm  xädnuliyinə 

qədər yüksəlmişdir. 

-

Mir  Cəlal  bədii  yaradıcılığa  hekayə  və  oçerklərlə 

başlamış,  "Qızıl  Gəncə",  "Gənc  işçi"jum a!Iannda ardb 

cıl  çıxış  etmişdir.  1928-ci  ildə  yazıçının  "Sağlam  y o l-. 

laıda"  hekayəsi,  bir  qədər  sonra  "Boy"  hekayəsi  çap 

olunur.  Yazıçı  hekayə  və  oçerklərində  kənd  həyatın- 

dan.  təbiət gözəlliklərinin, təsvirini  verir.

1935-ci  ildə  "Dirilən  adam"  romanı  çapdan  çwur.Ro- 

man  geniş  oxucu  kütləsinin  diqqətini  cəlb  edir.  B ir  il 

sonra rus dilinə tərcümə olunaraq  Tbilisidə çapdan çıxır. 

Romanda  təsvir  olunan  hadisələr  1918-1919-cu  illəri 

əhatə edir.  Hadisələr həmin  dövr üçün  olduqca səciyyə­

vi  idi.  Ona görə  də  oxucunun  marağını  çəkirdi.  Əsərdə 

təsviri  verilən dövrdə1 qarşı-qarşıya duran  içtimrn  qüvvə-

Ə D Ə B İ - E L M İ

F Ə A L İ Y Y Ə T İ

sonra­

lar  professor  C əfər  Xəndan,  professor  Mikayıl  Rəfili 

tərəfindən  ədəbiyyatın  nəzəri  məsələlərinin  işlənməsi­

nə  təşəbbüs  göstərilmişdir.  Onlar ədəbiyyat nəzəriyyə­

si  üzrə dərs  vəsaiti  də  hazırlamışdır.  Lakin  müəlliflərin 

özliarinin  göstərdiklən  kimi  həmin  dərs  vəsaitləri  iqti-

dürrə-

him  bəy  Haqverdiyevin  davamçısı  hesab  olunur.

M ir  Cəlal  hekayələrində  silahlanmaya,  müharibəyə 

etiraz  edir,  insanları  sülhə,  əmin-amanlığa  səsləyir. 

M əsələn.  "Badam  ağacları"  hekayəsində  basd a  badam 

ağaclarının  qırılıb, onların  yerində  A m e n k a u h ə rb ijh ^  

yarə  meydanının  saimmastner etiraz  səsi  ucaldılır.  Yazı-

Belə ki,  Hüseyn Cavidlə Ab- 

'Ədəbiyyat  dərsləri"  (1919) 

ranın  hazırladıqları  dərs  və-

təbiətə

ф о т   hazırladı]

yyat  aəzənyyəsmın"  ilk  va- 

ıriyası"  (1940)  kitabının ə w ə - 

dərak yazır:  "Bu  kitabın  vazı- 

-adovun  'Ədəbiyyat  teoriyası"

ozun-

edir,  vətəni  müdafiə  etməyə

üənndy gəncliyi  peşə seçməyə,  gə- 

nüoyyənləşdirmək  ideyasını  ön  pla- 

yazıçımn. "Göylər  adamı"  əsərində

ləçək  istiq a m ə tin i 

na  çəkir.  B unüfiiz

irazına  baxma-

isinə  sahib4ılur  və  ейгафф.

li  iftixar

ilə  doldurur.

г  Cəlal  yaradıcılığında  müasir  mövzular  əsäs  yer 

Yazıçı  ətra f mühitdə  haşs vetən  ictimai  hadisələ-

əsərlərindən  götürüb, 

yazmağı- ^ T jğ jş ıs m a  

fəq  olmuşdpr.  Nümunə 

kimi  mövzuşH&u  Nizami  "Xəm sərs jn d ə i götürmüş  pi­

rinin  mövzustüıu  klassiklı 

onun  əsasında  orijinal  əsi

zərə 

çarpan 

щ

professor 

Mir 

d m i

  J H H H

Cəlalın  1972-ci  ildə 

çap  etdirdiyi  "Ədəbıy-  ч х  

yatşünaslığm 

əsaslan ” 

^

(professor P..Xəlilovla birlikdə) kitabı orijinaL Azərbay­

can ədəbiyyatinm  xüsusiyyətləri  əsasında yazılmış qiy­

mətli  tədqiqat əsəridir.  Bu  əsər indi  də  mütəxəssislərin 

stolüstü  kitabıdır.

Professor  Mir  Cəlal  Paşayevin  ədəbiyyatşünaslığın 

nəzəri  məsələləri  sahəsində  diqqətiçəkən  əsərlərindən 

biri  "Füzulinin  sənətkarlığı"  adlı  kitabıdır.  Hələ  keçən 

əsrin  60-cı  illərində  bəzi  alimlər  (A.  Abdullayevi  Fü­

zuli  yarşdıçılığmı  "Ədəbiyyatın  inteqıalı"  adlandırmış 

lar  ^ u  fikiç digər  iuık xalqlan  (özbək) arasında da səs 

lənprak~qeyri edilir di,  kim  Hafizi,  Əlişir  Nəvaini.  Fü- 

5ulinijıi& sə,  o,  ədəbiyyatı  bilir.  Buradan  da,  həqiqə- 

tən.  Füzuli  yaradıcdığmm  mürəkkəbliyi  aydmlaşır.  Bu 

baxamdan  da professor  M.Cəlalın  "Füzuli  sənətkarlığı” 

adbİxitabmın  böyük  əhəm iyyətə  malik  olduğu  müəy- 

yən  edilir.  Adı  çəkilən  əsəri  ilə  tanış  olan  şəxs  Füzuli 

liı^casınııybaşa düşülməsində  çətinlik  çəkmir.

> l ^ o f f ^ o i  Mir Cəlal  "Azərbaycan ədəbiyyatında ədə- 

nklər  və  müasirlər",  "Cəlil  Məm- 

Ztni"  kimi  tədqiqat  əsərlərinin  də 

^alim  bu  əsərlərində  tədqiqat  ob- 

ivzular  üzr» orijinal  fikirlər söylə- 

| Г

\ 2 р  

d

t f '

 

%—

ılaf f^şayevm   elmi  fəaliyyəti  bu 

aşm u. ^   eyni  zamanda;  adəbiv-

lərin  mübarizəsi  canlı  bədii

vələr  Bəbir bəy  və Qədir surətləri ətnıfinda  qraplaşd 

lir.  Qədir əsərdə  yeniliyi  təmsil  edən  gənc  fəlilə  sur

dir-

 

f 

/V\ V ®

Mir  Cəlal  1939-cu  ildə  "Bir  gəıicin  pihpflSti"  ə 

rinı  yazır.  Bu  əsər  Mir  C alalm  yaradıcılığında  mühj 

yer  tutur.  Haqlı  olaraq  yazıçı  Mir  Cala!  dedikdə 

f 

gəncin  manifesti".  "Bir  gəncim manifest)"  dedikdə 

Mir Cəlal yadarehişür...  Bu əsər oxucular tə ra ^ p p ||ı I 

yük  rəğbətlə qarşılanmış  və müəllifinə  nüfiız qazanc 

mışdır.  Təsadüfi  deyil  ki,  "Bir gəncin  n u ä ^ t ^ |  

onilliklər boyu ya bütövlükdə,  yaxud da ondan ver®  

parçalar üntumtəhsil məktəblərinin  m üxtəlif sinifimi 

proqramına  təlim  materialı  kimi  daxil  edilərək  təd 

olunmuşdur.’ Təkcə onu deməklə kifayətlənmək olar

bir  noveHävarilik  özünü

da  Ə.  Haqverdiye'

ilə  Mir Cəlal  yaradıcılığı  arasında  üslub* 

ra  çarpır. 

$

ƏdəbivyaUtnızda  Mir  Cəlal  üislubu  b 

diriiin  'Yazıçının  təbiətində  ilıqyum erji 

lirizmin  vəhdətini  görənlər  tajm rüilə  hi 

\u d :  "Ümumiyyətlə,  həm  islähedici  gül 

təbəssüm,  həm  də  satira^dəşi  Mir  Cəla 

qətə layiq  keyfiyy 

yeniliyi  duymaq

dırlar".  Ya- 

dostanə  bir

nəsnnıı

liliyyətindən,

ıvablığmdan

nəsrimizdən  ən”

tamış,  bəlkə' döv 

iyyətlərlq.zerigın

ıluzadəı

i- müəllifidir. jGöı 

yektj. kimi  seçd

oxucu  tərə!

şərtlərindi

ır Jci;- Mİr  Cəlalın

lidalamr.

ıləminin  məhsulu  olan  "XX  əsr  Azwbay- 

ıtı"  adlı  monoqrafik  (F. Hüseynovla  birlik- 

qəti  xüsusilə  cəlb  edir.  Bu  əsərdə  müəy- 

э görə b u  vaxta qədər oxuculara lazımi şə-

iilan  bu  romanli

Abdulla bəy

ıbəyoğlu,

Məhəmməd  Hadi, 

i 

kimi  sənətkarlar

Əlbəttə!

Zeynalabdin

dıcılığınm  ancaq, bir  hissəsidik-  irihəcmli  as,Jiiərilfir 

Bunlardan  başqa  o f  çm tssyit hekayəlm  m i ^ p h a ı r ^ r i ^  

lan  burada  sadalamaqla  əhatə  etmək  çətindir.  Müşahi­

də  etdiyi  həyat  hadisələrini  qısa,  aydın,  lakonik  d illə 

ifadə etmək  Mir Cəlalın sənətkarlıq xüsusiyyətidir. B u ­

na  görə  də  ədəbiyyatımızda  kiçik  hekayələr  ustası  ki­

mi  qiymətləndirilir.  Cəlil  Məmmədquluzadənin  Əb-

OXUCU’

çətin  və.-mürəkkəb 

rq  xalqlan  arasında 

ıt qaydaları) deyilir. 

qLymətlj  əsərdlr. 

kt,  bır elmin  nəzə-

də həmin əsər ali  nu

Müdriklər  haqlı  ol 

riyyəsi  olmadan  onun tarixi ЗД ^охЗиг (N.Q.Çemişevs- 

ki).  Bu baxımdan da Mir Cəlal bir ədəbiyyatşünas alim