Poezja paradoksów paradoksy w poezji



Yüklə 307,42 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/11
tarix06.02.2018
ölçüsü307,42 Kb.
#26066
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

17

Wstęp


jej  uzupełnieniem,  bo  poezją  można  czasem  mówić  o  wiele  lepiej, 

piękniej,  dobitniej  niż  hermetycznym  językiem  kazań.  Dlatego, 

być  może,  kapłani  odczuwają  potrzebę  pisania  wierszy.  Oszajca 

stwierdza:

Zacząłem  pisać  późno,  dopiero  wtedy,  gdy  zabrakło  mi  języka, 

w  którym  mógłbym  opowiadać  to,  co  mi  zostawało  z  katechezy 

i  kazań.  Zostawała  mi  bowiem  reszta  większa  od  całości  […]. 

Sądziłem  wtedy,  po  części  słusznie,  że  językiem  katechetyczno-

 -homiletycznym nie można wyrazić tego, co się we mnie i ze mną 

dzieje


23

.

Również kardynał Karol Wojtyła, we wstępie do antologii współ‑



czesnej  poezji  kapłańskiej  Słowa  na  pustyni,  zastanawiał  się  nad 

współistnieniem  dwóch  powołań  w  jednym  człowieku  —  kapłań‑

skiego i poetyckiego:

Kapłaństwo jest sakramentem i powołaniem. Twórczość poetycka 

jest funkcją talentu — ale talenty również stanowią o powołaniu, 

przynajmniej w sensie podmiotowym

24

.

Wątki autobiograficzne nie wyczerpują tematu związanego z poe‑



zją  kapłańską.  Pojawiają  się  również,  o  czym  pisałam  wcześniej, 

tropy kapłańskie — środki stylistyczne, które związane są z językiem 

sakralnym,  ale  wywodzą  się  z  głębi  kapłańskiego  doświadczenia. 

Do  konstrukcji  językowych,  w  których  można  rozpoznać  kapłań‑

ski  rodowód,  Bożena  Chrząstowska  zalicza  między  innymi:  humor 



i  dystans,  wykorzystanie  frazeologii  potocznej,  języki  środowiskowe,  iro-

nię i parodię, nadając dwu ostatnim najwyższą wyrazistość w poezji 

księży. Szczególną uwagę należy zwrócić na wyeksponowaną przez 

poznańską  badaczkę  kategorię  ironii  —  figurę  pokrewną  paradok-

sowi. Obecna jest ona w twórczości wszystkich trzech poetów, łączy 

ich, podobnie zresztą jak paradoks, z najważniejszymi doświadcze‑

niami  polskiej  poezji  dwudziestowiecznej.  Bożena  Chrząstowska 

pisze o niej tak:

Ironia  jest  charakterystyczna  dla  poetyki  Pasierba,  który  właśnie 

tym środkiem poetyckim wypowiada często swój wewnętrzny dra‑

mat […]. Ironiczny dystans pojawia się w niej wszędzie tam, gdzie 

23

 W.  Oszajca:  Reszta  większa  od  całości.  Wiersze  19742003.  Warszawa  2003, 



s. 201.

24

 K. Wojtyła: Słowo wstępne. W: Słowa na pustyni…, s. 5.




18

Wstęp


następuje  konfrontacja  świata  idealnego  z  materialnym  […].  Iro‑

nią  operuje  także  Twardowski,  splatając  ją  z  różnymi  rodzajami 

komizmu i dowcipu słownego, zawsze jednak pozostaje w tonacji 

umiarkowanie humorystycznej i żartobliwej

25

.

Mimo że poezja księży inspirowana jest paradoksem religijnym 



de facto na paradoksach często się opiera, Chrząstowska nie poświę‑

ciła tej figurze uwagi, choć wydaje się, że to właśnie paradoks sta‑

nowi  elementarny  wyznacznik  owej  twórczości.  Bo  jakże  inaczej 

mówić  o  Bogu  w  Jezusie  Chrystusie,  który  stał  się  człowiekiem? 

Jak mówić o tajemnicy świętego Kościoła grzeszników, o życiu przez 

śmierć, męce, która zamienia smutek w radość, majestacie w nędzy 

czy  o  mistycznej  światłości  przez  ciemność?  Ukazując  paradoks 

jako elementarny trop kapłański, niniejsza książka uzupełnia pionier‑

skie  opracowanie  poezji  księży  autorstwa  poznańskiej  badaczki  — 

Bożeny Chrząstowskiej.

W kontekście wcześniej postawionych pytań wydaje się jasne, że 

o wyborze Twardowskiego, Pasierba i Oszajcy spośród około czter‑

dziestu  współcześnie  uznanych  poetów  w  koloratkach  zadecydo‑

wało  przede  wszystkim  kryterium  reprezentatywności.  Poeci,  któ‑

rych twórczość poddaję analizie, są reprezentantami trzech pokoleń 

twórców  —  nestorów,  seniorów  oraz  pokolenia  średniego.  Każdy 

z nich zdobył wysoką, dziś już utrwaloną, pozycję wśród czytającej 

publiczności. Trudno byłoby wyobrazić sobie bez nich pejzaż litera‑

tury współczesnej. Jednocześnie — paradoks jest często stosowanym 

w  ich  twórczości  i  charakterystycznym  dla  niej  środkiem  wyrazu, 

który  —  choć  różnie  manifestuje  się  w  przestrzeni  każdej  z  trzech 

poetyk — poddaje się opisowi jako trop kapłański.

By wskazać podobieństwa i różnice poetyki paradoksu w wier‑

szach  kapłanów,  proponuję  trójpoziomowe  spojrzenie  na  ich  wier‑

sze. Poziom pierwszy — to ustalenie metodologii, którą uzasadniam 

postrzeganie współczesnej poezji kapłańskiej jako formy wypowie‑

dzi  teologicznej  i  filozoficznej.  Wypracowanie  kryteriów,  leżących 

u podstaw analizy tekstów poetyckich, to poziom drugi — stanowi 

on  treść  rozdziału  Sprzeczność  —  paradoks  —  aporia.  Wokół  dylema-

tów  terminologicznych,  czyli  założeń  dotyczących  teorii  poetyckiego 

paradoksu w świetle przyjętej metodologii. Teoretyczne rozważania 

pozwalają stworzyć siatkę pojęć i odniesień budowanych na sprzecz‑

ności,  wewnątrz  której  poruszam  się  w  części  trzeciej,  analityczno-

 ‑interpretacyjnej.

25

 B. Chrząstowska: Wierzę wierszem”…, s. 286—289.




19

Wstęp


Podejmując  problem  paradoksu  w  twórczości  księży,  pozostaję 

przede wszystkim w przestrzeni poetyki immanentnej. Rekonstruuję 

bowiem  pewne  reguły  i  zasady  tworzenia  paradoksów,  korzysta‑

jąc  z  tekstów  poetyckich,  a  nie  z  przedstawionej  a  priori  wykładni. 

Ukazanie  paradoksu  jako  centralnej  figury  immanentnej  poetyki 

kapłańskiej  nie  może  się  ograniczać  do  jednego  utworu,  przywo‑

łuję  więc  teksty  z  wielu  tomików  —  paradoks  przenika  bowiem 

na  różne  sposoby  twórczość  Twardowskiego,  Pasierba  i  Oszajcy, 

jest  ich  charakterystyczną  cechą.  Poetyka  immanentna  wydaje  się 

również  szczególnie  przydatna  w  realizacji  głównego  celu  książki: 

odkrywania  różnorodności  form  i  sposobów  operowania  paradok‑

sem w wierszach księży poetów w kontekście religii, a szczegółowo 

rzecz ujmując — teologii katolickiej, która stanowi istotne odniesie‑

nie dla tej poezji.

Dlatego  też  ważne  jest  metodologiczne  założenie,  że  nie  ma 

sztywnych  podziałów  pomiędzy  tekstami  teologicznymi  a  teks‑

tami  literatury,  oraz  obranie  wyrazistego  kierunku  refleksji  herme‑

neutycznej

26

. Badanie związków między religią i kulturą to zresztą 



istotny  obszar  we  współczesnej  humanistyce.  W  ostatnim  czasie 

tematykę tę podejmowało wielu badaczy, reprezentujących zarówno 

kręgi  świeckie,  jak  i  duchowne.  Moje  stanowisko  bliskie  jest  temu, 

jakie  zajmuje  ks.  Jerzy  Szymik

27

,  który  prezentuje  rozumienie  lite‑



ratury  pięknej  w  optyce  teologicznej.  Taką  perspektywę  propo‑

nuje  między  innymi  w  książkach  W  poszukiwaniu  teologicznej  głębi 



literatury.  Literatura  piękna  jako  locus  theologicus  z  1994  roku,  także 

w  wydanej  dwa  lata  później  pracy  Problem  teologicznego  wymiaru 



dzieła  literackiego  Czesława  Miłosza.  Książki  podobnie  zorientowane 

powstawały  również  w  latach  osiemdziesiątych  ubiegłego  stulecia, 

a pisali je autorzy z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w tym 

Stefan Sawicki

28

 oraz Marian Maciejewski



29

. Nie tylko jednak bada‑

cze  akademiccy  poszukiwali  —  i  wciąż  poszukują  —  pól  synergii 

26

 Por.:  H. -G.  Gadamer:  Prawda  i  metoda.  Zarys  hermeneutyki  filozoficznej.  Tłum. 



B. Baran. Kraków 1993; P. Ricoeur: Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawa o metodzie

Wybór  i  oprac.  S.  Cichowicz.  Warszawa  1975;  Idem:  Język,  tekst,  interpretacja.  Tłum. 

K. Rosner. Warszawa 1989.

27

 Por.: J. Szymik: W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury. Literatura piękna jako 



locus theologicus. Katowice 2007; Idem: Problem teologicznego wymiaru dzieła literackiego 

Czesława  Miłosza.  Katowice  1996;  Idem:  Teologia  w  krainie  pepsi ‑coli.  Od  teologii ‑nauki 

do teologii ‑mądrości. Warszawa 1999.

28

 Por.: Biblia w literaturze. Red. S. Sawicki, J. Gotfryd. Lublin 1986; Polska liryka 



religijna. Red. S. Sawicki, P. Nowaczyński. Lublin 1983.

29

 Zaproponował  on  nową  interpretację  literatury  religijnej,  określając  ją  jako 



interpretację kerygmatyczną. Piszę o niej w dalszej części Wstępu.


Yüklə 307,42 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə