3. Aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish Asosiy kapital doiraviy aylanishining mohiyati, tarkibiy tuzilmasi va samaradorligi

MQ – qisqa muddatli Moliyaviy qо‘yilmalar;
QP – qisqa muddatli majburiyatlar (kyelgusi davr
daromadlarisiz).

Bu koyeffisiyentning istaluvchi darajasi 0,2 dan iborat bо‘lib, biroq amaliyotda bu narsa о‘z faoliyatining turli davr-larida XYUSning Moliyaviy siyosati va ishining samaradorligiga bog’liq.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida aylanma kapitaldan foydala-nishning samaradorligi juda kо‘p omillarga bog’liq. U, yeng avvalo, tо‘lov intizomining ahvoli, aylanma mablag’larning turli funk-sional yelementlariga joylashtirilgan qо‘yilmalarning hajmi bilan belgilanadi. Shuningdyek, ishlab chiqarish sohasida aylanma kapitaldan samarali foydalanishga ishlab chiqarishning chiqit-larsiz Yuqori texnologiyalarga asoslanganligi, matyeriallar qiyma-tining pasayishi, ishlab chiqarish va muomala xarajatlarining minimallashtirish, ishlab chiqarish zaxiralari va ularning haraka-tini oqilona tashkil qilish hamda natijali boshqaruv mye’yorlash-tirishni hisobga olgan holda), albatta, о‘z ta’sirini kо‘rsatadi.
Muomala sohasida bunday omillar qatoriga mol yetkazib beruvchilar va istye’molchilar bilan ishlarni yaxshilash, samarali xо‘jalik aloqalaridan foydalanish, zamonaviy markyetingni amal-ga oshirish, tayyor mahsulot zaxiralarini kamaytirish va uning realizasiya qilinishini tyezlashtirish kabilar kiradi. Tо‘lov qo-biliyatini ta’minlash (mustahkamlash) va mablag’larning aylanuv-chanligini tyezlashtirish maqsadida dyebitorlik qarzlari va pul oqimlarini boshqarishni yaxshilash ham bu о‘rinda alohida ahamiyat kasb yetadi.


3. Aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish

Aylanma kapitalni Rejalashtirish va undan foydalanishni tashkil qilish uchun unga nisbatan bо‘lgan yehtiyojni aniqlash mye-todlari va Rejalashtirish tizimini ishlab chiqmoq lozim. Moddiy resurslar va ular zaxiralarining harakatini boshqarish tizimini avtomatlashtirish xususida о‘ylamoq, aylanma kapital va uni shakllantirish manbalari bilan tо‘g’ri manyovr qilish, matyerial-larning sarflanishi va ularning saqlanishi ustidan nazoratni ta’minlash kerak.

YUqoridagilarni amalga oshirish maqsadlariga xizmat qilish uchun aylanma mablag’lar quyidagi ikki guruhga bо‘linadi:

• 
  Mye’yorlashtiriladigan aylanma mablag’lar;
  
• 
  Mye’yorlashtirilmaydigan aylanma mablag’lar.
  

Mye’yorlashtiriladigan aylanma mablag’larga aylanma ishlab chiqarish fondlari va realizasiya qilinmagan tayyor mahsulot zaxiralari kiradi. Mye’yorlashtirilmaydigan aylanma mablag’lar yesa ombordagi tayyor mahsulot zaxiralaridan tashqari muomala fondlarining barcha yelementlarini qamrab oladi. Aylanma kapi-talning о‘lchamini optimallashtirish uchun moddiy aylanma mablag’-larning Rejalashtirilishi amalga oshiriladi.
Moddiy aylanma mablag’larni Rejalashtirishning asosini normativ myetodi tashkil yetadi. Unga kо‘ra aylanma mablag’larning normativi belgilanadi, transport, sug’urta, tayyorgarlik, texnolo-gik, joriy zaxiralarni ham qо‘shgan holda zaxiralar normalashti-riladi, moddiy resurslarning barcha kо‘rinishlari, tugallanmagan ishlab chiqarish, ombordagi tayyor mahsulotga nisbatan xarajatlar mye’yori о‘rnatiladi.
Aylanma mablag’larni mye’yorlashtirish jarayoni bir nyecha bosqichlardan iborat. Dastlab, aylanma mablag’larning har bir yelementi bо‘yicha ishlab chiqarish zaxiralarining mye’yori ishlab chiqiladi. Ishlab chiqarish zaxiralarining mye’yori ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlovchi ularning ilmiy asos-langan Rejali hajmidan iborat bо‘lib, u yeng avvalo, quyida-gilarni о‘z ichiga oluvchi XYUS ish sharoitiga bog’liq:

• 
  ishlab chiqarish siklining uzoq-yaqinligi;
  
• 
  ishlab chiqarishga matyeriallarni kiritish davri;
  
• 
  mol yetkazib beruvchilarning uzoqligi;
  
• 
  mol yetkazib berish partiyalarining komplyeksligi yoki hajmi;
  
• 
  matyeriallar sifati;
  
• 
  hisob-kitoblar tizimi;
  
• 
  va boshqalar.
  

Mye’yor mye’yorlashtiriladigan moddiy resurslarga (ularning har bir turi bо‘yicha) bо‘lgan о‘rtacha kunlik yehtiyoj (xarajat)lar-ning hajmi va mol yetkazib berishlar о‘rtacha intyervalining uzun-ligini hisobga olgan holda kunlik zaxiralarda о‘rnatiladi. Dyemak, agar ana Shu intyerval, masalan, 24 kunga tyeng bо‘lgan bо‘lsa, Shunga mos ravishda zaxiralar Shu kunlar oralig’ida ishlab chiqa-rish siklining normal (sog’lom) rivojlanishini ta’minlashga yetarli bо‘lmog’i lozim.
Kunlarda ifodalangan zaxiralar va ma’lum bir kо‘rinishdagi tovar-moddiy boyliklar xarajatlarining mye’yori asosida mye’yor-lashtiriladigan zaxiralarni yaratish uchun zarur bо‘lgan aylanma mablag’larning hajmi aniqlanadi. Agar mye’yor kunlarda aniqlansa, u holda aylanma mablag’larning normativi XYUS ning normal faoliyat kо‘rsatishi uchun minimal darajada zarur bо‘lgan tovar-moddiy boyliklarning pulda ifodalangan Rejalashtirilgan zaxiralaridan iborat.
Qandaydir bir resurslarning zaxiralariga avanslashtirila-digan aylanma mablag’lar normativining formulasi quyidagi kо‘-rinishga yega: