3. Pedagogik texnologiyaning asosiy yo’nalishlari

modullar to`plami,- pedagogik texnologiyani uning biror darajasidan boshlab tasvirlash maqsadida bitta modul sifatida hisoblangan bir nechta modullar yig`indisi.
modul darajasi— birlamchi modullarning o`z tarkibida aslida qancha modullarga ega ekanligiga qarab quyidagi darajalarga bo`linadi:

• 
  Bir o`quv mashg`ulotini o`tkazishga mo`ljallangan modullar;
  
• 
  O`quv fanining bir mavzusini, bir bo`limini, bir qismini yoki hamma tarkibiy
  

bo`laklarini o`qitish texnologiyasini tashkil etuvchi modullar.Ularni bloklar deb ham nomlanadi;

• 
  Bir nechta turdosh o`quv fanlarini yoki ayrim fanlarni o`qitish texnologiyasini tashkil qiluvchi modullari;
  
• 
  DTSning tarkibiy bo`laklarini va ularni bajarish texnologiyasini tashkil qiluvchi modullar;
  
• 
  O`quv reja va dasturlarning tarkibiy bo`laklarini va ularni bajarish texnologiyasini tashkil qiluvchi modullar;
  
• 
  Ta’lim vositalarini tashkil qiluvchi modullar;
  
• 
  Pedagogik texnologiya jarayonida qo`llaniladigan usullarni tashkil qiluvchi modullar.
  

Algoritm — pedagogik texnologiya bo`laklari (modullar)ning o`zaro joylashuvini hamda pedagogik texnologiya jarayonlarini amalga oshirish ketma -ketligining avvaldan belgilangan tartibi, ya’ni qoidasidir.
Algoritmlash esa pedagogik texnologiya tarkibiy bo`laklarini amalga oshirish jarayonining ketma-ketligini belgilash bo`lib, ko`zlangan maqsadga erishish kafolatini amalga oshiradi. Odatda, pedagogik texnologiyani loyihalashda oldin uning algoritmi ishlab chiqiladii. Shu algoritmga muvofiq holda modullarning o`zaro joylashuvi tartibi aniqlanadi.
Pedagogik texnologiyada algoritmlar alohida mashg`ulot yoki uning biror bo`lagi algoritmi, o`quv fanini o`qitishning umumdidaktik izchilligi algoritmi, o`quvchi faoliyatini, o`qituvchi faoliyati, o`zlashtirishni nazorat qilish jarayoni, maktabni boshqarish jarayoni algoritmi kabi turlarga bo`linadi.
Pedagogik faoliyatning eng kichik bo`laklari o`zaro joylashuvini va shu faoliyatni amalga oshirish ketma-ketligini belgilash algoritmlashning birlamchi darajasi bo`lib, ularni birlamchi algoritmlar deyiladi.
Algoritmlash orqali pedagogik texnologiyani tegishlicha tayyorgarlikka ega bo`lgan mutaxassislar tomonidan oldindan belgilangan maqsadlarning to`liq amalga oshirilishini kafolatlagan holda amalga oshirish imkoniyati yaratiladi.
Modullashtirish va algoritmlash madaniyati ta’lim-tarbiya jarayonida odat tusiga kirgan holdagina turli darajalardagi pedagogik texnologiyalarni yaratish va amalda qo`llash faoliyati yanada keng rivojlana boradi.


Ta’lim jarayoni nihoyatda murakkab va ko‘p kom ponentlidir. T a’lim samaradorligi pedagog va talaba-o'quvchining faolliligiga, ta ’lim vositalarining mavjudligiga, ta ’lim jarayonining tashkiliy, ilm iy-m etodik mukammalligiga, jam iyatda ilmli kishilarga b o ‘lgan ehtiyojga va boshqa hali aniqlanm agan ko ‘pgina omillarga bog'liq. Jamiyat o ‘zining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy ehtiyojlari asosida ta ’lim samaradorligi yuqori b o ‘lishini talab etadi. 0 ‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy strukturalar yaratilayotgan hozirgi kunda keng, chuqur bilimli va bilim ­ larni amalda q o ‘llay oladigan shaxslarga talab kuchayib borm oqda. Bilim don va tadbirkor, ijtimoiy faol shaxs jam iyat hayotida, m ehnatda o ‘zining o ‘rnini topadi. 0 ‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov «...shuni yaxshilab tushunib olishimiz zarurki, jam iyatim izni yanada demokratlashtirish va fuqarolik institutlarini shakllantirish, aw alo, aholining siyosiy, ijtimoiy va davlat hayotida nechog‘lik faol ishtirok etishi bilan uzviy bog‘liq», deb ko‘rsatdi. Bunday faollik vujudga kelishi uchun bilim don va harakatchan, milliy istiqlol g‘oyasiga sodiq b o ‘lgan shaxsni shakllantirish kerak. T a’limning barcha bo ‘g'inlarini shunday tashkil etish kerakki, u yoshlarga chuqur va asosli bilim berish bilan birga keng qamrovli fikrlashga o' rgatsin. T a’lim jarayonida talabada mustaqil bilim olish ehtiyoji shakllanib borishi hozirgi kunning talabidir. Pedagogik amaliyot va tadqiqotlarda qator ish usullari qo‘llab k o ‘rildi. T a’lim ni m uam m oli tashkil etish, ta ’limda o‘quvchilarni faollashtirish, ham korlik pedagogikasi, tayanch bilimlarga asoslanish, ta ’lim ni optim allashtirish va boshqalar tajribadan o ‘tdi. Lekin bu pedagogik vositalar ayrim o ‘qituvchilarda samarali natija bersa ham , uni ommaviy yo‘sinda ta ’lim tizimiga kiritib bo ‘lmadi. Pedagogik texnologiyaning asosiy m ohiyati ta’limda talabalarni qiziqtirib o ‘qitish va bilim larni to iiq o ‘zlashtirishga erishishdir. T a’lim da berilayotgan bilimlarni talabalarning aksariyat ko‘pchilik qismi puxta o'zlashtirishi pedagogik texnologiyani joriy etishning asosiy m aqsadi hisoblanadi. Pedagogik texnologiya asosida dars o'tishda eng asosiy talab talabaning hayotiy tajribasi aw al o ‘zlashtirgan bilim lari va qiziqishlari asosida bilim berishni ko'zda tutadi. Pedagogik texnologiya o'rganilayotgan soha bo'yicha talabalarda bilim yetarhcha bo‘lmagan holda ham talabada salbiy kechinm aga o ‘rin qoldirmaslikni, bu talabaning aybi emasligini tan olishni talab etadi. Faollik ko‘rsatilsa, bilimlarni o‘zlashtirib olishga talabalarda ishonch paydo bo'lishiga erishish m um kin. Mavjud pedagogika fanida dars jarayoniga oid berilgan m a’lumotlarda e ’tibor ko'proq yangi bilim larni bayon etish, uni m ustahkamlash va natijasini hisobga olishga qaratilgan. Bilim berishda talabaning awalgi bilimlari, hayotiy tajribasi yetarlicha hisobga olinm agan. D ars rejasida aw al o ‘tilgan mavzuni yakunlab, yangi mavzuga bog‘lash taklif etilgan. Lekin shu yangi o ‘tilayotgan mavzu bo‘yicha talabaning bilimni aniqlash, m avzuga xos bo ‘ladigan dastlabki m a’lum otlarni berish yetarlicha amalga oshirilmagan. Pedagogik texnologiya talabalarning o ‘rganilayotgan soha bo'yicha bilimlarni esga tushirish, jonlantirish yangi bilimni o'zlashtirishga asos bo'ladi, deb ko'rsatadi. Bilimlar va tayyorgarlikni aniqlash talabani faollashtirish va bilim o'zlashtirishga ijobiy motivni keltirib chiqaradi. M avzuni o'rganishgakirishishda erkin suhbat, m unozara, aqliy hujum va boshqa shakllarda jonlantirish mumkin. Pedagogik texnologiya ta ’lim amaliyotida uchta darajada qo'llaniladi: 1. Umumiy pedagogik daraja. U m um iy pedagogik (umum didaktik, umumtarbiyaviy) texnologiya o'quv-tarbiya jarayonining yaxlit tizimliligi, m a’lum bir region, o'quv yurti tom onidan uzluksiz ta ’lim tizimining muayyan bir bosqichidagi texnologiyaning um umiy qonuniyatlari, ilm iy-nazariy asoslari, tam oyillari, am aliyotda qo'llash ning umumiy xususiyatlari, shart-sharoitlarini ifodalaydi. Shu o'rinda qayd etish kerakki, uzluksiz ta ’lim tizim ining har bir bosqichida ta ’lim m azm uni orqali tegishli o'ziga xos m aqsad va vazifalarni amalga oshirish ko'zda tutilganligi sababli, pedagogik tex- nologiya ham o ‘ziga xos xususiyatga ega bo‘ladi. Bu darajada pedagogik texnologiya pedagogik tizim tushunchasiga sinonim hisoblanadi. Uning tarkibiga ta ’Jim-tarbiya jarayonining m aqsad va vazifasi, m azm uni, vosita va metodlari, tarbiya jarayonining obyekti va subyekti faoliyatining algoritmlari kiradi. 2. Xususiy metodik darajada pedagogik texnologiyaning m uayyan bir predm et, kursni o ‘qitish jarayonining maqsad va vazifalarini amalga oshirish maqsadida foydalaniladigan ta ’lim m azm uni, o'qitish vositalari, m etodlari va shakllarining majmuasi tushuniladi. 3. Lokal (modul) darajada o'quv-tarbiya jarayonining m a’lum bir qismining xususiy didaktik va tarbiyaviy m aqsadini hal etishga qaratilgan texnologiya tushuniladi. Unda o'quvchi- talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish, ular bilim ini nazorat qilish, shaxsiy fazilatlarini shakllantirish kabi m asalalar ko‘zda tutiladi. Pedagogik texnologiyaning yuqorida qayd etilgan uchta darajasi bir-birini to ‘ldiradi va taqozo etadi. 0 ‘zbekistonda pedagogik texnologiya masalalari, asosan, ta'lim doirasida o'rganilm oqda. T a ’lim texnologiyasi deb, o ‘quv-tarbiya jarayonida o ‘quvchi m aqom ini o'zgartirish, yangilash yo ‘li bilan m a’lum ot m azm unini va m odellashtirish darajalari — o ‘quv m ateriali, o ‘quv predm etiga pedagogik ishlov berish, o ‘rganiladigan m avzuni o ‘quvchi-talabalarning real bilish imkoniyatlariga moslashtirish, ta ’lim natijasini qabul qilingan etalon darajasiga ko‘tarish va baholashga oid usullar, vositalar, ta ’limning tashkiliy shakllarini tushunam iz. T a’lim texnologiyasi o ‘quv-tarbiya jarayonini boshqarishning hozirgi yetakchi prinsipi (subordinatsiya) ni chegaralaydi, undakoordinatsiyao'qituvchi (pedagog) va o ‘quvchi-talaba faoliyatini o'zaro muvofiqlashtirishning yetakchi prinsipigaaylanadi. Koordinatsiyata’lim ni tashkil qilish, boshqarish va nazorat qilishning bosh prinsipiga aylanganda o ‘quvchi-talaba ta ’lim jarayonining o ‘qituvchi (pedagog) bilan teng huquqli subyektiga aylanadi, ta’lim jarayonini 0‘qituvchi (pedagog) va o ‘quvchi-talaba birgalikda amalga oshiradi. G ‘arb mamlakatlaridagi ta ’lim texnologiyasining bosh g£oyasi dasturlashtirilgan ta ’limga borib taqaladi. Dasturlashtirilgan ta ’lim asoschilaridan biri Berres Frederik Skinnerning ta ’kidlashicha, o'quvchilarning o ‘quv m ateriali va uni o‘zlashtirishga oid xatti-harakatlari (o‘quvchi faoliyati) pog‘onalar (ta’lim bosqichlari)ga ajratiladi, har bir bosqichda o ‘quv m aterialining m a’lum ulushi to ‘liq o'zlashtiriladi, o ‘quv m aterialining o ‘zlashtirilgan ulushi tekshirilib, keyingi ulushni o ‘rganishga o ‘tiladi. D em ak, pedagogik texnologiyaning asosiy tam oyili m a’lum ot m azm unini to'liq o'zlashtirish taktikasidan iborat bo‘lib, u dastaw al dasturlashtirilgan ta ’lim nazariyasi va amaliyoti qobig‘ida paydo bo'lgan edi. Pedagogik texnologiya inson ongi, tafakkuri bilan bog'liq bilim ­ lar sohasi sifatida m urakkab va ham m aga ham tushim tirish m umkin bo'lm agan pedagogik jarayonni ifoda etadi. Uning o'ziga xosjihati — tarbiya m uam mosini ham qamrab olishidir. Dem ak, texnologiya samaradorligi inson o'zining ko'p qirrali tom onlari bilan unda qanchalik to'liq nam oyon bo'lyapti, uning psixologik-kasbiy jihatlari, ularning kelajakda rivojlanishi (yoki pasayishi) qanday hisobga olinyapti, degan savollarning yechimiga bog'liq ekan. Shu jihatdan olganda texnologiya shaxsning rivojlanish bosqichlarini loyihalashtirish, tashxislash kabi imkoniyatiarga ham ega bo'ladi. Bu esa p edagogning texnologik jarayon bilan ishlash qobiliyatiga bog'liq. Pedagogning belgilangan o'quv-tarbiya vazifalarini m e’yoriy huijatlarda ko'rsatilgan talablar asosida yo'l qo'yiladigan chegaraviy ko'rsatkichlar doirasida bajarish holati, ishlash qobiliyati deb atalishi m um kin. Dem ak, u yoki bu fan o'qituvchisining m ahoratini aniqlashda uning faoliyati davlat ta’lim standartlari talablariga va pedagogik shartlarga nechog'lik mos kelishi nazarda tutiladi. Pedagogik nashrlarda pedagog faoliyatini baholash uchun qator ko'rsatkichlar tavsiya etiladi, jum ladan: - pedagogik natijaviylik — pedagog guruhida fan bo'yicha o'zlashtirishning o'rtacha qiymati; - o'qitishning ilmiylik darajasi — pedagogning o'quv elem entlarini fan abstraksiyasi pog'onalari bo'yicha tushuntirishi; - ta ’lim m azm unini m etodik tayyorlash — umumiyligi, izchilligi, harakatdaligi, ortiqcha emasligi kabi talablarning e ’tiborga olinishi; - ta ’lim da u yoki bu natijani qo'lga kiritish yo'llaridan samarali foydalanish — ekstensiv yoki intensiv sharoitda va hokazo. U m uinan olganda, pedagog uch u n asosiy kasbiy-m e’yoriy ko'rsatkich — bu, birinchi navbatda, o 'z holatini pedagogik jarayonda bunyodkor sifatida his etishi va anglab yetishidir. Pedagog o'zining ish faoliyatiga xususiy kasbiy yaroqliligini, pedagogik voqelikdagi o'z o 'm in i baholay olmas ekan, undan hech qachon ijodkorlikni talab qilib bo'lmaytli. D em ak, pedagogik faoliyatga kirib kelayotgan har bir inson o'zining unga m oslanuvchanligini, slui kasbga layoqati, qiziqishi borligini to'liq lasavvur clislii kerak. T a ’lim texnologiyasining asosiy maqsadi ham . o ‘quv predm etlarini to'liq o'zlashtirishga m os keladigan ta'lim loyihasini yaratishdir. Bunday loyiha hozirgi zainon psixologiyasi, didaktikasi va pedagogik am aliyotining asosiy va ilg'or g ‘oyalariga tayangan holdagina yaratiladi. T a’lim — boshqariladigan jarayon bo ‘lib, uning natijasi, ko‘p jihatdan, tayyorlangan didaktik loyihaga bog'liq. Didaktik loyiha esa ta ’lim texnologiyasining mahsulidir. O 'quvchi- talabalarning bilish faoliyatini didaktik loyihaga ko‘ra boshqarish ta ’lim texnologiyasining pedagogik asosi sanaladi. H ar qanday jarayonning boshlanishi va yakuni mavjud boMganidek, didaktik loyihani amalga oshirishning ham kirish va chiqish nuqtalari bor. Ikki nuqta orasiga juda ko‘p nuqtalarni joylashtirish m um kin b o ‘lganidek, didaktik loyihani am alga oshirish ibtidosi bilan intihosigacha bo'lgan m asofada ta ’limning samarali usullari, vositalari ko‘p topiladi. Bu erda ta ’lim texnologiyasi eng samarali usul bo'lib, ta ’lim ning samarali shaklini tanlashda o'qituvchiga yordamga keladi. Dem ak, m aqsaddan etalonga yetib kelguncha o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talaba ongi juda ko'p hodisalar bilan uchrashadi. T a’limga texnologik yondashish — bu m a’lumot va ta’lim m azm unini atroflicha tahlil qilish yo'li bilan o'quv-tarbiya jarayonining um um iy, xususiy maqsadlarini tahlil qilish, o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talaba maqsadlarining uchrashgan nuqtalarida (o'qitish m aqsadi, o'qish maqsadi) ta ’limning didaktik maqsadini belgilash asosida ta’limni loyihalash va amalga oshirish yo'llari bilan mo'ljaldagi etalonga erishishdir. U m um an, ta ’lim texnologiyasi haqida gap ketganda o'zaro daxldor quyidagi hodisalarni bir-biridan farqlashga ehtiyoj tug'iladi: ta'lim ni didaktik loyihalash; loyihani amalga oshirish; ta ’limning joriy va oraliq natijasiga ko‘ra didaktik loyihaga tuzatish va o'zgartirislilar kiritish; ta ’limni takrorlash va yakuniy nazoratdan iborat. Bu hodisalarning birinchi va ikkinchisi an ’anaviy ta ’lim tajribasida ham uchraydi. T a’lim texnologiyasining an’anaviy ta ’lim tizim idan farqi shundaki, ta ’lim natijasi va uning etalon darajasida bo'lishi doimo o'qituvchi (pedagog) ham da o ‘quvchi-talabaning diqqat marka/.ida turadi. O'qituvchi (pedagog) ta ’lim nati- jasini tez-tez tekshiiib, o ‘quvchi-talabalarni o ‘zlari erishgan yutuqlardan ogoh qilib turadi va o‘quvchi-talabalar o ‘zlari erishgan yutuq va kam chiliklam i anglab, yutuqlarini yanada ko'paytirishga. kam - chiliklarini esa bartaraf etishga harakat qiladi. 0 ‘quvchi-talabalar ta ’lim ning zaruriyligini, ular ta ’lim jarayonining haqiqiy subyektiga aylangan paytida sezishadi. T a’lim texnologiyasi bo‘yicha qilinadigan ishlar ikki qism dan iborat: ta ’lim loyihasini tayyorlash va loyihani amalga oshirish. 1. T a’lim loyihasini tayyorlash. Loyiha 0‘qituvchi yoki ekspert a ’zolari tuza olish faoliyatining mahstili bo'lib, qator um um iy xususiyatlarga ega. Loyiha asosida o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talabalam ing kelajakda birgalikda amalga osliiradigan faoliyati yotadi. T a’lim loyihasi m a’lum ot m azm unini davlat standartlari talablari asosida tahlil etishdan boshlanadi. Tahlil m a’lum ot m azm uni elem entlari (bilimlar, ko‘nikm a va malakalar, ijodiy faoliyat tajribasi, munosabatlar) dasturlarda qanday berilganligi. darsliklarda qanday aks ettirilganligiga qaratiladi. Keyin ta ’lim m azm uni o'rganiladi, u yoki bu mavzuni o ‘rganishdan ko‘zda tutilgan maqsad, ta ’lim ning didaktik maqsadi, 0‘qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talabalar m aqsadi, m aqsadlarni amalga oshirish va hisobga olish varaqalari, beriladigan uy ishlari miqdori, mavzular bo'yicha o'tkaziladigan test savollari, reyting nazorati bosqichlari, etalon darajasida o'zlashtirish usuli oldindan belgilab qo‘yiladi. Bu ishlarning barchasi ongda ta ’lim m odelini yaratishga olib keladi. 2. Ta’lim loyihasini amalga oshirish. Ta’lim loyihasi bevosita ta’lim sharoitida amalga oshiriladi. Bu jarayonda quyidagi ishlarga alohida e’tibor qaratiladi: - o'rganilayotgan m avzu b o 'y ich a m aqsad, vazifalar bilan o'quvchi-talabalarni oldindan tanishtirish, m uam m o, topshiriqlarni, shuningdek, uy vazifalari, m ustaqil bajariladigan ishlarni, ularni bajarish tartibi, paytini e ’lon qilish, mavzuni to 'liq o 'z ­ lashtirish bo'yicha ko'rsatm alar berish, o'zlashtirish m e’yorlarini aytib berish; - o'quvchi-talabalarni faol, m ustaqil faoliyatga rag'batlantirish, ular diqqatini bo'lim yoki mavzu mazm uniga tortish, uni qanday o'rganish zarurligini aytib berish, bilishga qiziqish uyg'otish, o'qisho'rganishga havas, m uam m olam i bajarishga ehtiyoj uyg'otish, emotsiyalar, tafakkur hodisalari, bilim larni o'quv holatlariga tat- biq etish yo'llari orqali mavzu bo'yicha m a'lum otlar to'plash, to'plangan m a’lum otlar yuzasidan joriy nazoratni tashkil etish, mavzuni to ‘liq o ‘zlashtirishga oid o'zgarish, qo‘shimcha, tuzatishlarni belgilash; - bo'lim yoki m avzu bo'yicha to 'p lan g an bilim larga ishlov berish. T a’lim jarayoni stoxastik xarakterga ega. Unda kutilgan va kutilmagan, rejalashtirilgan, favqulodda va tasodifiy hodisalar ham uchrab turadi. O 'rganilgan bilimlarga ishlov berish jarayonida ham joriy nazorat natijalariga asoslanib loyihaga yangi o'zgarish, qo'shim cha va tuzatishlar kiritiladi; - bo'lim yoki mavzu bo'yicha um um iy xulosalar chiqarish, chiqarilgan xulosalarni murakkab o'quv holatlariga tatbiq qilish, oraliq nazorat natijalariga ko'ra mavzu yoki bo'lim bo'yicha axborot to 'p la sh , to 'p la n g a n axborotlarga ishlov berish jaray o n larid a o'quvchi-talabalar erishgan yutuqlarni tahlil qilish, o'quvchi-talabalarning bilim va malakasi, ijodiy faoliyat tajribasidagi kamchiliklarini ko'rsatish, guruhdagi har bir o'quvchi-talabaga yakuniy nazoratgacha bajariladigan qo'shim cha topshiriqlarni berish, ularni o'quv m aterialini yanada atroflicha o'zlashtirishga rag'batlantirish; - yakuniy nazoratning asosiy vazifasi o'quvchi-talabalarning m a’lumot va ta ’lim m azm uni elem entlarini etalon darajasida o'zlashtirishlarini aniqlash, etalon darajasidan past o'zlashtirgan o'quvchi-talabalarni ogohlantirish, qo'shim cha topshiriqlar berish kabilardan iborat. > Zam onaviy pedagogik texnologiya ta ’lim maqsadini aniq o'rn atishdan boshlab to uning natijalarini baholashgacha bo'lgan bosqichlarning har biri uchun ijodiy faoliyatni talab etadi. Pedagog faoliyatining texnologiyalanuvchanlik darajasini prof. N .Sayidahm edov quyidagi m ezoniar asosida alohida ajratib ko'rsatgan. 1. Tashxislanuvchan o'rnatilgan maqsad — o'quvchi-talaba to ­ m onidan didaktik, jarayon mahsuli sifatida o'zlashtirilgan aniq o'lcham li tushunchalar, am allar va faoliyat turlari. 2. Ta’lim mazmunini o'quv elementlari yordamida bayon qilishda abstraksiya pog'onalarining va axborotlarni o'zlashtirish darajasining hisobga olinishi. 3. O'quv m ateriallarini o'zlashtirish bosqichlarining yetarlicha m antiqiy qat’iyanligi — didaktik jarayon tuzilmasiga mosligi. 4. 0 ‘quv jarayoniga yangi vositalar va axborotlashtirish usullarining joriy etilishi. 5. O 'qituvchining qoidabop (algoritmli) va erkin, ijodiy faoliyatidagi m um kin bo'lgan chetga chiqish chegarasining ko'rsatilishi. 6. O'quvchi-talaba va o'qituvchi faoliyatida shaxsiy motivlashganlikning ta ’m inlanishi (erkinlik, ijodiyot, kurashuvchanlik, hayotiy, kasbiy mohiyat va boshqalar). 7. O 'qitish jarayonining har bir bosqichida kom m unikativ m unosabatlam ing, axborot texnikalari bilan m uom ala qilishning m aqsadga muvofiqligi. Yuqorida berilgan ko'rsatkichlar loyihalangan o'quv jarayonining texnologik darajasini to 'liq ifodalaydi, am alda joriy etilishi esa pedagogni yuqori malakali mutaxassisga aylantiradi, talabaning nufuzini ham birm uncha oshiradi va ijodiy faoliyatni rivojlantirishning yangi qirfalarini ochadi. Zam onaviy pedagogik texnologiyani m untazam tahlil qilib borish, loyihalashtiruvchi vositalarning eng zarurini tanlash m etodlarining maqsadga muvofiqligini aniqlay bilish (ta’lim m etodlari), olinishi zarur bo'lgan natijani oldindan tahlil qilish (m aqsadlarning amalga oshishiga erishish), o'quv jarayonining yaxlitligini ta ’m inlash kabi tamoyillarga asoslanadi. Pedagogik texnologiyalarni ta ’lim jarayoniga joriy qiUsh, ayniqsa, xorijiy davlatlardagi pedagogik texnologiyalar tajribalaridan foydalangan holda o'zim izning tizimlashtirilgan ta ’lim jarayonining zamonaviy pedagogik texnologiya tizim ini vujudga keltirish borasidagi amalga oshiriladigan ishlarni umumlashtirish va hayotda qo'llash uchun quyidagi tadbirlarga amal qilish maqsadga muvofiqdir: 1. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari — o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talabalar o'rtasida: O'quv rejasini ishlab chiqish, ya’ni o'qituvchi (pedagog) boTim va bobni o'rganish rejasini tuzar ekan, ushbu rejada o'quvchi-talaba va o'qituvchi (pedagog) faoliyati o 'z ifodasini topm og'i lozim. Z am onaviy pedagogik texnologiya tam oyillaridan biri bo'lgan o'quv m ehnatining o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talaba o'rtasida izchil rejalashtirilgan taqsim oti o'qituvchi (pedagog)dan ta ’lim jarayonini izchil boshqarishni talab qiladi. 2. Fanning ichki bog'lanishi va fuqarolararo bog'lanish imkoniyatlaridan maqsadli foydalanish. H ar bir o'rganiladigan kichik va yirik o ‘quv birliklari oldin o'rganilganlarga tayanadi. Bunda fanlararo bog'lanishlar va o ’quvchilalabalarning tayyorgarlik darajalarini bilish ham m uhim tom onlardan biridir. D em ak, o'quvchi-talabani yangi bo‘!im, bobni o'rganishga olib kirishda undagi mavjud bilimlarga tayanish, agar mavjud bilimlar yangi bobni, boTimni o'rganishga yetarli bo'lm asa, oraliq tayyorgarlik olib borish va shundan keyingina bilimlarni o'rganishning navbatdagi bosqichiga o ‘tish mumkin. 3. 0 ‘quv birliklarini (m ezonlarini) belgilash. 0 ‘quv birliklari o ‘quvchi-talaba o'rganishi lozim bo‘lgan tu ­ shunchalar, ta ’riflar, qoidalar, qonunlar, hodisalar, voqealardan iborat bo'lib, ular orasidagi m antiqiy bog'lanishning ta ’minlanishi shu bob yoki bo‘lim ning o'zlashtirilishiga olib keladi. O 'qituvchi (pedagog) bob, boMim uchun ajratilgan soatlarda o'quvchi-talabalar o'rganishi lozim bo'lgan m ezonlar hisoblanib, o ’quvchi-talaba bilimini baholashning chegaraviy qiymati aniqlab olinadi. O 'quv rejasini tuzishda o'qituvchi (pedagog) va o'quvchi-talabalar bilishi kerak bo'lgan o'quv birliklarini bo'lim lar, boblar bo'yicha aniqlaydi va ularga mustaqil topshiriq sifatida bo'lim ni o'rganishdan oldin va/ifii qilib beradi. 4. Diagnoslik tahlil. O'qnvchi-lalabalar bilimidagi notekisliklarni aniqlash, ularni (o'ld iiib va navhaklagi o'/lashtirish bosqichiga ko'tarish m aqsadida diagnoslikalash amalga oshiriladi. Diagnoslikalash quyidagi maqsadlarni amalga oshiradi: - o'quvchi-talabalar o'zlashtirish darajasini diagnostikalash; - ular bilimidagi yetishmovchiliklarning oldini olish; - aniqlangan yetishmovchiliklarni to'ldirish maqsadida maxsus topshiriqlar ishlab chiqish; - maxsus topshiriqlar bajarish soatlarini belgilash; - yakuniy diagnostik tahlil qilish. Diagnostika ta ’lim texnologiyasining asosiy elem entlaridan biri hisoblanib, asosiy o'zlashtirishdagi kamchLliklar soatini aniqlash, har bir o'quvchi-talabaning bilim darajasini aniqlash, rejaning borishiga tuzatishlar kiritish yo'li bilan ta ’lim jarayonining natijasi kafolatlanganligini ta ’minlaydi. 5. Tuzatish kiritish. Bo‘lim yoki bobning o'zlashtirilish darajasining diagnostik tahlili natijasi 50 foizdan kam ko'rsatkichni bersa, o'qituvchi (pedagog) ta ’lim jarayonining borishiga tuzatish kiritishi shart. 6. Qayta to ‘ldirish (nuqsonlarni yo'qotish). Qayta tuzatish kiritilishidan (korreksiya) m aqsad olingan bilimlardagi kamchiliklarni bartaraf etishdan iborat. Kam chiliklarni bartaraf etish to ‘ldirish asosida amalga oshiriladi. 7. Kutilishi lozim bo'lgan natijani olish. Bu elem ent zamonaviy pedagogik texnologiyalarning markaziy g'oyasi hisoblanadi. Pedagogik texnologiya ta’lim jarayoni natijasi kafolatli bo'lishini talab qilar ekan, jarayon borishidan ko‘zda tutilgan maqsad amalga oshirilishi va natijali bo‘lishining rejalashtirilishini o'qituvchi (pedagog)lar oldiga vazifa qilib qo'yadi. Ta'lim texnologiyasi asosida o'tkaziladigan mashg'ulotlar an ’anaviy pedagogik am aliyotdan qator xususiyatlariga ko'ra farq qiladi: - m ashg'ulotlar o'quvchi-talabalarning o 'q u v m aqsadlarini oydinlashtirishdan boshlanadi; - ta ’lim -tarbiya jarayoni oldindan qayd etilgan natijaga m o'ljallab tashkil etiladi; - har biT o'quvchi-talaba o 'z faoliyati xususiyatlariga mos keladigan sur'atda ishlaydi; - jam oa a'zolarining har biri o'zlari erishgan natijadan tez-tez ogohlantirib turiladi; erishilgan natija ta ’lim ning har bir bosqichida etalonga birlashtirib turiladi; - natija o'quvchi-talabalarning asosiy o'quv maqsadlariga ko'ra aniqlanadi; - o'quv m aterialini to'liq o'zlashtirgan o'quvchi-talaba keyingi m avzuni o'rganishga o'tadi; - etalondan past o'zlashtirgan o'quvchi-talabalar uchun ta ’lim o'xshash sharoitlarda takrorlanadi; - o'quvchi-talaba uchun o'qish-o'rganish harakatiga teng maqsadlam i amalga oshirishdan boshlanadi; - o'quvchi-talaba harakatga teng m aqsadlardan oraliq maqsadga — bilimlarga, undan um umiy o'quv maqsadiga qarab boradi; - harakatga teng m aqsaddan um um iy o'quv maqsadiga qarab borish o'qish-o'rganishning sikliyligini ta’minlaydi; - yakuniy (nazorat) baho o'quv kursi to 'liq o'rganilgach chiqariladi.