36 Sesaebi-184-187+. doc

---

Transactions. Georgian Technical University. AUTOMATED CONTROL SYSTEMS -  No 1(6),  2009 

 

 

184 

sinergetika socialur-ekonomikur sakiTxebSi 

mariam kapanaZe, neli sesaZe 

Tbilisis ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti 

 

reziume 

 

Tanamedrove mecniereba sul ufro da ufro axal mimarTulebebs gvTavazobs. sul raRac 

sami  aTeuli  wlis  win  safuZveli  Caeyara  disciplinaTaSoris  mimarTulebas  -  sinergetikas, 

romelic  Seiswavlis  TviTorganizebis  zogad  kanonzomirebebs  rTul,  Ria  sistemebSi 

nivTierebebis  permanentuli  nakadebis  gacvlis  procesSi.    sinergetikis  Seswavlis  obieqtad 

gvevlineba  sruliad  gansxvavebuli  sistemebi,  atomidan  dawyebuli  -  adamianiT  damTavrebuli. 

dResdReobiT sinergetikas mimarTavs socialur-ekonomikuri sferos bevri dargi. 

sakvanZo  sityvebi:  sinergetika.  TviTorganizeba.  rTuli  sistema.  Ria  sistema.  socialur-

ekonomikuri sfero 

1. Sesavali  

 

TviTorganizebis  Sesaxeb  mecniereba  cnobilia  ramdenime  saxelwodebiT:  germaniaSi  mas 

uwodeben  sinergetikas;  frangulenovan  qveynebSi  disipatiur  struqturaTa  Teoriis  saxels 

atarebs da viTardeba  belgiis samecniero skolis warmomadgenlis,  nobelis  premiis laureatis,  

i.  prigoJinis  xelmZRvanelobiT.  aSS-Si  cnobilia  rogorc  `dinamikuri  qaosis  Teoria”. 

saqarTveloSi TviTorganizebis ZiriTad terminad miRebulia sinergetika [1].  

1980-ani  wlebis  bolos  mecnierebma  qaosis  Teoriis  gamoyeneba  scades  socialur 

mecnierebebSi.  unda  aRiniSnos,  rom  ekonomikaSi  sinergetikis  meTodebis  gamoyeneba  (magaliTad, 

gamokvlevebi,  romlebic  dakavSirebulia  fasiani  qaRaldebis  bazarTan)  win  uswrebda  mis 

gamoyenebas sxva socialur mecnierebebSi. 

sinergetikis  ekonomikur  modelad  SegviZlia  ganvixiloT  bazris  meqanizmi.  ekonomikis 

mecnierebis  ganviTarebis  ZiriTadi  mimarTulebaa  sabazro  wonasworobis  Seswavla-gamokvleva  da 

misi miRwevis pirobebi. XX saukunis dasawyisamde, ekonomikis Teoriebis Tanaxmad, wonasworobis 

darRveva  mxolod  droebiT  movlenas  warmoadgenda.  iTvleboda,  rom  misgan  yoveli  gadaxra 

avtomaturad aRmoifxvreboda bazris `uxilavi xelis” Carevis Sedegad. 

radganac  arsebobs  wonasworobis  mxolod  erTi  SesaZlo  wertili,  TviTregulirebis 

meqanizms  ekonomika  mihyavs  swored  am  wertilisaken.  saxelmwifoebrivi  ekonomikuri  politikis 

mizani konkurentunariani bazris SeqmnaSi mdgomareobda da saxelmwifo biujetic orientirebuli 

unda yofiliyo yovelTvis Semosavlebisa da xarjebis Tanasworobaze [3,4]. 

wamyvani  msoflio  qveynebis  ganviTarebam  Camoayaliba  postindustriuli,  Semdgom  ki  axali 

ekonomika-codnis,  inovaciebis,  globaluri  informaciuli  sistemebis,  inteleqtualuri  Sromis 

ekonomikis, mecnierebis, uaxlesi teqnologiebis ekonomika. axali ekonomikis safuZvels warmoad-

gens  Tanamedrove  sazogadoebis  socialur-ekonomikuri  ganviTarebis  mTavari  dominanti  - 

dagrovili adamianuri kapitali.  

2. ZiriTadi nawili 

Tanamedrove adamianuri kapitali warmoadgens ganviTarebis intensiur sawarmoo da social-

ur faqtors. igi yalibdeba aRzrdis, ganaTlebis, codnis, samewarmeo unaris, informaciuli uz-

runvelyofis, usafrTxoebisa  da  ekonomikuri Tavisuflebis,  kulturisa  da  xelovnebis  xarjze. 

arsebobs  fundamenturi  kanonebi,  romlebic  SeuZlebels  xdis  uzarmazari  inerciis  mqone  did 

---

Transactions. Georgian Technical University. AUTOMATED CONTROL SYSTEMS -  No 1(6),  2009 

 

 

185

qveynebSi (magaliTad, ruseTi) ekonomikisa da sazogadoebis swraf gardaqmnas, amitom obieqturia 

is  siZneleebi,  rasac  es  qveynebi  ganicdis  gardamaval  bifurkaciuli  cvlilebebis  periodSi. 

Tanamedrove  periodSi  rTuli  sistemebis,  maT  Soris  sazogadoebrivi  sistemebis  TviTor-

ganizaciis  Teoriad  Camoyalibda  sinergetika,  romlis  maTematikur  bazasac  warmoadgens 

arawrfivi gantolebebi, xolo kvlevis sagans arawrfivi movlenebi, romlebic warmoiqmneba Zli-

erad  arawrfiv  mdgomareobaSi  -  bifurkaciul  wertilebSi.  sinergetika  iZleva  SesaZleblobas 

procesebi  rTuli  sistemebSi  Sefasdes  axleburad  da  ufro  metic,  msoflioSi  Seiqmnas 

ganviTarebis prognozirebis modelebi arawonasworul pirobebSi. kerZod sinergetikis farglebSi 

Seiqmna  katastrofebis  Teoria.  sabWoTa  kavSiris  daSlis  Semdgom  sinergetikisa  da 

arawonasworuli Termodinamikis terminebiT gardamavali ekonomikis qveynebi gadis bifurkaciul 

wertils. sinergetikuli midgoma gvaZlevs SesaZleblobas gavceT pasuxi am kuTxiT mniSvnelovan 

kiTxvebs da dasaxul iqnes maTi Semdgomi ganviTarebis gzebi [2]. 

socialur  mecnierebaSi  sinergetikis  koncefciis  ganviTarebam  ramdenime  meTodologiuri 

gza ganvlo: 

1.  filosofiuri  mimarTuleba:  ikvlevs  SemecnebiTi  Teoriis  axal  SesaZleblobebs. 

magaliTad, ruseTis mecnierebaTa akademiis  filosofiis institutSi da moskovis saerTaSoriso 

sinergetikul forumze gaixsna samecniero kvleviTi seminari `ganaTlebis filosofia”. 

2.  qaosuri  reJimebis  arsebobis  dadgena:  aseTi  gamokvlevebi,  ra  Tqma  unda  Zalzed 

mniSvnelovania.  magaliTad,  istorikosisaTvis  qaosuri  komponentis  aRmoCenas  SeiZleba  hqondes 

principuli  mniSvneloba,  radganac  SesaZlebeli  xdeba  visaubroT  procesis  Sinagan 

aramdgradobaze,  rodesac  mcire  zemoqmedebas  an  SemTxveviT  rxevebs  (fluqtuaciebs)  SeuZlia 

gamoiwvios mniSvnelovani cvlilebebi. aRniSnuli mimarTuleba Sexvda rig seriozul siZneleebs. 

maT Soris aRsaniSnavia meTodebis standartizaciis problema, romelic zRudavs determinirebul 

qaoss, gamowveuls Sinagani parametrebis cvlilebiT, SemTxveviT rxevebs  (gamowveuls sistemaze 

gareSe zemoqmedebiT). 

3.  socialuri  fenomenebis  maTematikuri  modelebis  Seqmna.  misi  arsi  SeiZleba 

warmodgindes  Semdegi  saxiT:  ganixileba  romeliRac  `gonivruli”  hipoTeza  (saintereso 

socialuri  problemebis  formalizaciis  Semdeg),  romelic  akavSirebs  erTmaneTTan  amocanis 

parametrebs.  Semdeg  Caiwereba  maTi  Sesabamisi  gantolebebi  (arawrfivi)  da  maTi  amoxsna 

xorcieldeba  kompiuteris  meSveobiT.  amgvari  midgomis  upiratesobas  warmoadgens  procesis 

gamokvlevis  SesaZlebloba  dinamikaSi  da  im  mizez-Sedegobrivi  kavSirebis  dadgena,  romlebic  ar 

gamomdinareobs arsebuli sawyisi hipoTezebidan Cveulebrivi logikaze dayrdnobiT. magram aseTi 

midgoma seriozul siZneleebTanaa  dakavSirebuli. kompiuterebis farTo danergvam  warmoSva imis 

iluzia, rom rac  ufro mets aRvricxavT,  miT ufro zust Sedegebs  miviRebT. magram, ramdenime 

msxvili  kvleviTi  proeqtis  Cavardnam  daadastura  amgvari  midgomis  ususuroba.  magaliTad, 

ekologiuri 

procesebis  modelirebis  amerikuli  proeqti  ”BIOSPHERE”,  romelSic 

monawileobda  daaxloebiT  700  wamyvani  specialisti,  mivida  Sedegebamde,  romelTa  gonivruli 

interpretaciac SeuZlebeli gaxda. 

ufro  perspeqtiuli  am  mxriv  aRmoCnda  sinergetikuli  midgoma,  romelsac  safuZvlad 

udevs  rTuli  sistemis  cvladebis  simravlidan  mcire  raodenobis  xarisxis  parametrebis 

gamoyofa,  romlebzedac  aewyoba  sistemis  danarCeni  parametrebi  momavalSi.  es  mniSvnelovnad 

amartivebs sistemas da gvaZlevs rTuli sistemis modelirebis SesaZleblobas. magram, praqtikaSi 

xarisxis  parametrebis  gamovlenis  amocana  Zalze  rTulia.  mniSvnelovania  agreTve  parametrebis 

gazomvadobis problemac.  

raodenobrivi  monacemebis  miRebis  meTodebi  rogorc  ekonomikaSi,  aseve  sociologiasa  da 

sxva  sazogadoebriv  mecnierebebSi  Zireulad  gansxvavdeba  sabunebismetyvelo  mecnierebebSi 

gamoyenebuli  xerxebisagan.  subieqtur  faqtorebze  obieqturi  informaciis  mopoveba  xSirad 

xorcieldeba  testebis,  gamokiTxvebis,  iribi  monacemebis  analizis safuZvelze.  aseT SemTxvevaSi 

mkacri  formulebis  nacvlad,  romlebic  akmayofilebs  statistikur  monacemebs,  mkvlevarebi 

---

Transactions. Georgian Technical University. AUTOMATED CONTROL SYSTEMS -  No 1(6),  2009 

 

 

186

cdiloben  ipovon  dinamikuri  sistemebi  msgavsi  yofaqcevebiT.  amis  magaliTad  SeiZleba 

davasaxeloT resleris  atraqtori,  romelic SeiZleba ganvixiloT rogorc `samSeneblo bloki” 

sxvadasxva  dargisaTvis  –  dawyebuli  qimiuri  kinetikidan  damTavrebuli    `sagaficvo  moZraobis 

modelebiT”.  am  SemTxvevaSi  aqcenti  keTdeba  sistemis  ara  raodenobriv,  aramed  xarisxobriv 

aRweraze.  ganxilulma  mimdinareobam  miiRo  `rbili  modelirebis”  saxeli,  romelsac  xSirad 

naklebad saimedo modelebidan SedarebiT saimedo daskvnebis miRebis xelovnebas uwodeben. kvlav 

Riad rCeba sakiTxi agebuli da realurad arsebuli modelis adeqvaturobis Sesaxeb.  

4.  modelireba  raodenobrivi  meTodebis  safuZvelze.  sociosinergetikis  ganviTarebis 

erTerTi  mimarTulebaa  raodenobrivi  meTodi.  modelis  ageba  am  meTodis  mixedviT  efuZneba 

socialuri  mecnierebebis  ricxobriv  monacemebs.    mTeli  rigi  socialuri  movlenebi  aRiwereba 

albaTobis  meTodebiT,  radganac  ganawilebis  albaTuri  funqcia  advilad  eqvemdebareba  gazomvas 

(magaliTad,  sociologiuri  gamokiTxvebi).  am  mimarTulebiT  ikveTeba  Semdegi  problemebi: 

monacemebis  arasakmarisi  raodenoba,  standartuli  statistikuri  meTodebisa  da  Sesabamisi 

programuli  meTodebis  ararseboba,  ganmeorebiTi  gazomvebis  SeuZlebloba  da  didi  cdomilebebi, 

romlebSic sistemis namdvili fluqtuaciebi ar gansxvavdeba statistikuri xmaurisagan. 

TviTorganizebis Teoria saSualebas gvaZlevs axleburad mivudgeT mTeli rigi problemebis 

gadawyvetas, rogorebicaa: 

·  istoriuli  determinizmi  (`yvelaferi  daSvebulia”  an  `yvelaferi  winaswar 

gansazRvrulia”); 

·  socialur-ekonomikuri krizisebis buneba da maTi daZlevis gzebi (SesaZlebelia Tu ara 

sazogadoebis ganviTareba krizisis gareSe); 

·  socialuri  progresis  kriteriumi  (arsebobs  Tu  ara  msgavsi  progresis  obieqturi 

kriteriumi);  

·  grZelvadiani socialuri prognozirebis SesaZleblobebi;  

 

·  bunebis,  sazogadoebisa  da  sxvaTa  koevoluciis  (SeTanxmebuli  ganviTarebis) 

SesaZleblobebi. 

sinergetikuli  meTodologiis  aqtualuroba  dakavSirebulia  Tanamedrove  epoqis 

gansakuTrebulobasTan,  romelSic  arastabiluroba,  socialuri  kaleidoskopis  cvalebadoba 

gardaiqmna  Tanamedroveobis  mdgrad  maxasiaTeblad.  mimdinareobs  sazogadoebrivi  institutebis 

intensiuri transformacia, maT Soris icvleba adamianis socialuri, kulturuli yofiTi garemo 

da paralelurad misi Sexedulebebi cxovrebis azrsa da mizanze. 

gansxvavebuli  bunebis  TviTorganizebis  unaris  mqone  sistemebis  Seswavlis  Sedegad, 

warmoiSveba  axali  -  arawrfivi  azrovneba,  romelsac  aqvs  sami  maxasiaTebeli:  uwonasworoba, 

aramdgradoba, Seuqcevadoba; fluqtuaciis, bifurkaciis da koherentulobis (kooperatiulobis), 

koncefciasTan erTad gamoxataven `samyarosa da Semecnebis axal sabaziso models, da mecnierebas 

aniWeben `axal enas”. 

sinergetika  axalgazrda  mecnierebaa.  masSi  jerjerobiT  SekiTxvebi  ufro  metia  vidre 

pasuxebi.  igi  ufro  metad  gvexmareba  kiTxvebis  dasmaSi.  ramdenadac  cnobilia,  sworad  dasmul 

SekiTxvas ukve mivyavarT nawilobriv mis gadawyvetamde. 

3. daskvna 

Tanamedrove  periodSi  swrafad  viTardeba  axali  disciplinaTSorisi  mimarTuleba  - 

mecniereba  TviTorganizaciis  procesebis  Sesaxeb,  romelic  moicavs  Cveni  garemocvisa  da 

arsebobis  yvela  sferos.  am  zogadi  TviTorganizaciis  principebis  gamovlenisaTvis  saWiroa 

sistemuri  midgoma.  TviTorganizacia  gvaZlevs  saSualebas  SeviswavloT  Tavisi  bunebiT 

sxvadasxvanairi  dinamikuri  sistemebis  Tvisebebi  erTiani  maTematikuri  poziciebidan  da  erTiani 

cnebebiT.  dResdReisobiT  sinergetikis koncefciis gamoyeneba  socialur  sferoSi  kvlav  kvlevis 

procesSia. uaxloes wlebSi unda velodoT axal Sedegebs.  

 

---

Transactions. Georgian Technical University. AUTOMATED CONTROL SYSTEMS -  No 1(6),  2009 

 

 

187 

literatura: 

1.  Васильков  В.В.  Порядок  и  хаос  в  развитии  социальных  систем

  (Синергетика  и  теория 

социальной самоорганизации

) СПБ Лань 1999  

2.  guguSvili a. da sxv. sinergetika, XXI saukunis saxelmZRvanelo. Tbilisi. 2003 

3.  Бранский  В.П.  социальная  синергетика  как  постмодернистская  философия  истории 

(Общественные науки и современность). 2004 №6 стр.117-127 

4.  Дульнев Г.Н. Введение в синергетику. СПБ, проспект 2002. 

 

СИНЕРГЕТИКА СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ВОПРОСАХ 

Капанадзе М.,  Сесадзе Н. 

Грузинский Tехнический Университет 

Резюме 

Современная наука с каждым днем предлогает новые направления, в том числе и Синергетика 

–  это  относительно  молодое  междисциплинарное  научное  направление.  Синергетика  изучает  общие 

закономерности  самоорганизации,  становление  структур,  которые  образуются  в  сложных,  открытых 

системах  в  процессе  перманентного  потокового  обмена  веществом,  энергией  и  информацией  с 

окружающей  средой  в  неравновесных  условиях.  Важным  для  синергетики  является  выявление 

пространственно-временной  структуры  организации,  условий  ее  возникновения  и  развития. 

Объектами исследования синергетики выступают самые разные системы, от атома до человека. 

 

SYNERGETIC IN SOCIAL-ECONOMIC ISSUES 

Kapanadze Mariam, Sesadze Neli 

Georgian Technical University 

 

Summary 

Day  by  day  modern  science  offers  new  branches.    Synergetic  is  the  newest  science,  which 

appeared  about  30  years  ago.  It  represents  an  interdisciplinary  science  and  studies  the  general 

regulations of  self-organization,  formation of  structures, which appeared in  complex open systems 

during  exchange  process  of  permanent    streams  of  substance.  The  objects  of  studying  are  quite 

different  systems,  from  atom  to  humans.  Nowadays  many  braches  of  social-economic  sphere  use 

synergetic in solving their problems.