4- sinf ona tili darslarida so`z turkumlarini o’rganish. Reja: Kirish

2.2.4- sinfda so’z birikmasi ustida ishlashda didaktik o’yinlardan foydalanishusullari
Boshlang`ich sinf o`quvchilariga so`z birikmalarini o`rgatish uchun o`qituvchi ta`limning eng qulay usullardan foydalansa maqsadga muvofiq bo`ladi.
Bunda didaktik o`yinlarning ahamiyati juda katta. Shuning uchun o`quvchilarga berilayotgan bilimlar ularning yosh xususiyatlariga muvofiq o`yin tariqasida uyushtiriladi. Bundan o`yinlar jarayonida o`quvchilar ona tili va o`qish fanidan darslikda berilgan, o`zlashtirishi qiyin bo`lgan materiallarni oson o`zlashtiradi va shu bilan birga atrof-muhit, voqealarni kuzatishga, solishtirib ko`rishga, ular to`g`risida fikrlashga, ulardan to`g`ri xulosalar chiqarishga va xulosalarini asoslashga o`rganadilar. O`quvchilarni fanga qiziqtirishni va bilim, ko`nikma, malakalarini to`g`ri egallashlariga erishishni didaktik o`yinlar orqali amalga oshirish maqsadga muvofiq bo`ladi.
Darsga tayyorgarlik ko`rish jarayonida didaktik o`yinlarni to`g`ri tanlash muhim ahamiyatga ega. Didaktik o`yinlar uchun didaktik materiallarni tayyorlab qo`yish, didaktik o`yin jarayoni uchun vaqtni to`g`ri belgilash hamda to`g`ri
nazorat qilish, didaktik o`yinni yakunlash va xolisona baholash kabilarni aniq rejalashtira olish lozim. Bunda quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
-Didaktik materiallarni yetarli darajada tayyorlash;
-Didaktik o`yin jarayonida yo`l qo`yilgan xatolarni o`z vaqtida nazorat qilish va yo`l-yo`lakay to`g`rilab borish;
-Didaktik o`yinlar o`quvchilarda ziyraklik va mustaqillikni shakllantirib, rivojlantirishiga erishishga diqqatni qaratish lozim.
Didaktik materiallar - bu biror bir ko„rinishda ifodalangan bilimni taqdim qilishdir. Umumiy qilib didaktik materiallar deganda, bilish jarayonida pedagogik jihatdan ishlov berilgan va tizimga solingan maqsadli vazifalar to„plamini tushunish mumkin.
Boshlang„ich ta‟limga oid didaktik materialning ta‟lim jarayoniga qadar bo„lgan holati darslik muallifining pedagogik layoqatiga, uning ta‟lim jarayoni mohiyatini bilishiga, ma‟lumot mazmuniga pedagogik ishlov berish va didaktik loyihalash sohasidagi mahoratiga bog„liq.

Boshlang„ich ta‟limga taalluqli didaktik materialning ikkilamchi loyihalari dars loyihasi, ko‘rgazmali qurollar (tabiiy materiallar, illyustrastiya, chizma, audio va video materiallar), o‘quv topshiriqlari tizimi (test topshiriqlar, o‘yin topshiriqlari, tarqatma materiallar to‘plamlari) dan iborat bo„lib, ularga pedagogik jihatdan ishlov berilib, darslikdagi mavjud holatdan yangi holatga o„tkaziladi. Didaktik materiallar tuzilmasini biz quyidagi sxema bo„yicha ifodaladik:

Boshlang„ich ta‟lim didaktik materialini umumlashtirish, umumiy qoida va qonuniyatlarga ko„ra alohida misol, topshiriqlar asosida oydinlashtirish mualliflarning tajriba va mahoratlariga bog„liq.
Boshlang„ich ta‟lim darsliklarining pedagogik ishlov berilgan eng kichik qismi didaktik material hisoblanadi. Didaktik material o„quvchilarga mo„ljallangan darsliklar, o„quv qo„llanmalari, kitoblar va boshqa materiallarda, o„qituvchiga yordam beradigan metodik tavsiyalarda yoritiladi.
Bizningcha, didaktik materiallar muayyan o„quv fani mazmunini yorituvchi va maqsadini ifodalovchi, o„quvchilarning o„zlashtirishi uchun moslashtirilgan bilimlar tizimidan iborat.
O„quv materiallari axborot manbai bo„lib, boshlang„ich ta‟lim jarayonini loyihalashda o„quvchilar tomonidan o„zlashtirishi uchun “moslashtiriladi”.
Boshlang„ich ta‟lim o„quv materiallari o„qituvchining shaxsiy yondashuviga muvofiq loyihalandi va mazkur loyiha asosida o„rganiladigan mavzular o„quvchilarga ma‟lum ketma-ketlikda uzatiladi.
Didaktik materiallarni loyihalash uni o„rganish va mustahkamlash, takrorlash va amaliyotga tadbiq qilish, umumlashtirish va nazorat qilish jarayonlari bilan uzviy bog„liq bo„lib ta‟lim jarayonining samaradorligini taminlaydi.
Kerak so`zni tanlab ol o`yini.

Bu o`yin o`quvchilarni so`z birikmasi bilan amaliy tanishtiradi. Garchi bu sinflarda so`z birikmasi yuzasidan nazariy bilim berilmasa ham, u haqida o`quvchilar bir qator ma`lumotlar oladi. Amalda so`z birikmasi tuzadilar. Ushbu o`yinni o`tkazish uchun o`qituvchi ko`chma xattaxtaga so`zlarni ikki ustun qilib yozib keladi. O`quvchilar xattaxtadagi so`zlarbilan tanishadi, keyin chap tomondagi so`zlardan mosini qo`yib ko`chirish topshiriladi. O`yinni butun sinf bo`yicha ham parta qatorlari orasida ham o`tkazish mumkin. Qaysi guruhtopshiriqni tez va to`g`ri bajarsa, g`olib hisoblanadi. O`yin bolalarning ijodiyliigni tarbiyalaydi, o`quvchilarda ziyraklik, sinchkovlik sifatlarini va mustaqil fikrlash malakasini shakllantirishga yordam beradi.

mustaqil fikrlash malakasini shakllantirishga yordam beradi.

Aralash berilgan so`zlardan gap tuz o`yini

O`yinni o`tkazish uchun kartochkalarga yozilgan so`zlar aralashtirilib beriladi. O`quvchilar so`zlarning o`rniga qo`yib gap hosil qilishadi.o`yinni osonlashtirish
uchun gap qaysi so`z bilan boshlansa o`sha so`z boshqalaridan ajratib ko`rsatiladi. Kim to`g`ri va tez gap tuzsa o`yin g`olibi hisoblanadi.bu o`yinni guruhlar o`rtasida ham, yakkama-yakka holda ham o`tkazsa bo`ladi. Ushbu o`yindan tez-tez foydalanib turish mumkin. Buning uchun bir necha konvertlar olinib har bir jamoaga ikki,uch konvert beriladi. Har bir konvertning ichida bitta gapni ifodalovchi so`zlar kartochkasi bo`ladi. Qaysi guruh gaplarni tez va to`g`ri tuzsa o`yin g`olibi hisoblanadi.

Boshlang`ich sinflarda ega, kesim va ikkinchi darajali bo`laklar o`rganiladi Aniqlovchi, to`ldiruvchi, xol bir butun xolda umumiy nom bilan ikkinchi darajali bo`laklar atamasi bilan yuritiladi.Shu tufayli barcha gap bo`laklarini tanlab o`z o`rniga qo`yish yuzasidan bir qator grammatik o`yinlar o`tkazish mumkin. O`yin davomida o`quvchilar gap bo`laklarining vazifasini, so`roqlarini, so`zlarning bog`lanishini o`rganadi. Gap bo`laklarining odatdagi tartibini bilib boradi. O`yinni o`tkazish uchun egasi tushurilib qoldirilgan gaplar beriladi. O`quvchi egani tanlabyozishi kerak. Egasi bir necha bo`lakdagi so`zlar bilan birga beriladi.

1 maktabda a`lochi o`quvchi.( Sayyorani, Komilaga, Abdulla, Sherzodni)
2……... ona tili darsida “5” baho oldi.(o`quvchi, o`quvchini, o`quvchiga, o`quvchida)
Bunday o`yin sinf o`quvchilar orasida ham, guruhlar o`rtasida ham o`tkazilishi mumkin.
Adashgan kesimni top o`yini.
Adashgan bo`lakni top o`yining yana bir turida adashgan bo`lak gap tarkibida qatnashadi. Ammo unda gap bo`laklarining odatdagi tartibi buzilgan holatida beriladi. O`quvchi o`rnini adashtirgan bo`lakni o`z joyiga qo`yish zarur. O`yinni shartini bajarish uchun o`quvchi gap bo`laklari anglatgan mantiqiy ma`no ustida fikrlashi uning qaysi so`z bilan bog`lanishi va qanday so`roqqa javob bo`layotganini bilib olish lozim. Bu o`quvchini tez o`ylab xulosa chiqarishga, zukkolikka sezgirlikka undaydi.
O’qituvchi: Bugungi mavzumiz ”So’z turkumlari”. Siz quyi sinflardan so’z turkumlari haqida boshlang’ich ma’lumotga egasiz. So’zlar nimalar asosida turkumlarga ajratiladi. So’zlar asosan gapdagi oladigan so’rog’i va bajaradigan vazifasiga ko’ra turkumlarga ajratiladi. So’z turkumlarining o’zi xos shakli turlari mavjud.