4-mavzu. Borliq – falsafasi

In’ikos tushunchasi. Olamga in’ikos ettirish xususiyati xosligi to‘g‘risidagi masala doimo muhim va dolzarb bo‘lib kelgan. Atomlar hamda elektronlardan tashkil topgan materiya qanday qilib va nima uchun, rivojlanishning qaysi bosqichida o‘z borlig‘ini anglab, o‘ziga xos in’ikos kasb eta boshlaydi?

makon – narsalarning ko‘lamliligi va o‘zaro joylashuvini tavsiflovchi munosabatlar tizimi,

vaqt – jarayonlarning davomliligi va ketma-ketligini tavsiflovchi munosabatlar tizimini ifodalaydi.

Makon va vaqt nuqtai nazaridan tavsiflaganda har qanday hodisa makon va vaqt «qobirg‘alari» bilan ularni to‘ldiruvchi «et»ning birligi sifatida amal qiladi. Ammo bilish jarayonida bu birlik «ikkilanadi»: «qobirg‘a» «et»dan ajratiladi. Natijada «bo‘sh» makon va uni to‘ldiruvchi muhit haqida (a rasm)«o‘z holicha» oquvchi «sof» vaqt va unda yuz beruvchi o‘zgarishlar haqida(b rasm) tasavvurlar paydo bo‘ladi.

Ekologik muammoning falsafiy ma’nosi. Ayrim fanlar doirasidan chetga chiqish va muammoga nisbatan kengroq, falsafiy yondashish biosferada hamma narsa betakror tarzda o‘zaro bog‘liq va tabiiy tartibga solinadigan muvozanat holatida ekanligini aniqlash imkonini berdi. Shuningdek, biosferaning o‘zi ham sayyoramizning tabiiy qismi hisoblanadi. U Yer yuzasida yanada murakkabroq tuzilma – biogeosferani tashkil etadi. Insonning umumiy faoliyati Yerdagi geologik jarayonlar bilan teng darajaga yetganidan beri biogeosferada jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi. Bu o‘zgarishlar sayyoramiz o‘zining ilk qiyofasini yo‘qotishiga olib keldi va inson borlig‘i negizlariga putur yetkazdi. Shu tariqa u azaliy falsafiy muammo – hayotning mazmuni muammosiga keskinroq tus berdi va ekologik muammolarni hozirgi zamon falsafasining muhim bo‘limiga aylantirdi.