4 mavzu PSIXOLOG KASBIY FAOLIYATI VA PSIXOLOGIYA
METODLARI (2 soat)
Reja:
1.Psixolog kasbiy faoliyatida psixologiya metodlarining tutgan o‘rni.
2.Psixologiya metodlari. Kuzatish metodi. Eksperiment metodi.
Tayanch tushunchalar:
obyektiv
metodlar, tadqiqot metodlari,
kuzatish,
eksperiment, suhbat, so‘rovnoma, test, faoliyat mahsulini o‘rganish metodi,
biografiya, sotsiometriya, statistik metodlar
Psixolog kasbiy faoliyatida psixologiya metodlarining tutgan o‘rni.
Ma’lumki, har qanday fan o‘z predmetiga ega. Psixologiyaning predmeti
psixika bo‘lib, u obektiv olamni psixik hodisalar asosida aks ettirib, yuzaga kelgan
va shakllangan obraz sub’ekt faoliyatini, xulq-atvorini maqsad sari yo‘naltiradi.
Bundan tashqari har qanday fan qandaydir hodisa qonuniyatlarini bilish uchun
malum bir metodlardan foydalanadi.
I.P. Pavlov
“Metodning qo‘lida
tadqiqot
taqdiri yotadi” degan edi. Metodlar tizimi fanning umumiy metodologiyasiga
birlashadi.
Metodologiyani keng ma’noda oladigan bo‘lsak, u ma’lum
tizimga ega
bo‘lgan va bilimlarni izlab topishga qaratilgan, mantiqan ketma-ketlikka ega bo‘lgan
metodlardir. Ko‘pchilik olimlar bu atamani ilmiy metod tushunchasiga mos tarzda
tushunadilar va foydalanadilar, metodologiya faqat ilmiy tarzda qabul qilinishi deb
takidlaydilar.
Metodologiya
(yunoncha methodes − bilish, tadqiq qilish, izlanish yo‘li,
logos −
tushuncha, ta’limot) amaliy faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish
tamoyillari, usullari tizimi hamda ushbu tizim haqidagi talimotdir.
Metodlar
−
psixologiyani o‘rganish usullari va yo‘llari yig‘indisi,
“Metod”
bu bilish, anglash
yo‘li bo‘lib, bu usul orqali fanning predmeti aniqlanadi. (S.L. Rubinshteyn).
Metodologiya
− uslubiyot deb ilmiy tadqiqot tamoyillari tizimiga aytiladi.
Aynan, metodologiya to‘plangan faktlar bilimning real
va ishonchli asosiga qay
darajada xizmat qilishi mumkinligini aniqlaydi.
Rasmiy nuqtai nazardan, metodologiya real hayot haqidagi bilimlar mazmuni
bilan bog‘liq bo‘lmay, balki bilimlarni tashkil etish borasidagi jarayonlar bilan ish
ko‘radi. Shuning uchun “metodologiya” termini, odatda, tadqiq etilgan protsedura,
texnika, usullar majmuini va ma’lumotlar to‘plash, ularni qayta ishlashni anglatadi.
Metodologiyani mohiyatan tushunish tadqiqot predmeti doirasidagi evristik
(ya’ni, izlanayotgan) funksiyani amalga oshirish asoslanadi.
Har qanday nazariy
bilimlar tizimi nafaqat predmet doirasidagi tasvirlash va tushuntirish mazmuniga ega
bo‘ladi, balki, bir vaqtning o‘zida yangi bilimlar izlanishida qurol hisoblanadi.
Predmet doirasidagi ob’ektiv hayotni aks ettiruvchi nazariya qanchalik
tamoyil va qonunlarni shakllantirsa u shunchalik voqe’likning o‘rganilmagan
qirralariga kirish usullarini ko‘rsatadi. Gegelning ta’kidlashicha:
“Har qanday fan
amaliy mantiqdir”
.
A.N. Kupriyan nazariyaning 3 ta asosiy metodologik funksiyalarini ajratib
ko‘rsatadi:
mo‘ljallangan, bashoratlangan, klassifikatsiyalangan
−
tasnifiy
.