4-sinf o'qish kitobi darsligidagi dramatik asarlarning gramatik tahlili reja

4-SINF O'QISH KITOBI DARSLIGIDAGI DRAMATIK ASARLARNING GRAMATIK TAHLILI
Reja:

1. 
   Boshlang`ich ta`limda 4-sinf o‘quvchilarini xalqaro pirls nazoratiga tayyorlashning metodik asoslari
   
2. 
   O‘rta maktabda adabiyot darslarida dramatik asarni uslubiy muammo sifatida talqin qilish
   

O’qish kitoblari (1,2,3,4-sinf) tahlili

Masalan, eski maktablarda o’qish quruq yod olish metodida o’rganilgan bo’lsa, hozirgi maktablarda o’qish izohli o’qish metodida olib boriladi. YOd olish metodida matndagi so’zlarga izoh berishga, mazmunini tushuntirishga, o’qilganni qayta hikoyalashga, umuman olganda, o’qishning ongli bo’lishiga mutlaqo e’tibor berilmagan. Ularda ko’proq to’g’ri talaffuzga, qiroat bilan o’qishga, ifodali o’qishga katta e’tibor berilgan.
Hozir maktablarda o’qish izohli o’qish metodida olib borilyapti. Izohli o’qishga keyingi ma’ruzalarda to’xtalamiz. O’qish darslarida o’quvchilar tabiat, jamiyat, unda yashovchi kishilar hayoti, ularning o’tmishi, hozirgi yashash tarzi, mashhur kishilari haqida, vatanning tabiati; ob-havosi, boyliklari, hayvonot dunyosi va boshqalar haqidagi bilimlarni egalaydilar. Bilim olish jarayonida ularga nisbatan munosabat uyg’onadi. Bilim berish bilan o’quvchi shaxsi tarbiyalanib boradi.
V.A.Suxomlinskiy bu haqida shunday deydi: “Bolalar dunyoni va o’z-o’zini bila borish bilan birga katta avlodlar yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar uchun o’zining mas’ulligini oz-ozdan bila borishlari kerak. bolaga yaxshilik va yomonlikni to’g’ri ko’rish imkonini berish kerak. YAxshilik unda quvonch, zavq, hayajon, ma’naviy go’zallikka erishish ishtiyoqini hosil qiladi; yomonlik qahr-g’azab, murosasizlik uyg’otadi, haqiqat va adolat uchun kurashga chorlovchi ma’naviy kuchga to’ldiradi”..
(1-4- sinf “O’qish kitobi” da berilgan asarlar misolida ochib beriladi).
Sinfda o’qish darslari quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. O’qish malakasini takomillashtirish. O’quvchilarda yaxshi o’qish sifatlari: to’g’ri, tez, ongli, ifodali o’qish malakalarini shakllantirish.
2. Bolalarda kitobga muhabbat uyg’otish, kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimni olishga, ya’ni kitob bilan ishlashni biladigan, chuqur fikrlovchi, sermulohaza kitobxonlarni etishtirish.
3. O’quvchilarni tevarak-atrof, borliq haqidagi bilimlarini kengaytirish, dunyoqarash elementlarini shakllantirish.
4. O’quvchilar axloqiy-estetik va mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash.
5. O’quvchilarni nutqini va tafakkurini o’stirish.
6. Adabiy tasavvur elementlarini shakllantirish.
Bu vazifalarni bajarishning aniq yo’li bo’lishi zarur.
Yaxshi o’qish malakalarining sifatlari va ularni takomillashtirish yo’llari.
Yaxshi o’qish malakalarining sifatlariga to’g’ri, tez, ongli va ifodali o’qish kiradi va ular o’qish darslarida o’zaro bog’liq holda takomillashtiriladi, bu to’rt o’qish sifati bir-biri bilan uzviy bog’liq. Ongli o’qish asosiy hisoblanadi, chunki o’quvchi o’zi o’qisa-yu, o’qiganini anglamasa, bunday o’qish talabga javob bermaydi, o’qiganini tushunmaslikka olib keladi. To’g’ri o’qish ongli o’qishga xizmat qiladi. Tez, to’g’ri , ongli o’qish ifodali o’qishning asosi hisoblanadi.
Maktabdagi adabiy ta’limning asosiy va dolzarb vazifalaridan biri adabiy asarni uning umumlashtirilgan ma’nosi darajasida, muallif pozitsiyasi darajasida chuqur shaxsiy, mustaqil idrok etish imkoniyatiga ega bo‘lgan o‘quvchini tayyorlashdir. Zamonaviy ilm-fanda o'quvchi va adabiy asar o'rtasidagi bunday aloqa odatda yaxlit hodisa - talqin sifatida ko'rib chiqiladi.
Adabiy tanqidda “talqin” atamasi adabiy asarlarning ilmiy rivojlanishining o‘ziga xos xususiyati sifatida xizmat qiladi. Bu adabiyotshunosning badiiy asarning mazmuniy yaxlitligini idrok etishga qaratilgan, shakl tavsifi va tahliliga asoslangan faoliyatidir. Sharhning chuqurligi va adekvatligi matnning alohida tarkibiy qismlarining ahamiyati qanchalik ehtiyotkorlik bilan inobatga olinishiga bog'liq. Asarning idrokini o‘quvchi bilimining kengligi, idrok etilayotgan davrning o‘ziga xos xususiyatlari belgilaydi. Matnning ma'nolarini diqqat bilan ko'rib chiqish ularni to'liq tushunishni anglatmaydi. Ilmiy adabiy talqin badiiy asarni matn va matndan tashqari aloqalari birligida kontekstual tushunishga asoslanadi. Badiiy matnlarning ma’nolarini anglash adabiy tanqidning asosidir.
Hozirgi globallashuv sharoitida ta’lim tizimiga pedagogik innovatsion texnologiyalarning dunyo miqyosida keng joriy qilinishi tufayli o’quvchilarning mantiqiy, tahliliy, tanqidiy, kreativ, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish orqali ijodiy qobiliyatlarini ro’yobga chiqarish shaxsga yo’naltirilgan rivojlantiruvchi ta’limning muhim jihati sifatida yosh avlodni jahon standarti talablariga javob berish darajasiga ko’tarishda muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan, boshlang’ich sinflarda o’qish savodxonligini monitoring qilish bo’yicha o’qish va matnni tushunish sifatini xalqaro o’rganish (Fhe Progress in International Reading literacy Study) PIRLS talablarini amalga oshirishda o’qish ta’limi zimmasiga katta mas’uliyat yuklanadi.
IEA – ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiya bo’lib, assotsiatsiya tomonidan tashkil etilgan PIRLS dasturi ta’lim tizimiga ega bo’lgan mamlakatlar boshlang’ich sinf o’quvchilarining o’qish fanidan o’zlashtirish darajasini aniqlash va tadqiqotga jalb qilingan mamlakatlar tizimining e’tiborga molik jihatlarini o’rganishga qaratilgandir.
Garchi jahon standarti bo’yicha boshlang’ich maktablarda o’quvchilarning o’qish va matnni tushunish sifatini monitoring qilishga jalb etilgan mamlakatlarning o’quvchilari yoshida sezilarli darajada farq bo’lsa-da (Angliya, Yangi Zelandiya, Frinidad, Fobagoda bolalar besh yoshdan, ko’pgina mamlakatlarda olti-yetti yoshdan o’qiydilar) talab hammaga bir xil qo’yiladi.
PIRLS yoki FIMSS talablari bo’yicha ta’lim sifatini, ya’ni o’qish savodxonligining sifati va tendentsiyalarini davriy ravishda o’rganish, monitoring qilishdan ko’zlangan asosiy maqsad turli vaqtlarda olingan natijalarni har xil ta’limiy vositalardan foydalangan holda turlicha namunalar asosida taqqoslash va tegishli xulosalar chiqarishdir. Shu jihatdan yondashilsa, O’zbekiston ta’limi tizimida ham o’qish savodxonligiga erishish, ya’ni o’quvchilarning tinglab tushunish, tushunib o’qish, so’zlash, yozish kabi nutqiy kompetentligini ta’minlash dolzarb masala hisoblanadi.
Boshlang’ich ta’limning to’rtinchi yili bolalar rivojlanishida muhim bosqich hisoblanadi. Bu davrda o’quvchilar o’qishni shu darajada o’zlashtirishlari kerakki, u ta’limning keyingi bosqichida bilim va ko’nikmalarni muvaffaqiyatli egallashlarini ta’minlashi lozim.
2021-yil boshlang’ich maktabning to’rtinchi sinfini tugatgan o’quvchilar PIRLS dasturi asosida o’qishning ikki xil turi bo’yicha: mashg’ulot davomida va maktabdan tashqari ishlar bo’yicha baholanadilar. Bunda:
adabiy ta’lim tizimida o’zlashtirish tajribasini o’rganish maqsadida o’qish darajasini aniqlash;
ta’lim jarayonida beriladigan ma’lumotlarni o’zlashtirish va ulardan amalda foydalanish bilan bog’liq o’qish darajasini aniqlash ko’zda tutiladi.
Tadqiqotning kontseptual qoidalariga muvofiq, o’quvchilarning badiiy va ilmiy-ommabop matnlarni o’qish qobiliyati quyidagi 4ta mezon bo’yicha baholanadi:
-matnda berilgan ma’lumotni aniqlash; (ilmiy-ommabop matnlar tahlili misolida)
-ma’lumotlarni talqin qilish va umumlashtirish (adabiy tahlil);
-matn mazmunini, til xususiyatlari va tuzilishini tahlil qilish (adabiy tahlil).
Ilmiy-ommabop va badiiy asarlar tahlili o’quvchilarni asar mazmunini tushunish, asardagi voqea-hodisalarni qalbdan his qilish, asarni so’z san’ati sifatida idrok etish, qahramonlarning xatti-harakatlarini baholay bilish, ulardan mustaqil xulosaga kela olish va shunday voqealarga duch kelganda o’zini boshqara olishga tayyorlaydi. Shu tufayli boshlang’ich ta’limda ilmiy-ommabop va badiiy asarlar tahliliga ilmiy jihatdan yondashishni talab etiladi. Buning uchun maktab o’qituvhilarini ilmiy-ommabop va badiiy asarlarning adabiy tahliliga doir nazariy va metodik jihatdan tayyorlovchi kurslar tashkil qilinishi, oliy ta’limning boshlang’ich ta’lim fakulteti talabalari uchun “Ona tili va bolalalar adabiyoti” fanidan tashqari “Bolalar adabiyoti va adabiy tahlil nazariyasi” fani kiritilishi maqsadga muvofiq bo’lar edi. “Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi” fani talabalarni – bo’lajak boshlang’ich ta’lim o’qituvchlarini metodik jihatdan tayyorlaydi, shuning uchun bu masalani bu fanga yuklab bo’lmaydi.
O’qish savodxonligi bo’yicha 4- sinf o’quvchilarini “O’qish kitobi” darsligi asosida xalqaro PIRLS nazoratiga tayyorlash va boshlang’ich sinf o’qituvchilariga yordam tariqasida H.Bakiyeva tomonidan “4- sinf o’qish darslarida adabiy tahlil ko’nikmalarini shakllantirish” qo’llanmasi yaratildi. Mazkur qo’llanmada mazkur muammo va uning yechimi bilan bog’liq pedagogik tajribalar inobatga olingan. Bundan tashqari, o’quvchilarni o’qish savodxonligini, ya’ni ilmiy-ommabop va badiiy asarlarning tahliliga o’rgatuvchi o’quv-uslubiy qo’llanmalar tavsiya etildi. Bularni yetarli darjada deb bo’lmaydi.
Xalqaro PIRLS talablari, birinchi navbatda, o’qish va tahlil uchun tavsiya etilgan matnning adabiy-badiiy, ijtimoiy, ma’naviy, ma’rifiy saviyasiga bog’liq.
Darsliklarga o’quvchilarning mustaqil va kreativ fikrlashga undaydigan asarlar tanlab kiritilishi lozim. O’quvchi yaxshi asar kitobxonda turli xil kechinmalarni (qayg’urish, tshvishlanish) yuzaga keltirishini, fikrlashga undashini, o’zining pozitsiyasini tanlash imkonini berishini his qilib borishi zarur. Asar matn yuzasidan beriladigan topshiriqlar o’quvchilarning o’qish savodxonligini ta’minlashi kerak. Bu borada ham darsliklarimizda kamchiliklar mavjud.
O’quvchilarning o’qish savodxonligini yuqori darajaga ko’tarish o’qituvchining matnni tahliliga doir bilimiga va pedagogik mahoratiga ko’p jihatdan bog’liq.
Darslik matnlari qiziqarliligi, hayotiyligi, badiiy yuksakligi va matn so’nggida berilgan savol-topshiriqlar mazmuni yuzasidan ko’zdan kechirilsa, o’quvchilarning hissiyotiga turtki berolmaydigan, tasavvurlarini boyitolmaydigan, aksincha qiziqishlarini so’ndiradigan matnlarni ko’rish mumkin. Masalan, 3- sinf “O’qish kitobi”da Hamidulla Murodovning “Yangi uy” hikoyasida 3- sinf o’quvchilari qurilishda qum, g’isht, tuproq tashib berishga da’vat etiladi va ular qurilishga borib ishlaydilar. Bu hikoyani o’qib, asar xalqaro standart talabiga javob beradimi? degan savol tug’iladi.
Go’zal Begimning “Opa-singil daryolar” ertagining 3-xatboshisida keltirilgan maqol nimani nazarda tutib ertakda qo’llangani, opa-singil Sirdaryo va Zarafshonning “quloqlariga nima sababdan tilla zirakday qadaldi?”, “Jonivorlar, o’simliklar maktabga qatnashar ekan”(?) “Til qudrati” (rivoyat) matnida “tilning qudrati” nimada? Po’lat Mo’minning “Mustaqillik ahillikdan” she’ri quruq pand-nasihatdan tuzilgan, o’quvchini ishontiradigan, hayratlantiradigan asosni topib bo’lmaydi. Muhabbat Hamidovaning “Vatanni tanish” hikoyasi nomidan juda qiziqarli hayotiy voqeani kutasiz, lekin voqealar tizimida mantiqni ko’rmaysiz, sujet sun’iy. Shuningdek, “Ona-Vatan” asarida ham bola ko’zi bilan ko’rib turgan narsalar sanalgan. Voqealar o’quvchini o’ylashga, fikrlashga undamaydi, badiiy-estetik didini o’stirmaydi, o’quvchi shaxsini rivojlantirmaydi. Kavsar Turdiyeva “Obod mahalla bo’ylab” she’rida o’quvchi ko’rib turgan narsani she’riy yo’l bilan ifoda etadi:
Bizning mahalla-ko’y, Har bir xonadon va uy. Mehrlarga to’lmoqda, Shundan obod bo’lmoqda .
Keyingi bandlar ham bundan qolishmaydi. Mazmun-mantiqning noaniqligi uning tiliga ham ta’siri qilgan.
Darslikka kiritilgan asar matni yuzasidan uning mazmun-mohiyatini chuqur tushunishga, mustaqil izlanishga va ijodiy fikrlashga, hayot bilan bog’lashga, xulosa chiqarishga, nutqini rivojlantirishga yo’naltirilgan savol-topshiriqlar berilib, aksincha asar mazmunini qayta hikoyalash talab etiladigan topshiriqlardan qochish lozim.
Darsliklarda asar badiyati, til xususiyatlari, sujet voqealari o’rtasidagi aloqadorlik, qahramonlarning xarakter-xususiyati bilan bog’liq ma’lumotlarga, umumlashma xulosalarga kam e’tibor berilmoqda. O’quvchilarni o’qish savodxonligi bo’yicha PIRLS xalqaro sinovlariga tayyorlash shunchaki rasmiyatchilik yuzasidan bir martalik tadbir bo’lmasdan, boshlang’ich ta’limning bundan keying istiqbol rejasida muhim o’rin tutishini hisobga olish zarur.
Ma’lumki, badiiy asañami o’qish bilan bog’liq holda shaxsga yo’naltirilgan ta’lim tizimida o’quvchilarning badiiy-estetik tafakkurini shakllantirish, o’zligini anglashga yo’naltirish, Vatanga muhabbat tuyg’ularini kamol toptirishda boshqa o’quv predmetlari kabi bolalaг adabiyoti namunalarini san’at asaгi sifatida o^ganish vazifalaгi yuklatilgan o’qish ta’limi alohida o’rin tutadi.
Hoziïgi kunda boshlang’ich sinf o’qituvchilari o’qish metodikasi bo’yicha aniq dalillangan, ilmiy asoslangan ko^satmala^a muhtoj. Metodika bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchisini adabiy ta’lim mazmuni va uni o’qitishga mustaqil, ongli yondasha oladigan, o’zgalaming tajribasini na faqat o^ganish, balki ulaг faoliyatining natijalarini ongli гavishda tahlil qilib, to’g’ri xulosa chiqara biladigan bo’lishlaгini ta’minlashga qaгatilishi keгak.
Badiiy asarni idrok etish usuli sifatida talqin qilish bilan uni tahlil qilish va tavsiflash o‘rtasidagi chambarchas bog‘liqlik yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ta'rif va tahlil san'at asari makonining sof "mexanik" "parchalanishi" emasligiga qaramay, ba'zi hollarda ular sof aniqlovchi, "atomlashtiruvchi" xususiyatga ega: asarning rasmiy tarkibiy qismlari (texnikasi). sanab o'tilgan va guruhlangan va bu erda uni ko'rib chiqish cheklangan, talqin esa har doim mustahkam ilmiy asosga ega bo'lgan holda, matnning yanada ijodiy rivojlanishi hisoblanadi.
O'rta maktabda dramatik asarni o'rganishda asosiy narsa uni tahlil qilish va talqin qilishdir. Ushbu ko'nikmani tizimda o'zlashtirish yuqori sinflarda kutiladi, ammo o'rta bosqichda talabalar badiiy asarning ayrim tomonlarini tahlil qiladilar. Erishilgan natija ifodasi mustaqil o‘qilgan asar haqida o‘z fikrini asoslash, eng muhimi, badiiy asarning insonga ta’sirini his qilish qobiliyatidir. Shuning uchun o'rta bosqichdagi adabiyot darslarida, ayniqsa, o'rta maktabda lirik asarni tahlil qilish va sharhlash darslariga katta e'tibor beriladi. Biroq dramatik asarni zerikarli tahlilga, matnni bir xil sxema bo‘yicha ma’nosiz qismlarga ajratishga aylantirmaslik muhim, dramatik asarni shakl va mazmun birligida tushunishga o‘rgatish ancha qiziqarli va samaraliroqdir. , bu turdagi adabiyotlar ega bo'lgan xususiyatlarni hisobga olgan holda.
Maktab amaliyotida tahlil va talqin alohida emas, balki tahlil elementlari bilan talqin qilishdan foydalaniladi, chunki bu turdagi ishlar badiiy mazmunni kontseptual va mantiqiy tilga aylantiradi, ya'ni har qanday talqin tahlilga asoslanishi kerak, ya'ni badiiy asarda g‘oyalar, obrazlar gavdalanishi bilan mantiqiy bog‘lanib, o‘quvchining asarning g‘oyaviy-badiiy mohiyatini aks ettirish tuzilishiga nozik tarzda kirib boradi. Dramatik asarni o‘rganish darslari esa, bizningcha, spektakl matni haqida o‘z fikrini shakllantirishga o‘rgatish uchun o‘ziga xos “o‘quv bazasi” sifatida innovatsion texnologiyalar va rejissyor talqinlaridan foydalangan holda ma’lum bir sxema bo‘yicha qurilishi kerak. "o'qish" ning o'ziga xos versiyasi.
Adabiyot darsida asardagi fikr va tuyg‘ularning barcha boyligini ko‘rsatish o‘qituvchi uchun oson ish emas. Uni hal qilish uchun talabalar dramatik asarning mohiyatiga, uning sahna timsoli sirlariga kirib borishlari kerak, bu erda o'qituvchining ta'sirli so'zi qahramonlar o'rtasidagi voqealar va munosabatlarni tushunishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Talabaning so'zi ham muhim bo'ladi, ayniqsa ularning har biri o'z ruhiy holatini ifodalash zarurati tug'ilganda (talabalar estetik qoniqishni his qilishadi, ular so'zni idrok etish, hissiy sezgirlik). O‘quvchilarni matnga singdirish jarayonida o‘quvchilar personajlarning intonatsiyalari va nutq uslublarini idrok qila boshlaydilar, ularda so‘z va ibora uchun xotira rivojlanadi; muallifni alohida ifoda bilan darhol tanib olish qobiliyati mavjud, nutqni diversifikatsiya qilish qobiliyati rivojlanadi. Talaba tomonidan aytilgan so'z vizual, eshitish va boshqa birlashmalarga aylanib, majoziy konkretlikka ega bo'la boshlaydi. Bunday natijaga erishish uchun o'qituvchi sinfda ijodiy muhit yaratishi kerak, chunki "quruq ratsionalizm, ishni parcha-parcha tahlil qilish bilan chegaralanib qolishga intiladi, syujet sxemasini fosh qiladi, undan eng muhim narsani yirtib tashlaydi - san'atkorlik, - deydi L. S. Yakushina [4, b. 13].
Bu erda yaxshi "yordam" interaktiv o'qitish usullari bo'lib, ular hali ham innovatsion hisoblanadi. Shunday qilib, dramatik asarlarning nisbatan katta hajmini va ularni talabalar tomonidan idrok etish qiyinligini hisobga olsak, eng keng tarqalgan interyerlardan biri To‘xtab o‘qish yuqori sinflarda tabiiy ravishda faol o‘qish texnikasiga aylangan. Asarni idrok etish bosqichi asar nomini tushunishdan, talabalarni “Siz nima deb o‘ylaysiz, bu asar nima haqida?” degan savolga javob berishga taklif qilishdan boshlanadi. Keyingi darsda asardan parchalar o'qiladi. Biz o‘quvchilar e’tiborini o‘z o‘quvchi idrokini tushunishga quyidagi savollar yordamida qaratamiz: “Endi nima deb o‘ylaysiz, bu asar nima haqida? Keyin nima bo'ladi? Nima uchun siz shunday deb o'ylaysiz?" Talabalar matndan foydalangan holda fikr yuritadilar, o'z fikrlarini bildiradilar. Ish o'qilgandan so'ng talabalar quyidagi savollarga javob berishlari kerak: “Ish siz kutgandek tugayaptimi? Javobingizni tushuntiring." Maktab o'quvchilarining javoblari o'quvchilarning turli xil qabullarini ko'rsatadi, ushbu asarning g'oyaviy va badiiy pafosini tushunishdan dalolat beradi. Binobarin, uzilib qolgan o‘qish kitobxonning o‘quvchilarni qabul qilishni faollashtiradi, shu orqali badiiy asarlarni idrok etish madaniyatini rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
Interfaol ta'lim, shuningdek, hali yaxshi tanish bo'lmagan guruh va juftlik ishlarida (o'zaro so'rov, suhbat, bir-birining javoblarini ko'rib chiqish va, albatta, turli ijodiy topshiriqlarni bajarish) gavdalanadi.
Dramatik asarning o‘rganilayotgan matni bo‘yicha o‘quvchilarga juftlik va mikroguruh bo‘lib bajarish taklif qilinishi mumkin bo‘lgan ana shunday ijodiy topshiriqlarning ayrimlariga e’tibor qarataylik: 1) o‘quvchilar tomonidan asarning alohida epizodlarini, kichik matnlarni sahnalashtirishi; 2) o‘qilgan asarlar asosida ssenariy va kinofilmlar tayyorlash, badiiy matnning alohida sahnalari bo‘yicha “rejissyorlik” sharhini tuzish; 3) o'qiganlari asosida reklama loyihalarini yaratish.
O'qilgan asar uchun reklama rolikini yaratish ko'p funktsiyali ish turi bo'lib, u o'quvchining ijodiy tasavvuri, badiiy matnning badiiy tafsilotlariga e'tibor berish, assotsiativlik va mantiqiy fikrlash kabi fazilatlarini shakllantirishga yordam beradi. Ushbu turdagi ijodiy topshiriq o'quvchilarni oldindan tayyorlashni talab qiladi. Ular kichik guruhlarga bo'linish va birgalikda ish uchun reklama yaratish uchun uy vazifasini oladilar. Ular videoning maqsadi, manzili, turi haqida aniq o'ylashlari kerak. Maktab o'quvchilarining e'tiborini reklama loyihalarini taqdim etish shakliga qaratish maqsadga muvofiqdir. Bu quyidagilar bo'lishi mumkin: 1) dramatizatsiya; 2) televidenieda asar reklamasining og'zaki tavsifi; 3) asarni reklama qilish, radioda ovoz berish; 4) asarni bosma nashrda reklama qilish; 5) ishning reklama loyihasining kombinatsiyalangan turi.
Ta’kidlash joizki, reklama loyihalari taqdimoti davomida o‘quvchilarni o‘quvchilar qabul qilishda ham muhim kamchiliklar aniqlanmoqda. Shu sababli, maktab o'quvchilarining e'tiborini jalb qilish uchun adabiyotni, shuningdek, boshqa o'quv fanlarini o'rganayotganda, zamonaviy hayot haqiqatidan kelib chiqadigan taqdimot shakllaridan qo'rqmaslik kerak.
Dramani talqin qilishda o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va ko‘nikmalarni nazorat qilish maqsadida talabalarga taklif qilinishi mumkin bo‘lgan individual ijodiy topshiriqlar orasida E. A. Isaevaga amal qilib, biz quyidagilarni ajratib ko‘rsatamiz: 1) adabiy viktorinalar, krossvordlar, rebuslar va boshqotirmalar tuzish. san'at asari; 2) matn, kitob muqovalari uchun illyustratsiyalar yaratish; 3) muammoli va munozarali, umumlashtiruvchi, qiyosiy xarakterdagi xabarlarni tayyorlash; 4) matn va uning boshqa san'at turlaridagi talqinlarini taqqoslash (kino versiyasi, teatrlashtirilgan spektakl, asar uchun rasmlar).
O'qilgan dramatik matn asosida aniq vaziyatlarning modellarini yaratishda (masalan, "Agar siz Chexovning "Gilos bog'i" qahramoni Ranevskaya bo'lganingizda nima qilgan bo'lardingiz?"), uning shaxsiyati bo'yicha turli, ba'zan bir-birini istisno qiladigan nuqtai nazar. muallif o‘z asarlarining ahamiyati, mualliflik masalalari bo‘yicha, asarlarning g‘oyaviy-badiiy o‘ziga xosligini baholashda badiiy matn va tanqidiy maqolalardan tashqari, zamondoshlar xotiralari, maktublar, avtobiografiyalar, kundaliklar va hokazolardan keng foydalaniladi. maktab o'quvchilarining faol kognitiv, aqliy faoliyatini rag'batlantirish, darsga zarur muammoli tabiatni kiritadi. Bunday muammoli vaziyatlarni ishlab chiqishda suhbat kabi o'zaro ta'sir shakli orqali o'z faoliyati kontekstini qayta yaratish imkoniyatidan foydalaniladi. Siz muloqotni turli xil usullarda, jumladan, davra suhbati, brifing, matbuot anjumani, intervyu, reklama kampaniyasi, jamoatchilik fikrini monitoring qilish, PR loyihalari, prognoz, diagnostika, g'oyalar auktsioni, kontent tahlili, jamoatchilik shaklida tashkil qilishingiz mumkin. nutq, teledebatlar va boshqalar.Shu bilan birga, faollik tamoyili eng muhim yetakchi tamoyilga aylanadi, bu esa o‘quv jarayonida o‘quvchining real hayotda faoliyat sub’ekti sifatida ishtirok etadigan bunday vaziyatlarni loyihalashtirishni nazarda tutadi. mahalliy adabiyotlarda tasvirlangan yoki san'at asarlari ijodkorlarining hayoti va ijodiy yo'li bilan bog'liq bo'lgan holatlar.
Yuqorida aytib o'tilganidek, Dramaturgiyani o'rganishda ko'rish printsipi katta ahamiyatga ega; bu adabiyotning alohida turi sifatida dramaturgiyaning o‘ziga xosligi bilan bog‘liq. “Drama nafaqat yozuvchi, balki kitobxon uchun ham qiyin adabiyot turidir. Qahramonni muayyan vaziyatda ko'rsatish uchun obrazli fikrlash zarur.