4 Tələb və təklifin elastikliyi və onun təhlili

4

• Tələb və təklifin elastikliyi və onun təhlili

Elastiklik . . .

• … tələb və təklifi daha dəqiqliklə təhlil etməyimizə imkan verir.

• … alıcı və satıcıların bazar şərtlərindəki dəyişikliklərə hansı səviyyədə reaksiya verdiyini ölçür.

TƏLƏBİN ELASTİKLİYİ

• Tələbin qiymət elastikliyi əmtəənin qiymətində baş verən dəyişikliyə əmtəənin tələb həcminin hansı səviyyədə reaksiya verdiyini ölçür.

• Tələbin qiymət elastikliyi əmtəənin qiymətindəki faiz dəyişməsi qarşısında həmin əmtəənin tələb həcmindəki faiz dəyişməsidir.

Tələbin Qiymət Elastikliyi və Onun Determinantları

• Yaxın əvəzedicilərin taplması;

• Lüksə qarşı ehtiyaclar;

• Bazarın müəyyən edilməsi;

• Zaman aralığı;

Tələbin Qiymət Elastikliyi və Onun Determinantları

• Tələb aşağıdakı hallarda daha elastik olur:

• Daha çox yaxın əvəzedici əmtəə olarsa;
• Əmtəə lüks olarsa;
• Bazar daha dar müəyyən edilmişsə;
• Zaman aralığı uzun olarsa.

Tələbin Qiymət Elastikliyinin Hesablanması

• Tələbin qiymət elastikliyi tələb həcmindəki dəyişmə faizinin qiymətdəki dəyişmə faizinə bölünməsi yolu ilə hesablanır.

• Tələbin qiymət elastikliyi = Tələb həcminin dəyişmə faizi

• Qiymətin dəyişmə faizi

Tələbin Qiymət Elastikliyinin Hesablanması

• Tələbin qiymət elastikliyi = Tələb həcminin dəyişmə faizi

• Qiymətin dəyişmə faizi

• Misal: Dondurmanın qiyməti 2$-dan 2,20$-a yüksəldikdə, sizin aldığınız dondurma həcmi 10-dan 8-ə düşürsə, sizin tələb elastikliyiniz aşağıdakı kimi hesablanır:

Orta nöqtə Metodu: Faiz Dəyişmələri və Elastikliklərin Hesablanmasının Daha Yaxşı Yolu

• Orta nöqtə formuluna tələbin qiymət elastikliyinin hesablanmasında ona görə üstünlük verilə bilər ki, o, dəyişmənin istiqamətindən asılı olmayaraq eyni nəticəni almağa imkan verir.

Orta nöqtə Metodu: Faiz Dəyişmələri və Elastikliklərin Hesablanmasının Daha Yaxşı Yolu

• Misal: Dondurmanın qiyməti 2$-dan 2,20$-a yüksəldikdə, sizin aldığınız dondurma həcmi 10-dan 8-ə düşürsə, sizin tələb elastikliyiniz orta nöqtə metodu ilə aşağıdakı kimi hesablana bilər:

Elastiklik Növləri

• Qeyri-elastik Tələb

• Tələb həcmi qiymət dəyişmələrinə güclü reaksiya vermir.
• Tələbin qiymət elastikliyi 1-dən aşağı olur.

• Elastik Tələb

• Tələb həcmi qiymət dəyişmələrinə güclü reaksiya verir.
• Tələbin qiymət elastikliyi 1-dən böyük olur.

Tələbin Qiymət Elastikliyinin Hesablanması

Elastiklik Növləri

• Tamamilə Qeyri-elastiklik

• Tələb həcmi qiymət dəyişmələrinə reaksiya vermir.

• Tam Elastiklik

• Tələb həcmi qiymətdəki hər hansı dəyişiklik nəticəsində hədsiz dəyişir.

• Vahid Elastiklik

• Tələb həcmi və qiymət eyni faizlə dəyişir.

Elastiklik Növləri

• Tələbin qiymət elastikliyi tələb həcminin qiymətə olan həssaslığını ölçdüyü üçün tələb əyrisinin mailliliyi ilə yaxından əlaqəlidir.

Qrafik 1: Tələbin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 1: Tələbin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 1: Tələbin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 1: Tələbin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 1: Tələbin Qiymət Elastikliyi

Tələbin Qiymət Elastikliyi və Məcmu Gəlir

• Məcmu gəlir bir əmtəənin alıcıları tərəfindən ödənilən və satıcılarının əlinə keçən miqdardır.

• Satılan əmtəənin miqdarını onun qiymətinə vurmaqla hesablanır.

• TR = P x Q

Qrafik 2: Məcmu Gəlir

Elastiklik və Məcmu Gəlir

• Qeyri-elastik bir tələb əyrisində qiymətdə bir artım mütənasib olaraq daha kiçik bir miqdar tələb azalmasına yol açır. Beləliklə, məcmu gəlir artır.

Qrafik 3: Elastiklik və Məcmu Gəlir: Qeyri-elastik Tələb

Elastiklik və Məcmu Gəlir

• Elastik bir tələb əyrisində qiymətdəki artım miqdarda mütənasib olaraq daha bötük bir azalmaya yol açır. Beləliklə, məcmu gəlir azalır.

Qrafik 3: Elastiklik və Məcmu Gəlir: Elastik Tələb

Elastiklik hesablaması

Tələbin Gəlir Elastikliyi

• Tələbin gəlir elastikliyi bir əmtəədən tələb edilən miqdarın istehlakçının gəlirindəki bir dəyişməyə nə qədər həssas olduğunu ölçür.

• Tələb edilən miqdardakı dəyişmə faizinin gəlirdəki dəyişmə faizinə bölünməsi yolu ilə hesablanır.

Gəlir Elastikliyinin Hesablanması

Gəlir Elastikliyi

• Əmtəə tipləri

• Normal Əmtəələr
• Keyfiyyətsiz Əmtəələr

• Daha yüksək gəlir normal əmtəələrə olan tələbin həcmini artırır, ancaq keyfiyyətsiz əmtəələrə olan tələbin həcmini isə daha da azaldır.

Gəlir Elastikliyi

• İstehlakçıların ehtiyac kimi qəbul etdikləri əmtəələrin gəlir elastikliyi aşağıdır.

• Məsələn, ərzaq, yanacaq, geyim, kommunal və tibbi xidmətlər.

• İstehlakçıların lüks kimi qəbul etdikləri əmtəələrin gəlir elastikliyi yüksəkdir.

• Məsələn, idman maşınları, xəzlər və bahalı qidalar.

TƏKLİFİN ELASTİKLİYİ

• Təklifin qiymət elastikliyi əmtəənin qiymətindəki dəyişməyə onun təklif həcminin nə qədər reaksiya verdiyini ölçür.

• Təklifin qiymət elastikliyi qiymətdə dəyişmə faizinin doğurduğu təklif həcmindəki dəyişmə faizidir.

Qrafik 6: Təklifin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 6: Təklifin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 6: Təklifin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 6: Təklifin Qiymət Elastikliyi

Qrafik 6: Təklifin Qiymət Elastikliyi

Təklif Elastikliyinin Determinantları

• İstehsalçıların istehsal ettikləri əmtəə miqdarını dəyişdirə bilmə bacarığı.

• Çimərlik təklifi qeyri-elastikdir.
• Kitablar, maşınlar və ya emal məhsulları elastikdir.

• Zaman aralığı.

• Təklif uzun zaman aralığında daha elastikdir.

Təklifin Qiymət Elastikliyinin Hesablanması

• Təklifin qiymət elastikliyi təklif həcmindəki dəyişmə faizinin qiymətdəki dəyişmə faizinə bölünməsi yolu ilə hesablanır.

TƏLƏB, TƏKLİF VƏ ELASTİKLİKLƏ BAĞLI ÜÇ TƏTBİQİ MƏSƏLƏ

• Əkinçilik üçün müsbət xəbərlər fermerlər üçün bəd xəbərlər ola bilərmi?

• Universitet aqronomları mövcud olan növlərindən daha məhsuldar buğda hibridi ixtira etdikləri zaman buğda fermerləri arasında və buğda bazarında nə baş verir?

TƏLƏB, TƏKLİF VƏ ELASTİKLİKLƏ BAĞLI ÜÇ TƏTBİQİ MƏSƏLƏ

• Tələb və təklif əyrilərinin sürüşüb-sürüşmədiyini izah edin.

• Əyridəki sürüşmənin istiqamətini müəyyən edin.

• Bazar tarazlığının necə dəyişdiyini görmək üçün tələb və təklif qrafikindən istifadə edin.

Qrafik 8: Buğda Bazarında Təklif Artımı

Təklifin Qiymət Elastikliyinin Hesablanması

Xülasə

• Tələbin qiymət elastikliyi qiymətdəki dəyişmələrə tələbin nə qədər dəyişmə ilə cavab verdiyini ölçür.

• Tələbin qiymət elastikliyi tələb həcmindəki fazi dəyişməsinin qiymətdəki faiz dəyişməsinə nisbəti formasında hesablanır.

• Əgər tələb əyrisi elastikdirsə, qiymət yüksəldiyi zaman məcmu gəlir azalacaqdır.

• Əgər elastik deyilsə, qiymət yüksəldiyi zaman məcmu gəlir də yüksələcəkdir.

Xülasə

• Tələbin gəlir elastikliyi istehlakçı gəlirindəki dəyişmələrə tələb həcminin nə qədər reaksiya verdiyini ölçür.

• Təklifin qiymət elastikliyi qiymətdəki dəyişmələrə təklif həcminin nə qədər reaksiya verdiyini ölçür.

Xülasə

• Əksər bazarlarda qısamüddətli dövrə nisbətən uzun müddətdə təklif daha elastikdir.

• Təklifin qiymət elastikliyi təklif həcmindəki dəyişmə faizinin qiymətdəki dəyişmə faizinə bölünməsi yolu ilə hesablanır.

• Tələb və təklif alətləri çox müxtəlif bazar növlərinə tətbiq edilə bilər.

TÖVSİYƏ OLUNAN ƏDƏBİYYATLAR

• Nick Wilkinson, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Cambridge University Press, 2005

• Gregory Mankiw, “Principles of Microeconomics”, Cengage Learning, 2011

• Luke M. Froeb, Brian McCann, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Thomson South-Western, 2008

• Michael R. Baye, “Managerial Economics and Business Strategy”, McGraw-Hill/Irwin, 2010

• İbrahim Özer Ertuna, “Yönetim Ekonomisi”, Okan Üniversitesi Yayınları, 2009

• Qreqory Mənkyu, “Ekonomiksin Əsasları”, Bakı, ADİU, 2010