5- ma’ruza: IX-XII asrlarda Movarounnahrda fan va madaniyat. So‘fiylik ta’limoti Reja

Nafsdan 

kechib, 

qanoatn 

ipesha 

qilg'on,

 

Har 

kim 

 

topsa, 

 

rozi 

bo'lib, 

 

bo'yi 

sung'on

  

---

Yaxshilarga 

xizm 

at 

qilib 

duo 

olg'on,

 

Andoq 

oshiq 

m 

ahshar 

kuni 

armoni 

yo'q.

 

9

 

Jondin 

kechmay 

hu-hu 

degan 

bari 

yolg'on,

 

Bu 

gum 

rohdin 

so'rmang 

savol, 

yolda 

 

qolgan,

 

Haqni 

topgan 

o'zipinhon, 

so'zipinhon,

 

Ul sababdan oltmish uchda kirdim  yerga.

 

 

Banda 

bolsang 

mehnat 

tortg'il 

fil 

odam 

,

 

Oqil 

ersang 

g'anim 

atdur 

senga 

shul 

dam.

 

Om 

onatdir 

aziz 

joning 

yurma 

beg'am,

 

Eshitib 

o'qib 

erga 

kirdi 

qulXoja 

Ahmad.

 

Ahmad 

Yassaviy 

nodonlik 

tufayli 

hayotda 

savodsizlik, 

diyonatsizlik,  

ota-ona    va    ustozlarga    hurmatsizlik,    ma’naviy    qashshoqlik,    yovuzlik,  

takabburlik,  nodon  insonning  eng  tuban  shaxs  ekanhgi,  nodonlik,  razo 

lat    hukm    surgan    joyda,    ma’rifat    bo'lmagan    o'lkada    m  am  lakatning  

inqirozga 

yuz 

tutishini 

alohida 

qayd 

etib 

o'tadi. 

Ahmad  Yassaviy  hikm  atlarida  Haqqa  etish  yo'lini  targ'ib  qilar  ekan,  

insonni  jaholat  botqog'idan  xalos  qilish  lozimligini  alohida  ta  ’kidlaydi.  U  

«shariatda  orif-billoh  bo'lishni,  tariqatda  voqif-asror  bo'lishni,  haqiqatda  

komil-mukammal  bo'lishni,    ma’rifatda    daryoi  ummon  bo'lishni    talab  

qiladi». 

Yuqorida  bayon  etilgan  fikrlardan  anglanadiki,  Ahmad  Yassaviy  tomo 

nidan  ilgari  surilgan  g'oyalar  insonni  yomon  illatlar,  nafs  balosidan  voz  

kechishga  undaydi.  Yomon  illatlar  va  nafs  balosidan  xalos  bo'lish  insonni  

ruhiy 

va 

jismoniy 

komillik 

sari 

etaklaydi. 

Aslini    olganda,    M  ansur    Xalloj    ham,    Imom    G'azzoliy    ham,    Ahmad  

Yassaviy  ham    ruhiy  kamolotga  intilganlar.  Zero,  ular  intilgan  komillik  -    

Haqqa  etishish,    unga  muhabbat  qo'yish,    shu  ishq  dardi  bilan  yashash,  

tavba-tazarru,    sabru    qanoat,    shijoat,    to'g'rilik,    rostgo'ylik,    samimiyat,  

nafsni  tiyish,  undan  g'olib  kelish,  h  ar  bir  inson  qalbini  chirkin  illatlardan  

xalos  etuvchi  faqru  fano  kabi  xislatlarning  majmuidan  iboratdir.  Ular  inson  

kamolotining 

ta’minlanishi  uchun  turh  yollarning  samaraii  ekanhgini  

asoslashga  harakat  qilganlar.  Shu  bilan  birga,  tadqiqotchilar  yassaviya  

ta’hmoti  g'oyalariga  ko'ra  zolim  hukmdor,  порок  din  peshvolari,  nodon  va  

johil  kishilarga  nisbatan  muxolifot  mavjudligi  ta’kidlanganhgidan  guvohlik  

beradilar. 

XIV  asrning  boshlariga  kehb,  Movarounnahrda  so'fiylikning  yana  bir  

oqimi 

- 

 

naqshbandiya 

tariqati 

shakllandi. 

Naqshbandiya  ta  ’limoti  o'zining  hayotiy  g'oyalari  bilan  boshqa  tariqat-  

lardan  tubdan  ajralib  turadi.  NaqslJ^andiya  tariqatining  ildizi  uzoq  davrlar,  

ya’ni  Sharq  Uygonish  davriga  borib  taqaladi.  Markaziy  Osiyoda  ikki  buyuk  

olim  -    Abulqosim  Ali  al-Xaraqoniy  (1034  -yili  80  yoshida  vafot  etgan)  hamda  

Abu  Ah  al-Farmadiy  (1084  -yili  vafot  etgan)ning  so'fiylik  ta  ’limoti  rivojida  

katta  hissalari  bor  ekanhgini  ta’kidlaydilar.  Tasaw  uf  olamining  m  ashhur  

---

faylasuflari  Ahmad  al-G'azzohy  va  Yusuf  Hamadoniy  (1049-1140  -yillar)  

Abu Ah al-Farmadiyning shogirdlari sanaladilar. 

 

Xoja  H  asan  Andoqiy,  Xoja  Abdulloh    Barraqiy(Barkiy),    Xoja  Ahmad  

Yassaviy  va  Xoja  Abdulholiq    G'ijduvoniy    tasaw  u  f  ilmi  bo'yicha  Yusuf  

Hamadoniy  qolida  chuqur  ta’lim  olgan  to'rt  mashhur  shayxlar  sanaladilar.