5-mavzu. Iste’molchilar tanlovi nazariyasi reja

2-chizma. Umumiy va keyingi qo’shilgan naflilik egri chiziqlari
Keyingi qo‘shilgan naflilikning grafik tasviri iste‘molchi aynan olingan bir tovarning qo‘shimcha birligidan kamayib boruvchi naflilikka ega bo‘lishini aniq ko‘rsatadi. Umumiy naflilik (TU) egri chizig‘i bir turdagi tovarning eng oxirgi birligidan iste‘molchi salbiy samarali naf ko‘rishi oqibatida bu turdagi naflilik ham pasayib borishini ko‘rgazmali aks ettiradi. Iste‘molchi biron bir tovarning keyingi iste‘mol qilingan birligidan kamroq qo‘shimcha nafga ega bo‘lishi sababli, u aynan shu tovarning navbatdagisini narxi tushgan taqdirdagina sotib oladi. Bu esa naflilik egri chizig‘ining pasayib borish tavsifiga ega bo‘lishini bildiradi. Biron-bir tovarning (x) keyingi qo‘shilgan naflilik () ni miqdoriy jihatdan quyidagicha ifodalash mumkin:
( ) =
Bu erda, - ortib borgan umumiy naflilik
- iste‘mol qilingan ne‘matning ko‘paygan miqdori.
Keyingi va umumiy naflilikni bir-biri orqali ifodalash mumkin. Umumiy naflilik iste‘mol qilingan biron-bir ne‘matning keyingi nafliliklari yig‘indisi:
=++
Keyingi naflilik esa umumiy yoki qo‘shimcha naflilikning o‘sgan qismi
=-
Iste‘molchi qandaydir tovarning navbatdagi birligini (portsiya, qismi, kg, dona va h.k.) iste‘mol qila borib, har bir navbatdagi birligidan kamayib boruvchi qoniqish oladi. Buning sababi shuki iste‘molchi aynan bir tovarga asta-sekin to‘yinib, pirovardida uning qoniqishi o‘zining oxirgi chegarasiga etadi. Boshqacha aytganda mazkur tovarning keyingi nafliligi uni iste‘mol qilish hajmi ortib borishi bilan kamayib borish tamoyiliga ega bo‘ladi. Bu keyingi (qo‘shilgan) naflilikning pasayib borish qonuni deb nom olgan. Agar iste‘molchiga tamadi qilingan biror ovqatning birinchisi 10 «yutil (naflilik o`lchovi)» naf keltirsa, ikkinchisi -7, uchinchisi -4 va to‘rtinchisi faqat 1 ga teng shunday naf keltiradi.
Iste‘molchi uchun har bir keyingi iste‘mol qilinadigan tovardan kamroq qo‘shimcha naflilik olishi sababli u aynan shu tovarning navbatdagi birligini narxi tushsagina sotib oladi. Bu esa talab egri chizig‘ining pasayib boruvchi ko‘rinishda bo‘lishini taqozo etadi. Iste‘molchi narxlarning mavjud darajasida va mablag‘lari cheklanganligidan kelib chiqib tanlangan tovar (xizmat)laridan yuqori naf olishni hohlaydi. Iste‘molchi ratsional harakat qiladi, shu sababli u sub‘ektiv sezgilariga asoslanib xarid qilinadigan mahsulotlar to‘plamini naflilikning o‘sishini ta‘minlaydigan darajaga etgunicha o‘zgartiradi.

•