6-Mavzu: Maktabgacha ta’lim muassasalarida pedagogik jarayonlarni tashkil etish. Reja

14-Mavzu: “Oila pedagogikasi” fanning maqsad va vazifalari, asosiy manbalari, metodologik asoslari.

Reja:

1.Oila pedagogikasining maqsadi

2. Oila tarbiyasining vazifalari

3. Oila pedagogikasining ilmiy-tadqiqot metodlar

Oila pedagogikasi sari, o‘z ustida ishlashi, izlanishi tanlangan

vosita usullarini qo‘llashi va natijasini ko‘ra bilishini

hamda tarbiyachilik san’atiga ega bo‘lishi uchun o‘rgatuvchi

fandir.

Oila pedagogikasi quyidagilarga amal qiladilar:

• ta’lim-tarbiyaning zamonaviy talab darajasiga va tarbiya

qonuniyatlariga amal qiladi;

• oilada beriladigan tarbiya mazmuni;

• oilada farzand tarbiyasida qo‘llanadigan usul va vositalar;

• insoniyatni ma’naviy rivojlanishi bilan oilada farzand

tarbiyasining uyg‘unligi;

• oilada farzand tarbiyasidagi mahorat va madaniyatiga

amal qilish.

Oila pedagogikasining maqsadi:

• oila tarbiyasiga doir muammolaming holati, qonuniyatlarini

o‘rganishga qaratiladi.

Oila tarbiyasining vazifalari:

• oila taibiyasiga doir bir butun muammolami hal qilish;

• oilaviy tarbiyaning samaradorligini oshirish va uning

davlatni ustuvor talablariga javob beradigan komil inson

tarbiyalashdir;

• oila tarbiyasida milliy qadriyatlardan o‘rinli foydalanish,

pedagogik qonun-qoidalaiga rioya qilishdir;

• fan va texnika yutuqlaridan unumli foydalanish;

• ilg‘or oilalardagi muovaffaqiyatli ish uslublarini o‘rganish;

• ota-onalami pedagog mutaxassislar bilan hamkorlikgini

o ‘matish kabilami amalga oshirish;

• barkamol inson taibiyasiga doir muammolami hal qilish

doimiy va hayotiy izlanishlami talab etadi.

Oila pedagogikasini boshqa fanlar bilan aloqasi:

Oila pedagogikasi o‘sib kelayotgan yosh avlodni barkamol

inson qilib tarbiyalash uchun oilada beriladigan tarbiyaning

mazmuni, umumiy qonuniyatlari, tamoyil va metodlariga

doir bilimga ega bo‘lmoq lozim. Oila pedagogikasi

umumiy pedagogikani bir tizimi bo‘lib u umumiy pedagogikani

qonuniyatlari asosida yaratilgan.

Oila pedagogikasi quyidagi fanlar bilan aloqada o‘sib

ulg‘aymoqda: oila pedagogika fani: falsafa, sotsiologiya, iqtisodiyot,

anatomiya - fiziologiya, psixologiya - pedagogika,

ijtimoiy pedagogika, maxsus pedagogika, pedagogika tarixi,

pedagogik mahorat kabilar.

Komil inson tarbiyasi juda ko‘p qirrali va murakkab

bo‘lganligi sababli hamma fanlar unga ko‘makdosh bo‘ladi.

Buyuk alloma Abu Nasr al-Forobiy «Talhizu Navomis»

(Aflotun qonuniyatlarini mohiyati) asarida inson kamolotini

falsafa fanining ta’sirida rivojlanishini shunday ko‘rsatgan

edi: «Yaxshi fazilatga ega bo‘lgan shahar aholisi eng baxtiyor

odamlar bo‘lishlari, qonunlarga ixtiyoriy bo‘ysunishini

ta’minlash uchun qonunlami takomillashtirish, ulardagi

qoidalami mustahkamlashdir».

Oila pedagogikasining ilmiy-tadqiqot metodlar:

Ilmiy tadqiqot metodlari ko‘proq oilaviy muammolami

hal qilish maqsadida tadqiqotchilar tomonidan olib boriladi.

Oilaviy muammolami o‘rganish dastlab manbalarga murojaat

etiladi, shu jihatdan dastlabki metod.

Adabiyotlarni o‘rganish metodi. Oila pedagogikasiga doir

adabiyotlami o‘rganish jarayonida milliy va umuminsoniy

qadriyatlami aks ettiruvchi, mutafakkir va ma’rifatparvar

pedagogik olimlaming asarlari, 0 ‘zbekistonning iqtisodiy,

siyosiy va ma’naviyatiga doir adabiyotlar, Oczbekiston Respublikasi

Prezidenti I.A.Karimov asarlari risola va maqolalar,

pedagogik, psixologik, badiiy va ommaviy adabiyotlami o‘rganish.

Kuzatish metodi. Kuzatish adabiyotlami o‘rganishdan

keyin boshlanadi. Kuzatishda ota-ona biror maqsadni ko'zda

tutib tashkil etadi. Kuzatish rejalashtiriladi, uning dasturi

tuziladi. Bunda kuzatish tezligi, soni, manzili, vaqti, vaziyatni

kuzatish, materiallami qayd qilish muddati belgilanadi.

Kuzatish muddatiga ko‘ra ikki turga ajraladi: qisqa va uzoq

muddatli kuzatish. Qisqa kuzatish obyektning kundalik

faoliyatidagi o‘zgarishlardan ma’lum xulosaga kelish. Uzoq

muddatli kuzatish-qo‘yilgan maqsad, reja va dastur asosida

olib borilib, ma’lum ilmiy, yakuniy xulosaga kelinadi. Kuzatishning

yakunini qayd qilishda kinosyomka, video yozuvi,

televideniya va boshqa texnik vositalardan foydalanish mumkin.

Kuzatish metodidan to‘g‘ri foydalanish o‘quv-tarbiya jarayonining samaradorligini oshiradi. Yangi ijodiy faoliyatga

boshlaydi.

Suhbat metodi. Tadqiqot mavzusining biror tomoni yoki

hodisalari haqida bilib olish maqsadida ma’lum mas’ul

shaxslar bilan og‘zaki savollar berilib, ulardan axborot olish

jarayonidir. So‘roqlar mavzu doirasida mantiqan, mazmunli,

tartibli, aniq ifodasiga ega bo‘lishi lozim va uni to‘g‘ri yoki

noto‘g‘riligiga qarab jadval tuzib natijasi aniqlanadi. Suhbat

metodi jarayonida intervyu ham olish mumkin. O'rinli,

mantiqan yuksak javoblar yoki noaniq javoblar magnit

lentalariga yozib boriladi va tahlil etiladi. Yozma javoblami

ommaviy ravishda yig‘ib olish metodi anketa metodi deb

ataladi. Anketalar ishlab chiqish murakkab ilmiy jarayon.

Tadqiqot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga,

berilgan savollar shakliga, to‘ldirilgan anketalar soniga bog‘liq

bo‘ladi. Odatda, anketalar anketa ma’lumotlarini EXMda

qo‘llab matematik statistika metodlari bilan ishlashga imkon

beradigan qilib tuziladi. Hujjatlaming yetarli darajada aniqlik

bilan shunday tahlil qilinishi aniq pedagogik jamoalaming

real faoliyatidagi sababli bog‘lanishlari va bog‘liqliklarini

aniqlashga yordam beradi.

Pedagogik eksperiment. Har qanday ilmiy-pedagogik

tadqiqotning asosidir. Pedagogik eksperiment yordamida

ilmiy gipotezalaming ishonchliligi tekshiriladi, pedagogika

tizimlarining ayrim elementlari o‘rtasidagi bog‘liqlik va

munosabatlar aniqlanadi. Tabiiy eksperiment va laboratoriya

eksperimenti pedagogik eksperiment asosiy turlari hisoblanib,

ular ko‘pgina turlarga bo‘linadi. Tabiiy eksperiment sharoitida

yangi o‘quv rejalari, dasturlar darsliklar va hokazolar

odatdagi o‘quv rejimini buzmay turib tekshiriladi. Pedagogik

eksperiment - bu ham kuzatish, lekin u pedagogik jara yonning o‘tish sharoitlarini muntazam o‘zgartirish munosabati

bilan maxsus tashkil etilgan bo'ladi. Pedagogik jarayon

aniqroq o‘rganish uchun eksperimentator o‘zi tashkil etgan

jarayonni kuzatadi. U pedagogik jarayoniga aralashadi, tarbiyalanuvchilar

bilan tarbiyachi faoliyatining muayyan sharoitlarini

yaratadi. Pedagogik eksperiment dastlabki ma’lumotlarini,

aniq sharoitlami va o‘qitish usullarini yoki tadqiq

qilinadigan materiallami aniq belgilashni, shuningdek,

eksperiment natijalarini har tomonlama hisobga olishini talab

etadi. Laboratoriya pedagogik eksperiment ilmiy taqiqotning

qat’iy shaklidir. Juda keng pedagogik konteksdan uning muayyan

tomoni ajratib olinadi, natijalari aniq tekshirib

borishga va o'zgaruvchan kattaliklar о‘mini almashtirishga

imkon beradigan sun’iy sharoit yaratiladi. Quyidagilar

pedagogik eksperimentning bosqichlari hisoblanadi: eksperimentni

rejalashtirish, eksperiment o‘tkazish va natijalarni

sharhlash. Rejalashtirish eksperiment maqsadi va vazifasini

belgilash, eksperiment natijasi ta’sir etuvchi omillar va ular

darajasining miqdorini aniqlashni, kerakli kuzatishlar soni,

eksperiment o‘tkazish tartibi, olingan natijalarni tekshirishmetodlarini

o‘z ichiga oladi. Eksperimentni tashkil etish va

o‘tkazish belgilangan rejaga qat’iy amal qilgan holda olib

borilishi kerak. Sharhlash bosqichida ma’lumotlar yig‘iladi

va qayta ishlanadi. Eksperiment o‘tkazish ishonchlilik tamoyiliga

javob berish uchun quyidagi shartlaiga rioya qilish kerak,

ya’ni: 1) tekshiruvchilar soni va tajribalar miqdorining optimal

bo‘lishi;

2) tadqiqot metodlarini ishonchliligi;

3) farqlaming statistik jihatdan ahamiyatliligini hisobga

olish. Turli metodlaming samaradorligini va sifatini oshirishga

imkon beradi. Bunga matematika metodlarining hamda

hisoblash-yechish qurilmalari yordamidagi eksperiment natijalaming

pedagogikaga kirib kelishiga ham yordam-lashadi.

Odatda, o‘rtacha arifmetik miqdor, modda, meridiana,

dispersiya, tanlab olinadigan to'plam majmuyining o‘rtacha

kvadratik chetga chiqishi, o‘rtacha olingan qiymat xatosi,

belgilami tuzatish koeffitsiyentlari hisoblab chiqiladi. Ilmiy

tadqiqot natijalarini amalda qo‘lla-nishi. Tugallangan tadqiqotda

eng muhim narsa uning natijalarini amalda qo‘llashdir.

Mustaqil 0 ‘zbekiston sha-roitida Yangi ilmiy bilimlar

juda tez to‘planib bormoqda. Biroq ulami amaliy ishga joriy

etish yo'lida qiyinchiliklar ham borligi ko‘zga tashlanmoqda.

Bu qiyinchiliklar oiladagi tarbiya jarayonini takomillashtirish

usullari haqidagi bilimlarining ortib borishi bilan

ulardan foydalanishning faol imkoniyatlari o‘rtasidagi nomuvofiqlikdan

iboratdir. Shunday boisa-da, bu ulami joriy etish

yuzasidan maqsadga muvofiq ishlar olib borishni istisno

etmaydi. Joriy etish jarayoni pedagogik tajribani takomillashtirishga

qaratilgan foliyat deb qaraladi. Shu sababli joriy

qilinishi lozim bo‘lgan tavsiyalarga yuqori talablar qo‘yiladi.

Talablaming ilmiy asoslanganlik darajasi, ular mazmuni

aniqligi asosiy talablar qatoriga kiradi. Talablar mazmunining

aniqligi pedagoglar bilan o‘quvchilaming moijallagan kuch

g'ayrati mezonining to‘g‘ri baholashni nazarda tutadi. Joriy

etish butun bir tadbirlar kompleksi bo‘lib, u olingan xulosalar

haqida pedagogik jamoatchilikni xabardor qilishning yangi

o‘quv va metodik qo‘llanmalar yaratishning metodik yo‘lyo‘

riq va metodik tavsiyalar ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi.