68 Avtomatsko upravuvanje I programiranje IV alb indd

Llojet e regullimit automatik
Udhëheqja dhe programimi automatik
Teknik i makinerisë
7
1.2.1.  Struktura e makinave numerike MRRN
Struktura e një makine numerike është e dhënë në këtë fi gurë:
ɋɬɪɭɤɬɭɪɚ ɧɚ ɇɍɆȺ 
Programi i dhënë në njësinë udhëheqëse shndërrohet në kodin bi-
nar, në bazë të të cilit formohen sinjalet udhëheqëse që pastaj shërben 
për elementet përfundimtare të makinës. 
Elementet përfundimtare e përbëjnë sistemin e repartit të ma-
kinës që mund të jetë: elektrik, hidraulik apo pneumatik. Organet 
përfundimtare duhet t’i plotësojnë këto kushte vijuese: 
-   lëvizjen, ndërrimin e kahjes dhe ndalesa të jenë të qeta dhe pa 
vibrime, 
-   numrin e sjelljeve dhe zhvendosja të jenë me ndërrim nga lar-
gësia, 
-  të posedojnë dimensione të vogla, 
-  të jenë të sigurta në punën e tyre. 
Sistemi i repartit te makinat numerike është i përbërë zakonisht 
nga elektromotori i rregulluar i repartit për lëvizjen kryesore punuese 
dhe elektromotorët me hapa për lëvizjet tjera ndihmëse. Për lëvizjen 
kryesore punuese përdoren elektromotorët e rregulluar të njëkahshëm 
apo rryma e njëtrajtshme. Elektromotorët e ashtuquajtur me hapa (step) 
janë elektromotorë të atillë që me rrotullime shumë të vogla të rotorit 
nga elektromotori, sigurojnë zhvendosje të vogla të elementeve punu-
ese, bartësve të mjeteve dhe masës së punës (deri 0.001 mm). 
Motorët e sistemit të reparteve udhëhiqen nga njësia me sinjale 
udhëheqëse (për shpejtësi dhe pozitë) që me anë të rregullatorit dhe 
përforcuesit shpërndahen në mënyrë të veçantë deri te çdo motor. Lëvi-
zja e elektromotorit kryesor të rregulluar për bartje me anën e bartësve 
me rrip dhe bartësve të reduktuar e të rudimentuar. Lëvizjet ndihmëse 
Makina 
vegël
programi
Njësia 
udhëheqëse
Elementet 
kryesore
Elementet 
punuese
Sistemi 
matës
Spiralja kthyese
Struktura  MRRN

---

Udhëheqja dhe programimi automatik
Llojet e regullimit automatik
8
Teknik i makinerisë
nga motorët me hapa barten në elementet e punës, gjegjësisht bartësit 
e mjeteve apo masës punuese. 
Elektromotorët e rregulluar dhe ata me hapa sigurojnë kontinui-
tet të numrit të sjelljes (te makinat klasike kjo është në formë shkallore) 
që mundëson zgjedhjen më adekuate të regjimit të përpunimit, me të 
cilin sigurohet kualiteti dhe më e lartë e përpunimit. 
Me përdorimin e këtillë të sistemeve të repartit te MRRN evitohet 
përdorimi i reduktuar i bartësve dhëmborë dhe atyre të thjeshtë të pro-
cesit mekanik të lëvizjeve, që nuk ndodh te makinat klasike, ku i domos-
doshëm është përdorimi i reduktuar i bartësve dhëmborë të ndërlikuar.
Makina numerike e mjeteve industriale (MAKINAT NUMERIKE) po-
sedon specifi ka të caktuara në konstruktimin edhe atë: 
1.  ngurtësi të madhe statike dhe dinamike (vibrime minimale) të 
të gjithë elementeve të konstruksioneve bartëse, 
2.  vëllim të madh të rrotullimeve kryesore të siguruara me kohë 
nga elektromotorët e rregulluar, 
3.  çdo aks – drejtim i lëvizjes ndihmëse patjetër duhet të 
posedojë repart të vetin (elektromotor me hapa), 
4.  për çdo aks të lëvizjes ndihmëse të posedojë lidhje kthyese 
(sistem të matjes), 
5.  sipërfaqe me shkallë të vogël harxhuese, 
6. mbrojtje (rrëshqitëse) 
7.  rregullimi të makinës nga largësia e të gjitha funksioneve 
kryesore dhe ndihmëse. 
8.  mirëmbajtja e magazinave të mjeteve për punë. 
9.  elementet punuese të makinës numerike të sipërfaqes së 
mjeteve të ftohjes, pluhurit etj, 
Nën elemente punuese të makinës numerike të veglave shpesh 
nënkuptohen bartësit e veglës (te zdrukthat), tavolinat punuese etj. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tavolina punuese
Bartësi i veglës
Elementet punuese të MRRN

---

Llojet e regullimit automatik
Udhëheqja dhe programimi automatik
Teknik i makinerisë
9
Sistemin matës e përbëjnë elementet matëse (dhënësit) që kanë 
rol të përcjelljes së lëvizjes së organeve të punës (bartësit e mjeteve, 
tavolinave të punës). Me anë të lidhjes kthyese ato të dhëna kthehen 
në njësinë drejtuese. Atje pastaj krahasojnë madhësitë e dhëna progra-
muese të lëvizjeve me ato të realizuara, me të cilat edhe ndikohet në 
saktësinë e lëvizjes. 
Sistemet matëse mund të maten: direkt dhe indirekt. 
Te matja direkte, elementi matës (dhënësi), gjendet në organin 
punues që lëviz së bashku me atë, rruga e kaluar lexohet në vizoren e 
vendosur në shtëpizën statike të makinës. 
Te matja indirekte elementi matës gjendet në bosht, që me anë 
të saj i jep masës punuese lëvizje drejtvizore. Rruga e kaluar fi tohet si 
prodhim mes numrit të rrotullimeve dhe hapit të boshtit. 
Sistemi matës gjithashtu mund të jetë edhe: absolut dhe relativ. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ⱦɢɪɟɤɬɧɨ ɦɟɪɟʃɟ 
ɂɧɞɢɪɟɤɬɧɨ ɦɟɪɟʃɟ 
sinjalet udhëheqëse
motori
lidhja kthyese
Matja direkte
sinjalet udhëheqëse
dhënësi
Matja indirekte
sistemi matës 
dhënësi
lidhja 
kthyese
Relativ
Absolut
Sistem matës relativ dhe absolut

---

Udhëheqja dhe programimi automatik
Llojet e regullimit automatik
10
Teknik i makinerisë
Te sistemi matës absolut elementi matës i tregon pikat e koordi-
natave në të cilat gjendet organi punues i makinës, gjegjësisht të gjitha 
pozitat e tij që maten ne raport me vetëm njërën pikë ekzistuese apo 
zero pikë (fi llim koordinativ). 
Te sistemi relativ elementi matës jep të dhëna për rrugën e kaluar 
të organit punues, gjegjësisht fundi i një lëvizjeje është fi llimi koordina-
tiv i lëvizjes së mëvonshme. 
Njësia udhëheqëse si tërësi funksionale në veçanti do të shqyr-
tohet në rrjedhën e mëtutjeshme të tekstit. 
1.2.2.  Përdorimi i makinave numerike në industri
Teknologjia C-MAKINAT NUMERIKE është inkuadruar me sukses në të 
gjitha fushat e industrisë. C-MAKINAT NUMERIKE për shkak të kompleksite-
tit dhe përbërjes së tyre quhen edhe sisteme për përpunim, sepse në vete 
bashkojnë më tepër lloje të teknologjive: teknologjinë informatike-kom-
pjuterike, elektronike, energjetike, teknologjinë e përpunimit makinerik, 
etj. Makinat e veglave që përdoren në prodhimtarinë makinerike, në të cilat 
përdoret C-MAKINAT NUMERIKE udhëheqëse mund të ndahen në: 
Ⱥɩɫɨɥɭɬɟɧ  ɦɟɪɟɧ  ɫɢɫɬɟɦ
ɋɂɌȿ ɉɈɁɂɐɂɂ ɋȿ ɆȿɊȺɌ 
ȼɈ ɈȾɇɈɋ ɇȺ ɇɍɅɌȺɌȺ 
ɌɈɑɄȺ 
ɇɍɅɌȺ ɌɈɑɄȺ
Ɋɟɥɚɬɢɜɟɧ  ɦɟɪɟɧ  ɫɢɫɬɟɦ
ɑȿɌȼɊɌɈ Ⱦȼɂɀȿȵȿ 
ɌɊȿɌɈ Ⱦȼɂɀȿȵȿ 
ȼɌɈɊɈ Ⱦȼɂɀȿȵȿ 
ɉɊȼɈ Ⱦȼɂɀȿȵȿ 
ɉɈɑȿɌɇȺ ɌɈɑɄȺ
PIKA NULTA
TË GJITHA POZITAT MATEN 
NË RAPORT TË PIKES 
NULTA
Sistemi matës absolut
LËVIZJA E KATËRT
LËVIZJA E TRETË
LËVIZJA E DYTË
LËVIZJA E PARË
PIKA FILLESTARE
Sistemi matës relativ

---