7 §. Gipotezalar tuzish va tekshirish asosida mantiqiy masalalarni yechish usullari
Yüklə 146,37 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 7- §.GIPOTEZALAR TUZISH VA TEKSHIRISH ASOSIDA MANTIQIY MASALALARNI YECHISH USULLARI Gipotezalarni tuzish va tekshirish asosida yechiladigan mantiqiy masalalar o`quvchilarning tadqiqot qilish ko`nikma va malakalarini rivojlantirib, quyidagi bosqichlarni o`z ichiga oladi: 1) muammoning qo`yilishi; 2) qo`yilgan muammoni o`rganish; 3) tadqiqot gipotezasini tuzish; 4) gipotezani tekshirish(gipotezani tasdiqlash yoki rad etish); 5) xulosalarini ifodalash; 6) hosil qilingan xulosalarni tahlil etish va umumlashtirish. Bu bosqichlarni quyidagi masalani yechish asosida konkretlashtiramiz. 1- masala. Bolalarga ustozi quyidagi quvonchli yangilikni aytdi: “ Sizlardan biringiz terma jamoaga taklif qilindingiz”. Uztozining bu so`zini eshitib: Sobir: “O`ylaymanki, bu Botir yoki Vali bo`lsa kerak”,- dedi, Botir esa: “Menimcha, Vali bo`lsa kerak, chunki uning bo`yi baland”,-dedi, Vali esa: “ Meni taklif etishmasa kerak”,- deb e’tiroz bildirdi.Agar bolalarning bittasining mulohazasi to`g`ri bo`lsa, terma jamoaga kim taklif etilgan? Yechish. Masala shartini tahlil etish asosida birinchi bosqichda muammoning qo`yilishi va uni tahlil etish amalga oshiriladi. Buning uchun masala matnidan mulohazalar ajratilib, ular tuzilgan gipoteza bilan taqqoslanib, rost yoki yolg`on ekanligi o`rnatiladi. Masalada qo`yilgan savolga javobning (yechimning) to`g`riligi me’zoni sifatida uning sharti bo`yicha rost bo`ladigan mulohazalar soni bo`ladi. Berilgan masala uchun bu shart quyidagichadir: “Faqat bitta bola haq bo`lib chiqdi (rost gapirdi)” bo`ladi. Agar o`quvchi barcha rad etilgan gipotezalarni hisobga olmasdan, jadvaldan tasdiqlangan gipotezada rost bo`ladigan mulohazalar sonini topa olsa, u holda bu xulosa yechimni tahlil qilish va umumlashtirishning natijasi bo`ladi. Masala ustida bunday usulda ish olib borish o`quvchilarning mantiqiy tafakkur qilish qobiliyatlarini rivojlantirish bilan bir qatorda, ularni gipotezalarni tuzish va tahlil etish asosida tadqiqot faoliyatiga jalb etish uchun asos yaratiladi. Masala shartiga asosan barcha mumkin bo`lgan gipotezalarni ko`rib chiqish o`quvchilarni to`la induksiya asosida xulosalar chiqarish bilan tanishtirishga sharoit yaratadi. Ikkinchi bosqichda tadqiqotning barcha gipotezalari ifodalanadi, ya’ni kim terma jamoaga taklif etilganligi haqidagi gipotezalar olg`a suriladi. Bolalar soni uchta va ularning har biri terma jamoaga taklif etilishi mumkinligidan, uchta gipoteza ifodalanadi. Uchinchi bosqichda har bir gipoteza ko`rib chiqilib, tahlil etiladi va tekshiriladi. Buni har bir bolaning mulohazasi rost yoki yolg`on ekanligini o`rnatish orqali amalga oshirish mumkin. Gipoteza ifodalangandan so`ng bolalarning mulohazalarini bir qiymatli baholash mumkin bo`ladi. Agar, masalan, terma jamoaga Botir taklif etilgan bo`lsa, Sobirning mulohazasi rost, Botirning mulohazasi esa yolg`on bo`ladi. Vali aytgan mulohaza ham rost bo`ladi. Bundan ko`rinadiki, Botirning terma jamoaga taklif etilishi haqidagi gipotezada rost mulohazalar soni ikkita, shart bo`yicha esa terma jamoaga bitta bola taklif etilgan. Demak, bu gipoteza noto`g`ri. Xuddi shu kabi boshqa gipotezalar ham tekshiriladi. To`rtinchi bosqichda terma jamoaga kim taklif etilganligi haqida xulosa chiqarish mumkin bo`ladi. Bunda rost mulohazalar soni 1 ga teng bo`lishi zarur. O`zlarining xulosasini asoslash (gipotezani rad etish yoki tasdiqlash) orqali o`quvchilar dalillar asosida o`z mulohazalarini qurishni o`rganadilar. Beshinchi bosqichda masala yechimini tahlil etish jarayonida o`quvchilar bilan birgalikda uning yechimidan qo`shimcha natijalar keltirib chiqarish mumkin. Masalan, bolalardan kim haq bo`lib chiqqanligini o`rnatish mumkin. Bunday qo`shimcha savolga o`quvchining to`g`ri javobi ular tomonidan, mantiqiy masalalarni yechishga tadqiqot metodini ongli va tushungan holda qo`llash darajasini belgilaydi. Agar o`quvchi barcha rad etilgan gipotezalarni tashab yuborib, jadvalda tasdiqlangan gipotezaga javobi to`g`ri bo`lgan bolalarni topa olsa, u holda bu hulosa masala yechimini tahlil etish va umumlashtirish natijasi bo`ladi. Tadqiqot (ya’ni gipotezalar tuzish va tekshirish asosida yechiladigan) mantiqiy masalalarni yechimini jadval ko`rinishida ifodalash qulay bo`lib, jadvalni to`ldirish quyidagi reja asosida amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir: 1) Masala matnini diqqat bilan o`qish; 2) Masala matnida berilgan barcha mulohazalarni ostiga chizish; 3)Jadvalning vertical ustuniga har bir mulohazani qisqacha yozish; 4) Jadvalning gorizontal satriga barcha gipotezalarni yozish; 5)Jadvalning har bir ustunidagi rost mulohazalar sonini hisoblash; 6)Xulosa keltirib chiqarish. Ushbu reja asosida yuqoridagi masala yechimi quyidagicha rasmiylashtirilishi mumkin. Terma jamoaga kim taklif etilganligi haqidagi gipotezalarni ko`ramiz, ya’ni tadqiqot gipotezasini quramiz. Bolalar soni 3 ta va ularning har biri terma jamoaga taklif etilishi mumkinligidan, 3 ta gipoteza tuzib, uni tekshirishimiz zarur bo`ladi. Gipotezalarni tekshiramiz. Buni bolalarning har biri aytgan mulohazani rost yoki yolg`onligini o`rnatish orqali aniqlaymiz. Gipoteza ifodalangandan so`ng, bolalar javoblarini bir qiymatli baholash mumkin bo`ladi. Gipotezalar Bolalar mulohazasi Terma jamoaga… taklif etilgan Botir Vali Sobir Sobir:” Botir yoki Vali” + + - Botir:” Vali” - + - Vali:”Meni taklif etishmagan” + - + Rost mulohazalar soni 2 2 1 Terma jamoaga shu bola taklif etilganligi haqida xulosa chiqarish Yo`q Yo`q Ha Demak, terma jamoaga Sobir taklif etilgan. Yüklə 146,37 Kb. Dostları ilə paylaş:
|